بیش از نیمی از جمعیت جهان راست دست هستند؛ یعنی برای انجام کارهای گوناگون در زندگی به ویژه نوشتن از دست راست خود استفاده می کنند اما درصدی از افراد در جوامع مختلف به طور ناخودآگاه و طبیعی از دست چپ خود استفاده می کنند و به همین دلیل به آنها چپ دست گفته می شود.
برخی جوامع براساس تصورات عجیب و باورناپذیر، چپ دست بودن را نوعی ناهنجاری می پنداشتند، به طوری که برخی خانواده ها برای فرار از این باورهای نادرست، کودکان خود را مجبور به استفاده از دست راست خود می کردند.
این باورهای غلط که برخی اوقات به مثابه خرافه در مورد چپ دست ها است، حتی در ادبیات و واژگان برخی کشورها دیده می شود به عنوان مثال، کلمه left انگلیسی از ریشه lyft آنگلوساکسون به معنی ضعیف یا شکسته، گرفته شده و در فرهنگ انگلیسی آکسفورد چپ دست با : فلج، ناقص، بی دست و پا، دست و پا چلفتی، بی استعداد، مبهم، مشکوک، زیرسؤال و شوم معنی شده است.
همچنین واژه ‘sinister’ در زبان لاتین به معنای چپ، شوم و بدیمن است، در زبان فرانسوی واژه ‘gauche’ به معنای چپ و ناشی است و در زبان آلمانی ‘linkisch’ معنای چپ دست و آدم ناجور را دارد که برگرفته از باورهای غلط سالیان دور در مورد چپ دست ها است.
در برخی کشورها و قبایل نیز باورهای غلط سنتی همچنان در مورد چپ دست ها وجود دارد، مانند این که در میان اسکیموها، هر شخص چپ دست یک جادوگر بالقوه به شمار می رود، در مراکش چپ دست یک شیطان و یا یک فرد نفرین شده است، اینکاها فکر می کنند چپ دست ها قادر به شفا و دارای توانایی های جادویی هستند و قبیله Zuni در آمریکای شمالی معتقدند چپ دستی دلیل خوش شانسی است.
امروزه اما چپ دست ها در جوامع پذیرفته شده اند و باورهای گذشته به جز در برخی جوامع کوچک و عقب مانده، دیگر در مورد آنها وجود ندارد؛ با این حال آنها مشکلاتی در استفاده از ابزار و امکانات عمومی مانند صندلی های یک دسته، صندلی راننده در خودروها، قانون های راهنمایی و رانندگی، میزهای پر کردن فرم در بانک ها و اداره ها دارند که بعضا آنها را مجبور به استفاده از دست راست می کند.
به همین خاطر در سال 1355 (1976 میلادی) در اعتراض و انتقاد از این که تمام ابزارها و امکانات برای راست دست ها طراحی شده است و همچنین برای مقابله با باورهای غلط موجود در مورد چپ دست ها، 13 اوت مصادف با 23مردادماه به عنوان ‘روز جهانی چپ دست ها’ نام گرفت.
در این بین دیدگاه های علمی و پزشکی متفاوتی در مورد افراد چپ دست وجود دارد که برخی از آنها به اثبات رسیده و برخی دیگر همچنان در کش و قوس تحقیقات علمی قرار دارند؛ بالا بودن متوسط هوش ریاضی، توانایی بیشتر در حل مساله و خلاقیت، مستعد بودن به ابتلا به برخی بیماری ها مانند اوتیسم و اسکیزوفرنی و قدرت بیشتر در کنترل خشم و احساسات منفی از جمله این موارد است.
اما تحقیقات گسترده در جوامع مردمی و کشورهای مختلف لازم است تا درستی این موارد به قطعیت برسد و قابل استناد و اعتماد باشد.
** لزوم تحقیقات جهانی برای قطعیت یک نظریه علمی
روزانه اطلاعات زیادی در حوزه پزشکی در قالب نتایج تحقیقات در رسانه های دیداری، شنیداری و مکتوب منتشر می شود که در مواقعی برخی از آنها برخی دیگر را نقض می کنند و این مساله سبب سردرگمی مخاطبان می شود به گونه ای که بعضا در بین عموم مردم و حتی افراد تحصیل کرده و صاحب مطالعه می شنویم که می گویند ‘هر روز یک مطلب جدید می آید، نمی دانیم به کدام اعتماد کنیم‘.
