در این مقاله سعی کردیم نگاهی به انواع روش‌های لیزر موهای زائد بیندازیم و در مورد عوارض و موارد ممنوعه‌اش بنویسیم. پیش از ورود به بحث، باید به این موضوع اشاره کنم که انجام لیزر موبری در صورتی که زیر نظر متخصص پوست متبحر و با در نظر گرفتن کامل عوامل ذکرشده در این حوزه باشد، ایمن و بدون اشکال برای موزدایی کل بدن است ولی در غیر این‌صورت معمولا بی‌خطر نیست.
کدام موهای زائد به لیزر بهتر جواب می‌دهند؟
هرچه پوست روشن‌تر و رنگدانه در پوست کمتر باشد، مقدار انرژی بیشتری از لیزر جذب رنگدانه می‌شود و تاثیر موبری بیشتر است. هرچه رنگ مو تیره‌تر باشد، انرژی لیزر را بیشتر به خود جذب می‌کند.
هرچه ضخامت مو بیشتر باشد، تاثیر لیزر بیشتر است. هرچه تراکم مو بیشتر باشد، به جلسات لیزر بیشتری نیاز است. لیزرهای موبری در هر جلسه از درمان موهایی را که در مرحله رشد هستند تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. در هر مقطعی از زمان برخی از موها در فاز رشد و برخی در فاز استراحت و… هستند در نتیجه جلسات مکرر درمان برای از بین بردن همه موها نیاز است. متخصص‌های پوست به دلیل آشنایی با نوع پوست بیمار و انواع مختلف لیزر و تناسب آنها با نوع پوست بیمار و تبحری که در تعیین عوامل ویژه لیزرها دارند، بهتر از سایرین می‌توانند این کار را برای بیمار انجام دهند. استفاده از دستگاه‌های لیزر تاییدشده و معتبر می‌تواند نتایج درمانی بهتری داشته باشد. لیزر موبری باعث نازکی پوست نمی‌شود و ممنوعیتی برای انجام آن در هیچ فصلی وجود ندارد. نکته مهم استفاده مرتب از ضدآفتاب قبل و بعد از لیزر برای پیشگیری از تغییرات رنگدانه‌ای و لک در ناحیه است. پس بیمار مناسب برای موبری بیماری است که پوست روشن و موی مشکی و ضخیمی داشته باشد و ترجیحا دچار اختلال هورمونی یا بیماری زمینه‌ای نباشد و انتظارات واقع‌بینانه‌ای از لیزر داشته باشد. لیزر موبری باعث حذف کامل موهای زائد نمی‌شود و فقط حجم موها را کاهش می‌دهد. حتی برای رسیدن به این هدف باید جلسات متعددی از لیزر استفاده کرد.
تاریخچه لیزر
مفهوم تابش اشعه لیزر ریشه در تئوری کوانتوم اشعه انیشتین دارد که در سال 1917 با بیان این فرضیه سنگ‌بنای تحقیقات بیشتر فراهم شد و سرانجام به دنبال مطالعات فراوان در سال 1959 اولین لیزر حقیقی را یک دانشمند به نام میمن تولید کرد. این لیزر کریستالی یاقوتی با پرتو لیزر قرمزرنگ به طول موج 694 نانومتر بود. بعد از مدت کوتاهی لیزرهای ان‌دی‌یگ وارد بازار شد و بعد لیزرهای گازی مثل آرگون و co2. اولین کاربرد دستگاه‌های لیزر در حیطه پزشکی در رشته چشم‌پزشکی و برای ترمیم جداشدگی شبکیه چشم بود. بعد از آن یک پزشک متخصص پوست به نام «لئون گلدمن» از تکنولوژی لیزر در علم پوست استفاده کرد. به همین دلیل امروزه از وی به‌عنوان پدر لیزر در علم پوست یاد می‌شود. دکتر گلدمن در سال 1965 از لیزر یاقوت در درمان خالکوبی استفاده کرد. به تدریج دامنه کاربرد لیزر در علم پوست وسعت پیدا کرد و اولین‌بار اواخر سال 1980 و اوایل سال1990 از لیزر برای موبری و موزدایی بافت‌های پیوندی حاوی مو استفاده شد. ابتدا برای موبری از لیزرهای یاقوت و از رنگ قرمز استفاده و بعد لیزرهای اختصاصی مثل ان‌دی‌یگ، دانود و الکساندریت ایجاد شد. سال 1997 برای از بین بردن موهای زائد، سیستم‌های غیرلیزری که در واقع سیستم نوری شدید بودند و به IPL معروف شدند، به کار آمدند.
