. صبح روز پنجم خرداد خبر تلخی منتشر شد که باز هم خیلی از ما را ناخودآگاه به فکر این بیماری انداخت: آلزایمر! خبر درگذشت هنرمند پیشکسوت تئاتر و سینمای ایران داوود رشیدی، به‌دلیل ایست قلبی همه ما را سوگوار کرد. به گفته خانواده‌اش او در سال‌های پایانی زندگی‌اش به بیماری آلزایمر مبتلا شده بود و تقریبا کسی را به‌خاطر نمی‌آورد. اما به خوبی از پس قرائت شعرهای فرانسوی که در خاطرش جا خوش کرده بودند، برمی‌آمد. او در اولین جمعه شهریورماه به دلیل ایست قلبی با دنیای سینما و تلویزیون و برای همیشه خداحافظی کرد. این موضوع بهانه‌ای شد تا با دکتر هما محمد صادقی، روانپزشک و عضو هیات علمی گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره بیماری‌اش و راه‌های کنترل و مهار آن صحبت کنیم.
سراغ چه کسانی می‌رود؟
بیماری آلزایمر یک بیماری تحلیل برنده و پیش‌رونده سیستم عصبی مرکزی است که باعث زوال قوای عقلانی می‌شود. وقتی انتقال دهنده‌های عصبی کاهش پیدا می‌کنند مغز کارکرد همیشگی و درستش را از دست می‌دهد، اما اینکه چرا اصلا این انتقال‌دهنده‌ها کم می‌شوند علت ناشناخته‌ای است که هنوز تحقیقات زیادی برای یافتن دلیل آن باید انجام شود.
هم محیط مقصر است هم ژنتیک!
عوامل مختلفی بر بروز بیماری آلزایمر اثرگذار هستند اما به‌طور کلی به دو عامل مهم می‌توان اشاره کرد؛ ژنتیک و محیط. وقتی آلزایمر در سنین جوانی خود را نشان می‌دهد نقش ژنتیک بسیار پررنگ به نظر می‌رسد اما وقتی فرد در دوران پیری این بیماری را تجربه می‌کند بیشتر عوامل محیطی مانند قند‌خون، فشار‌خون، تغذیه و دیگر بیماری‌های زمینه‌ای را می‌توان در بروز آن موثر دانست. هر چند که نمی‌توان به‌طور کامل نقش ژنتیک را نیز در این مورد
منکر شد. بهتر است بدانید داشتن یک خویشاوند مبتلا به آلزایمر می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد اما بسیاری از افراد مبتلا، هیچ‌گونه سابقه خانوادگی ندارند.
نقش داروها در بروز یا پیشگیری از آلزایمر
مطالعات زیادی درباره نقش و اثر داروها در ایجاد یا پیشگیری از بیماری آلزایمر انجام گرفته اما تنها بررسی‌های کمی توانسته تاثیر برخی از آنها را اثبات کند. آنچه مهم به نظر می‌رسد این است که فرد بتواند بر بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های قلبی و عروقی یا چربی و دیابت کنترل داشته باشد. در این صورت می‌توان گفت تاحدود زیادی احتمال ابتلا به آلزایمر کاهش پیدا می‌کند چون در این فرآیند خون به اندازه کافی به مغز می‌رسد و سلول‌های مغز در‌معرض کمبود اکسیژن قرار نمی‌گیرند و بقای بیشتری پیدا می‌کنند.
درست است که درمورد داروهایی مانند مکمل‌ها و ویتامینE یا داروهای چربی خون و روغن ماهی برخی مطالعات اثر مثبت نشان داده‌اند اما درنهایت نمی‌توان با قطعیت درمورد تاثیر آنها صحبت کرد. چندی قبل هم مطالعه‌ای نشان داده بود داروهای ضدالتهابی مانند مفنامیک‌اسید یا ژلوفن در پیشگیری از آلزایمر نقش دارند اما واقعیت این است که این بررسی‌ها هم به اندازه کافی قوی نبوده و نمی‌توان با اطمینان درموردشان صحبت کرد.