در حوزه پزشکی، تحقیقات از سطح حیوانی تا انسانی برای تایید بسیاری از مسایل و بیماری ها، تشخیص ها، درمان ها و عوارض آنها انجام می شود؛ در مرحله انسانی، مطالعات می توانند روی تعداد کم یا یک نفر انجام شوند یا این که در حجمی وسیعتر گروه شاهد و سالم داشته باشند یا گروه شاهد غیر داشته باشند مثلا چپ دست ها با راست دست ها مقایسه شوند.
هرقدر که تعداد جمعیت مورد مطالعه و تصادفی انتخاب شدن آنها بیشتر باشد و مطالعات در کشورها و آزمایشگاه های مختلف تکرار شده و نتایج مشابهی حاصل شده باشد، ارزش این مطالعات نیز افزایش می یابد و قابل اعتماد و استنادتر خواهند بود.
گاهی اطلاعاتی به عنوان نتایج تحقیقات جدید منتشر می شوند که به معنای آن است که تحقیقاتی انجام شده و می تواند در آینده ادامه یابد. اما گاهی اطلاعاتی به عنوان فکت (fact)ارایه می شوند. یعنی اطلاعاتی که به واقعیت رسیده اند و اگر چند بار دیگر نیز تکرار شوند، باز همین نتایج حاصل می شود و تا مدت ها نظر کلی دانشمندان بر همین اساس خواهد بود مگر اینکه با پیشرفت تکنولوژی و اثبات یک دیدگاه جدید، مورد قبلی از حیز اعتبار خارج شود.
در زمینه مطالعاتی که در حوزه مغز و عملکرد آن صورت می گیرد نیز به مطالعاتی که بر اساس مواردی مانند تصویربرداری مغزی، بازکردن مغز و مشاهده آن از نزدیک صورت می گیرد، مطالعات علّی گفته می شود یعنی علت ها را در آنها می توان کشف کرد و به مطالعات بر اساس مشاهدات رفتاری، مطالعات ارتباطی گفته می شود.
هرچه مطالعات با ابزارهای دقیق تری که می توانند مستقیما مکان رخداد عملکرد مغزی را بررسی کنند، انجام شده باشند، علّی تر هستند و احتمال اینکه در مطالعات بعدی نیز همین نتایج حاصل شود، بیشتر است.
دکتر آناهیتا خرمی پزشک و دکترای علوم اعصاب شناختی در این مورد توضیح داد: در مورد چپ دست ها، قبل از اینکه ‘دستگاه های تصویربرداری کارکردی’ مانند ام آر آی ساخته شوند و بتوان یک فرد چپ دست را زیر دستگاه ام آر آی نشاند تا او دست خود را حرکت دهد و آن قسمت از مغز که حرکت دست را نشان می دهد، فعال شود و محقق آن را ببیند و تایید کند، تصور می شد در چپ دست ها ناحیه مربوط به حرکات اعضای گفتاری (لب ها و زبان) صددرصد در نیمکره راست مغز قرار دارد و در راست دست ها در نیمکره چپ، و می گفتند هرگونه رفتاری که از آنها دیده می شود، مربوط به برعکس بودن نیمکره ها است.
وی در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا اظهار کرد: اما بعد از ساخت و آغاز به کار تجهیزاتی مانند دستگاه ام آر آی، به طور قاطع تایید شد که این تصور صحیح نیست و مرکز گفتاری چپ دست ها در نیمکره چپ آنها قرار دارد.
خرمی ادامه داد: طبق نتایج مطالعات صورت گرفته در این زمینه، بخش مربوط به گفتار در 97 درصد چپ دست ها در نیمکره چپ قرار دارد، در تعداد بسیار کمی از آنها در نیمکره راست قرار دارد و در تعداد بسیار کمتری (حدود یک دهم درصد) در هر دو طرف قرار دارد؛ بنابر این، این آمار تصور قبلی در مورد چپ دست ها را تغییر داد.
دکترای علوم اعصاب شناختی در مورد میزان جمعیت چپ دست ها در جوامع مختلف گفت: آمارها نشان می دهند که حدود 2 تا 5 درصد جمعیت جوامع را چپ دست ها تشکیل می دهند و همین آمارهای جهانی نشان می دهند که به نظر می آید چپ دست ها واقعا در برخی موارد بهتر از راست دست ها هستند.