ماهیت لیزر
طیف تابشی امواج الکترومغناطیس طیف وسیعی است که به 2 قسمت طیف مرئی و نامرئی تقسیم می‌شود. طیف مرئی طول موج 700- 400 نانومتر را شامل می‌شود و از چند رنگ تشکیل شده است. طیف نامرئی در 2 سر طیف مرئی واقع شده است. در یک سر طیف اشعه مادون قرمز، اشعه مایکروویو و امواج رادیویی واقع شدهاند و در سر دیگر طیف، اشعه ماورای بنفش، اشعه ایکس و گاما قرار گرفته است. مجموعه این طیف مرئی و نامرئی را طیف تابشی امواج الکترومغناطیس می‌گوییم. طول موج دستگاه‌های لیزری که ما امروزه از آن استفاده می‌کنیم در محدوده اشعه ماورای بنفش، نورهای مرئی و اشعه مادون قرمز واقع شده است. لیزرهایی که برای جنبه موبری کاربرد دارند، معمولا در محدوده نور مرئی قرمز یا امواج مادون قرمز و صوت واقع شدهاند. اشعه لیزر قسمتی از طیف وسیعی از اشعه الکترومغناطیس را تشکیل می‌دهد و شامل پرتوهای تابشی تک‌رنگ، موازی با هم با طول موج واحد و مشخص است.
انواع لیزرهای موبر
الکساندریت از اشعه الکترومغناطیسی با طول موج 755 نانومتر سود می‌برد و برای انواع پوست روشن کارایی دارد. استفاده از این نوع لیزر در حوزه موبری درد کمی دارد.
• دایود: اشعه این لیزر با طول موج 800 تا 810 نانومتر است. این لیزر برای طیف وسیعی از پوست‌ها از تیره تا روشن کاربرد دارد و هنگام استفاده به‌دلیل عمق نفوذ و ایجاد گرمای بیشتر نسبت به لیزر الکساندریت دردناک‌تر است.
• ان‌دی‌یگ: این لیزر از طول موج 10664 نانومتر سود می‌برد. عمق نفوذ بالایی دارد و در پوست‌های تیره‌تر امن و موثر است. حین استفاده از این لیزر درد و سوزش در محل ایجاد می‌شود.
سیستم‌های نوری یا غیرلیزری مثل IPL به صورت غیراختصاصی برای موبری استفاده می‌شوند. این سیستم‌ها ارزان و در دسترس‌اند اما قدرت کمی دارند و با عوارض بالایی همراه‌اند.
مکانیسم عمل لیزرهای موبر
برای اینکه هر طیفی از امواج لیزر بتواند اثر بیولوژیک خود را اعمال کند به سلول و ارگان هدف نیاز دارد. هر طول موجی از لیزر، جذب یک ماده هدف خاص می‌شود. سلول هدفی که برای لیزرهای موبری انتخاب شده، ملانین یا رنگدانه موجود در ساقه مو است. ملانین با حذف انرژی لیزر موبری و انتقال آن به شکل گرما به لایه زیرین، باعث تخریب سلول‌های زایا در ریشه و فولیکول مو می‌شود و لیزر با انهدام این سلول اثر خود را می‌گذارد. لیزر در کل باعث کاهش تعداد، قطر، سرعت رشد مو و حتی روشن‌تر شدن مو می‌شود.
راهکارهای لیزری
رفع موی زائد
مصرف داروهای موضعی موبری مثل کرم‌ها یا داروهای خوراکی مثل داروهای آنتی‌آندروژن که در مواردی که اختلال زمینه‌ای هورمونی وجود دارد، تجویز می‌شوند. الکترولیز که روش قدیمی و دردناکی است و اساس آن تخریب فولیکول مو با ایجاد حرارت از طریق برقراری جریان الکتریکی است. امروزه این روش برای درمان موهای سفید استفاده می‌شود و غیر از آن جایگاه درمانی دیگری ندارد.
به‌طور کلی، دو سیستم برای از بین بردن موی زائد در حوزه لیزر وجود دارد:
• سیستم لیزری: از انواع مختلفی از امواج لیزر با طول موج‌های مختلف برای کاربردهای مختلف تشکیل شدهاند. این سیستم گران‌تر و اختصاصی است و تاثیر بیشتر و عوارض کمتری در حوزه موبری دارد.