** برتری چپ دست ها در ریاضی، حل مسایل و خلاقیت (قطعیت علمی)
خرمی در مورد تصوری که در زمینه برتری چپ دست ها در ریاضیات، حل مسایل و خلاقیت نسبت به راست دست ها وجود دارد، گفت: واقعیت این است که گرچه این مساله وجود دارد و آنها در ریاضی به نوعی بهتر هستند، خلاق تر هستند و در برخی مواقع سرعت تصمیم گیری و حل مساله آنها از راست دست ها بهتر است، اما براساس مطالعات جهانی، تفاوت در این زمینه ها بین راست دست ها و چپ دست ها چندان زیاد نیست که بتواند در بین آنها یک اختلاف فاحش ایجاد کند؛ بنابراین نمی توان گفت که در چپ دست ها نبوغ خاصی وجود دارد که در راست دست ها وجود ندارد.
به گفته خرمی، به عبارت دیگر این واقعیت را نمی توان انکار کرد که آنها در برخی فعالیت های شناختی مانند ریاضی و حل مساله و خلاقیت بهتر از راست دست ها هستند و از هر 100 نفر حداقل در 80 نفر آنها این حالت دیده می شود اما میزان این اختلاف آنقدر بالا نیست که بتوان تفاوت بسیار فاحشی را بین این دو گروه قائل شد.
** نظریه علوم اعصاب شناختی در مورد علت این برتری
دکترای علوم اعصاب شناختی گفت: امروزه علوم اعصاب شناختی در مورد علت این مساله پیش بینی هایی دارد و نظریه ای بر اساس تصویربرداری های عملکردی مغز ارایه کرده است.
خرمی توضیح داد: قسمتی در مغز به نام ‘جسم سفید’ وجود دارد که دو نیمکره مغز را به یکدیگر متصل می کند. تحقیقات از دوره جنینی نشان می دهد که این منطقه در افراد چپ دست (چه افرادی که منطقه گفتاری شان در نیمکره راست و چه افرادی که در نیمکره چپ است) بسیار وسیع تر از راست دست ها است. یعنی دو نیمکره مغز آنها اطلاعات بیشتری نسبت به راست دست ها رد و بدل می کنند.
وی افزود: این حالت در 90 درصد چپ دست ها وجود دارد و این که یک مقدار برتری در عملکردهای شناختی آنها مانند ریاضی، حل مساله و خلاقیت مشاهده می شود، به همین دلیل است.
** برتری حافظه واقع نگار در چپ دست ها (بدون قطعیت علمی)
خرمی یکی دیگر از موارد برتری چپ دست ها (نه همه آنها) را داشتن حافظه واقع نگار قوی تر نسبت به راست دست ها عنوان کرد و گفت: مساله ای که اخیرا در مطالعات دیده شده اما سطح مطالعات آن بالا نیست و اعتبار قطعی در مورد نتایج آن وجود ندارد، به یاد آوردن برخی خاطرات از سال های اولیه زندگی یا به یاد داشتن زمان دقیق وقوع برخی وقایع زندگی شخصی یا زمان وقایع تاریخی است.
وی توضیح داد: برخی می گویند من فلان اتفاق را که قبل از چهار سالگی ام رخ داده به خاطر دارم؛ البته در همه موارد خاطرات بیان شده صحیح نیست و حافظه بیان شده حافظه ای کاذب است، اما در برخی افراد که روی آنها مطالعه و صحت صحبت های آنها مورد تایید است، مشخص شده است که آنها چپ دست هستند.
خرمی گفت: در واقع در چپ دست ها حافظه واقع نگار (اپیزوتی) آنها قوی تر است یعنی واقعه در لحظه را بهتر از راست دست ها ثبت می کنند و این حالت در مورد اتفاقات رخ داده در سنین بسیار کم و حتی در سنین بزرگسالی وجود دارد؛ علت را می توان این گونه توضیح داد که حافظه واقع نگار به هر دو نیمکره مغز نیاز دارد و از آنجا که ارتباط بین دو نیمکره در افراد چپ دست قوی تر است این حافظه نیز در آنها قوت بیشتری دارد.
وی با تاکید بر اینکه قطعیت و جامعیتی در این زمینه وجود ندارد، افزود: مطالعات در این زمینه که اخیرا انجام شده، تنها در یک کشور بوده و در کشورهای مختلف تکرار نشده است پس اعتبار چندان بالایی ندارد و نیاز به تحقیقات بیشتری برای قطعیت یافتن دارد.