• سیستم غیرلیزری: شامل سیستم‌های نوری تشدیدشده یا همان IPL هستند که در واقع، از طیف نوری 500 تا 1200 نانومتر سود می‌برند و این طیف نوری را به کمک فیلترهای مختلف تا حدودی باریک کرده‌اند و برای مقاصد مختلفی مثل موبری، جوانسازی، لکه‌بری و… استفاده می‌شود. این سیستم ارزان و در دسترس اما غیراختصاصی است. به همین دلیل قدرت موبری آن کمتر و عوارض و احتمال درد، سوختگی و رضایت نداشتن بیمار حین کار با آن و احتمال بازگشت و رشد مجدد مو بیشتر است. همچنین امکان استفاده از این سیستم برای برخی انواع مختلف پوست وجود ندارد. در IPL نه‌تنها ریشه مو بلکه بافت‌های اطراف آن هم تخریب می‌شود و برعکس لیزرهای اختصاصی موبری که فقط بر ریشه مو اثر می‌گذارند، IPL بر بافت‌های اطراف هم اثر می‌گذارد و عوارض آن بیشتر است.
دلیل ایجاد موهای زائد
2 دلیل اصلی رویش موهای زائد از این قرارند:
• زمینه ارثی و خانوادگی: این گروه از افراد می‌توانند به کمک لیزر موهای ناخواسته‌شان را بردارند.
• اختلالات هورمونی و برخی بیماری‌ها مثل تخمدان‌های پلی‌کیستیک: افراد مبتلا برای اینکه نتیجه بهتری از درمان با لیزر بگیرند، علاوه بر اینکه از لیزر استفاده می‌کنند باید به کمک درمان‌های تخصصی اختلال هورمونی زمینه‌ای را هم از بین ببرند تا از رویش موهای جدید جلوگیری شود.
مصرف برخی داروها مثل کورتون، ماینوکسیدیل، فنی‌تویین و…
آیا لیزر باعث سرطان می‌شود؟
عمق نفوذ لیزرهای اختصاصی موبری و نه IPL در حد چند میلی‌متر است و فقط تا ریشه مو نفوذ می‌کند و به بافت‌های داخلی نمی‌رسد. به همین دلیل تاکنون در مطالعات انجام‌شده هیچ گزارشی مبنی بر تاثیر سوء لیزر بر غده تیرویید، لنفاوی پستان و تخمدان‌ها اعلام نشده و نمی‌توان گفت لیزر عامل ایجاد سرطان یا ناباروری است.
روش‌های کاهش عوارض ناشی از لیزر
انتخاب مرکز درمانی مجهز و شناخته‌شده که انواع مختلف دستگاه‌های لیزر را دارد و زیرنظر وزارت بهداشت است. از انتخاب اماکن متفرقه و نامعتبر پرهیز کنید. انجام لیزر با دستگاه‌های معتبر و شناخته‌شده که دارای تایید جهانی و به‌روز باشند. انجام لیزر توسط متخصص پوستی که آشنا به لیزر مناسب پوست است و می‌تواند عوامل دستگاه را تنظیم کند. استفاده از دستگاه‌های لیزر اختصاصی برای هر مشکلی. توصیه می‌شود فریب ارزان بودن برخی مراکز را نخورید.
ممنوعه‌های لیزر موهای زائد
تاکنون بر اساس مطالعات انجام‌گرفته هیچ گونه عارضه‌ای در خانم‌هایی که سهوا در دوران بارداری یا شیردهی از لیزر استفاده کرده‌اند، دیده نشده است. با این حال بهتر است خانم‌های باردار از انجام لیزر حین بارداری خودداری کنند. انجام لیزر در بیماران مبتلا به اختلالات عصبی که در آن ممکن است بیمار جای لیزر را دستکاری کند یا بکند، ممنوع است.
افرادی که ساعت‌های متمادی به دلیل شغلی که دارند زیر نور آفتاب هستند باید قبل از اقدام به لیزر میزان مواجهه با نور آفتاب را کم و از ضدآفتاب استفاده کنند و بعد از انجام لیزر تا مدتی از قرار گرفتن در معرض نور بپرهیزند تا التهاب ناشی از لیزر در مواجهه با نور به تیرگی تبدیل نشود.
عوارض لیزر
استفاده از لیزر به‌وسیله افراد ناآزموده و ناآشنا با تکنولوژی لیزر و تیپ پوستی فرد می‌تواند عوارض متعددی داشته باشد. برخی عوارض ممکن است به دنبال استفاده از لیزر توسط فرد متبحر هم دیده شود که البته این عوارض کوتاه‌مدت و برگشت‌پذیر است. با انتخاب درست نوع لیزر و گزینه‌های درمانی و تجربه پزشکی میتوان از این عوارض پیشگیری کرد.
ورم و قرمزی ناشی از لیزر گذراست و بعد از چند ساعت رفع می‌شود. برای تسریع روند میتوان از کمپرس یخ استفاده کرد. درد، ناراحتی و سوزش حین استفاده از لیزر خفیف و قابل‌تحمل است و به کمک کرم‌های بی‌حس‌کننده قبل از درمان یا استفاده از سیستم‌های سرمایشی مثل اسپری‌های خنک‌کننده حین درمان میتوان میزان ناراحتی را کمتر کرد. اگر عوامل بدون توجه به نوع پوست بیمار انتخاب شده باشد، احتمال خونمردگی زیر پوست وجود دارد اما طی چند روز برطرف می‌شود. معمولا بروز لک‌های کمرنگ و پررنگ و تغییرات رنگدانه‌ای در افرادی که قبل از لیزر سولاریوم یا برنزه می‌کنند یا قبل و بعد از لیزر مرتب از ضدآفتاب استفاده نمی‌کنند، دیده می‌شود. سوختگی، تاول، زخم و به صورت نادر جوشگاه و گوشت اضافه در صورت رعایت نکردن اصول اولیه و بی‌توجهی به عوامل و انجام لیزر زیرنظر افراد غیرمتبحر ایجاد می‌شود.
فعال شدن تبخال نیز محتمل است. باید قبل از لیزر از بیمار شرح‌حال گرفته شود و داروی لازم را برای پیشگیری مصرف کند. استفاده از لیزر در مراکز غیرمعتبر که زیرنظر وزارت بهداشت نیستند، می‌تواند باعث انتقال بیماریهای ویروسی و واگیردار پوستی مثل زگیل یا زردزخم شود.
ایجاد عفونت به دلیل زخم شدن پوست یا دستکاری ثانویه
ایجاد فولیکولیت یا آکنه در محل تابش لیزر
پاسخ نگرفتن و کاهش نیافتن موها که دلیل آن تنظیم نبودن پارامترهای دستگاه است.
آسیب به چشم فقط در صورت استفاده نکردن از عینک محافظ بروز می‌کند.
استنشاق دودهای حاصل از لیزر عوارض تنفسی می‌دهد. به همین دلیل لیزر باید در محیطی با تعبیه مناسب انجام شود که آلاینده و دودها خارج شوند.
علل ملاقات با پزشک
قبل از انجام لیزر
قبل از اینکه بیمار برای لیزر موبری مراجعه کند باید با متخصص پوست مربوطه ملاقات داشته باشد تا پزشک معاینه و شرح‌حال‌گیری کاملی از بیمار داشته باشد.
در ویزیت اولیه علائمی از اختلالات هورمونی و بیماریهای زمینه‌ای مثل اختلالات چرخه عادت ماهانه، ریزش مو با الگوی مردانه، جوش صورت، جوش مقاوم به درمان مرسوم، نازایی و… بررسی می‌شود. این گروه از افراد به جز درمان با لیزر باید در راستای درمان اختلال زمینه‌ای نیز اقدام کنند تا نتیجه مناسبی بگیرند.
مصرف برخی داروها مثل کورتون، ماینوکسیدیل، فنی‌تویین و… باعث تشدید رشد مو می‌شود. بیمار باید در ویزیت اولیه فهرست کامل داروهای مصرفی‌اش را به پزشک بدهد.
در مورد سابقه انجام لیزر قبلی باید به پزشک گفت؛ اینکه چند بار و با چه لیزری کار کرده‌اند و میزان پاسخگویی بدن چقدر بوده است؟
صحبت در مورد سابقه بیماری‌هایی که با تابش نور تشدید می‌شود، مثل لوپوس.
صحبت در مورد وجود برخی بیماری‌ها که در محل تابش نور ممکن است ایجاد شود مثل پسوریازیس، لیکن‌پلان، لک و پیس و…
صحبت در مورد سابقه تبخال مکرر. در این شرایط روز قبل از مراجعه برای لیزر موبری باید درمان پیشگیری با قرص آسیکلوویر را شروع کرد و تا 5- 4 روز بعد از لیزر درمان را ادامه داد.
سابقه عفونت فعال یا جوش چرکی در ناحیه نیز باید قبل از لیزر مورد توجه قرار بگیرد و در نواحی‌ای که قرار است لیزر انجام شود نباید جراحت فعال یا عفونتی وجود داشته باشد.
توجه به سابقه استفاده از سولاریوم یا برنزه کردن پوست هم مهم است. این کار باعث افزایش رنگدانه‌های پوست می‌شود و احتمال سوختگی و عوارض به دنبال لیزر موبری را افزایش می‌دهد. افرادی که قصد دارند لیزر موبری انجام دهند باید از ماه‌ها قبل از آن از حمام آفتاب گرفتن پرهیز کنند.
منبع: هفته نامه سلامت