** ابتلای بیشتر چپ دست ها به اوتیسم و اسکیزوفرنی (بدون قطعیت و در حال تحقیق)
پزشک و دکتری علوم اعصاب شناختی در این مورد توضیح داد: از نظر آماری در چپ دست ها به طور خاص اختلالات رشدی روانی مانند اوتیسم، اسکیزوفرنی و اختلالات یادگیری زبان مانند تاخیر در شروع حرف زدن بیشتر دیده می شود.
خرمی افزود: دو گروه محقق در دنیا هستند که دو نوع موضوع را در این زمینه مطرح می کنند؛ یک گروه می گویند آیا چپ دست بودن موجب شده که این بیماری ها در این افراد بیشتر بروز یابد و گروه دوم که اخیرا در این مورد درحال تحقیق هستند، می گویند باید شک کرد، شاید ما در این بیماری ها، چپ دست ها را بیشتر می بینیم و این دو مورد با هم متفاوت است.
وی توضیح داد: مثلا در یک جامعه 100 هزار نفری، 2 درصد مبتلا به اسکیزوفرنی هستند و از این تعداد 80 درصد چپ دست هستند، این نشان دهنده این نیست که لزوما چپ دست بودن بیماری را بیشتر بروز داده (زیرا میزان ابتلا تنها 2 درصد بوده) بلکه در بین مبتلایان تعداد چپ دست بیشتر دیده شده است.
دکترای علوم اعصاب شناختی گفت: پیش از این روی این مساله (احتمال ابتلای بیشتر چپ دست ها به اوتیسم، اسکیزوفرنی و اختلالات کلامی) تاکید زیادی می شد اما اکنون اختلاف نظر به وجود آمده چراکه آمار موجود در این زمینه، چندان معنادار نیستند. اما به هرحال این موضوع جزو اولویت های تحقیق و بررسی علم پزشکی است تا بررسی شود که آیا این اختلالات واقعا در بین چپ دست ها بیشتر است که اگر هست باید توصیه هایی از دوران کودکی به والدین آنها ارایه شود.
** وجود اضطراب و قدرت بیشتر کنترل خشم در چپ دست ها (قطعیت علمی)
خرمی با بیان اینکه در چپ دست ها به طور خاص دو پدیده اضطراب و قدرت مهار و کنترل خشم و احساسات منفی بیشتر دیده می شود، اظهار کرد: امروزه محققان با استفاده از دستگاه های ام آر آی به دنبال علت این موضوع هستند.
وی افزود: می دانیم که احساسات منفی به نیمکره راست مغز بیشتر ارتباط دارد و نیمکره های مغز برای کنترل حرکات بدن، برعکس هستند یعنی نیمکره راست حرکات اعضای سمت چپ بدن و نیمکره چپ حرکات اعضای سمت راست را کنترل می کنند.
خرمی ادامه داد: یکی از مواردی که امروزه توجیه می شود اما هنوز قطعیت نیافته، این است که شاید علت قدرت بیشتر مهار خشم و احساسات منفی در چپ دست ها این است که نیمکره راست که مسئول کنترل نیمه چپ بدن آنها است، به علت اینکه تنظیم حرکات سمت چپ بدن را فراگرفته است، همزمان نیز یاد گرفته که بیشتر احساسات و خشم را کنترل کند و برای همین چپ دست ها راحت تر احساسات منفی خود را می توانند کنترل کنند.
وی گفت: بر همین اساس چپ دست ها معمولا جنگ طلب نیستند و معمولا کمتر عصبانی می شوند که البته این مطلب در مورد همه آنها صادق نیست. از سوی دیگر، آنها مسایل را به درون خود می ریزند بنابراین اضطراب های آنها بیشتر می شود و بسیار مستعد رفتارهای اضطراب گونه هستند.
خرمی اظهار کرد: در مورد این مساله، اخیرا مطالعات زیادی صورت گرفته است برای همین نیز در برخی ارتش ها برای تعدیل جنگ، چپ دست ها را وارد می کنند زیرا به علت اینکه می توانند خود را کنترل کنند، معمولا برای مدیریت محیط های رزم نیز مناسب تر هستند.
** چپ دست ها، عنصری برای حفظ و توازن حیات
پزشک و دکترای علوم اعصاب شناختی براساس نتایج تحقیقات، چپ دست ها را عنصری برای توازن حیات بشر دانست و گفت: تحقیقاتی در این زمینه روی شامپانزه ها که مانند انسان راست دست و چپ دست دارند، صورت گرفته و دیده شده که شامپانزه های چپ دست ها دنبال محیط های جدید و غذاهای جدید نمی روند و از غذاهای سمی پرهیز می کنند که این روحیه سبب حفظ آنها شده است اما شامپانزه های راست دست به دلیل این که دنبال محیط ها و غذاهای جدید می روند، احتمال اینکه سیطره حکومت خود را گسترش دهند، بیشتر است.
وی اظهار کرد: همچنین دیده شده است که تعادلی بین راست دست ها و چپ دست ها در حفظ حیات وجود دارد به این صورت که راست دست ها به علت ریسکی که در بررسی محیط خود می کنند، دنبال چیزهای نو می روند و حکومت خود را گسترش می دهند اما چپ دست ها به دلیل اینکه به راحتی جذب هر چیز جدیدی نمی شوند، موجب حفظ حیات می شوند و این تعادل سبب شده است که چپ دست ها و راست دست ها با هم بتوانند زندگی کنند.
خرمی گفت: اینکه چرا در سیر تکامل انسان، هنوز چپ دستی باقی مانده است، ازجمله مسایلی است که در سطح حیوانی بررسی شده و به نظر می رسد نتیجه آن در مورد انسان نیز صادق باشد؛ راست دست ها ریسک پذیرترند و محیط های جدید را بررسی می کنند و در مقابل چپ دست ها قدرت مهار بیشتری دارند و می توانند از صدمات و خطرات بیشتر پیشگیری کنند و این مساله سبب شده که این دو گروه در کنار هم سبب تعادل، حفظ و توازن حیات در جهان شوند.
** معایب و مزایای چپ دستی
در کنار مزایایی مانند توانایی بیشتر در ریاضیات، قدرت تصمیم گیری سریعتر در حل مسایل، خلاقیت بالاتر، کنترل خشم و احساسات منفی نسبت به راست دست ها، چپ دستی معایبی نیز برای چپ دست ها به همراه دارد.
خرمی در این مورد توضیح داد: اضطراب های اجتماعی در چپ دست ها بیشتر است که یکی از مهمترین دلایل آن وجود تفاوت هایی است که از نظر حرکتی با راست دست ها دارند.
وی افزود: به عنوان مثال در مورد اساتید جراح گفته می شود که دانشجویان با استادان چپ دست در دنیا مشکل دارند و بسیاری از آنها نمی پذیرند که جراحان چپ دست استادشان باشند. همچنین برعکس استادان راست دست جراح نیز با دانشجویان چپ دست مشکل دارند.
خرمی این مورد را این گونه توضیح داد که افراد چپ دست در مورد دید سه بعدی مشکل دارند مثلا برای انجام جراحی لاپاراسکوپی که در فضای مجازی انجام می شود، به علت اینکه میدان بینایی در راست دست ها عادت کرده که چپ را نگاه کند، اما چپ دست ها سمت راست را نگاه می کنند و این عدم تطابق با افراد دیگر برای آنها دردسرساز می شود.
وی گفت: یک مساله دیگر این است که اگر احتمال بروز برخی بیماری ها در آنها بیشتر باشد، والدین به ویژه والدین چپ دست (با احتمال تولد فرزند چپ دست) باید توجه بیشتری به این مساله داشته باشند و همین امر سبب نگرانی بیشتر خانواده ها می شود.
** احتمال تولد فرزند چپ دست در والدین چپ دست (بدون قطعیت علمی)
دکترای علوم اعصاب شناختی گفت: مطالعات نشان می دهند که اگر یکی از والدین چپ دست باشند احتمال چپ دست شدن فرزند 22 درصد و اگر هر دو چپ دست باشند، احتمال آن 36 درصد می شود؛ پس به نظر می رسد که این مساله صددرصد به ژن ها ارتباطی ندارد و دانشمندان هنوز نمی دانند که چرا حالت چپ دستی به وجود می آید و در دوران جنینی شکل می گیرد.
خرمی افزود: مطالعات همچنین نشان می دهند احتمال اینکه نوزادانی که مادر چپ دست دارند، چپ دست شوند، بیشتر است یعنی به نظر می رسد که اگر ژنی در این زمینه دخیل باشد، از طرف مادر است.
منبع: ایرنا