شاید پای افسردگی در میان باشد
کنترل بیماری‌های روانی به اندازه بیماری‌های جسمی می‌تواند در پیشگیری از بیماری آلزایمر اثرگذار باشد به‌طوری که براساس مطالعاتی که از قضا این بار با تصاویر رادیوگرافی اثبات شده، وقتی فردی افسردگی دارد اگر تحت درمان دارویی قرار گیرد بخش‌هایی از مغز که در بیماری آلزایمر کوچک می‌شود با درمان افسردگی در‌معرض این اتفاق قرار نمی‌گیرد. به این ترتیب درمان بیماری مانند افسردگی و هر نوع اختلال روانی بدون شک می‌تواند در کاهش احتمال ابتلا به آلزایمر نقش داشته باشد.
راه‌حل دارویی وجود ندارد
آنچه بیماری آلزایمر را برای افراد مبتلا و اطرافیان ترسناک می‌کند این است که درنهایت هنوز هیچ راه درمان دارویی قطعی برای آن مطرح نشده است. اما از‌سوی دیگر اصلاح کیفیت زندگی و هر آنچه در اصلاح وضع قلبی -عروقی اثرگذار باشد در پیشگیری از آلزایمر هم تاثیر مستقیم دارد. به این معنا که اگر ورزش کافی، تغذیه مناسب، وزن مناسب، کنترل قند و چربی انجام گیرد فرد در وضعیت قلبی – عروقی سالم و کیفیت زندگی جسمانی خوب است. فعالیت‌هایی مانند جدول حل کردن، مطالعه و داشتن فعالیت ذهنی زیاد باعث می‌شود اگر فردی قرار باشد در 70سالگی آلزایمر بگیرد تازه در 80سالگی علائم آن را نشان دهد. پس تا می‌توانید از مغزتان کار بکشید.
طول عمر آلزایمر نامعلوم است!
با تشخیص آلزایمر داروهایی به بیمار تجویز می‌شود تا روند بیماری کند شود. اما طیف بقای عمر در افرادی که به آلزایمر مبتلا هستند، بسیار گسترده است و هیچ بازه زمانی را نمی‌توان مطرح کرد. به‌طوری که ممکن است فردی 6ماه بعد از ابتلا زنده نباشد اما فرد دیگری 20سال با این بیماری زندگی کند، بنابراین نمی‌توان عدد قطعی برای طول عمر فرد مبتلا در‌نظر گرفت و تنها می‌توان گفت این قسمت از بیماری کاملا وابسته به خود فرد است. اما بعد از شروع آلزایمر درمان‌های دارویی و غیردارویی به کند شدن روند این بیماری کمک کرده و رنج کمتری برای فرد و اطرافیان تحمیل می‌کند.
هشدارها را جدی بگیرید
بیماری آلزایمر معمولا با مشکل حافظه خود را نشان می‌دهد و در اصل شروع آن با نشانه‌هایی از اختلال حافظه همراه است. البته این درمورد همه انواع دمانس یا فراموشی است که در حیطه شناختی اتفاق می‌افتد که آلزایمر هم در این حیطه قرار می‌گیرد. اغلب نشانه‌های هشدار‌دهنده به این صورت است که فرد قادر به یادآوری اتفاقات اخیر نیست و مثلا به خاطر نمی‌آورد که وسایلش را کجا گذاشته یا شب گذشته شام چه خورده است. به این نکته دقت کنید که در اوایل بیماری این اتفاق درمورد خاطره‌های قدیمی نمی‌افتد. در برخی افراد آلزایمر با اختلال عملکرد خود را نشان می‌دهد به‌عنوان مثال وقتی فردی برای آشپزی به آشپزخانه می‌رود به خاطر نمی‌آورد چه مقدار ماده غذایی برای پخت غذا نیاز دارد یا حتی گاهی در پوشش خود دچار مشکل می‌شود و مثلا جوراب‌هایش را لنگه به لنگه می‌پوشد. کاهش توان یادگیری با لوازم و دستگاه‌های جدید هم یکی دیگر از نشانه‌های بروز آلزایمر است که در سالمندی به‌طور طبیعی هم رخ می‌دهد. اما در آلزایمر زودرس یا آلزایمر دوران جوانی این اتفاق‌ها زودتر از سالمندی گریبان فرد را می‌گیرد.
هر فراموشکاری نشانه آلزایمر نیست
جوانان باید به این موضوع دقت کنند که صرف به یاد نیاوردن اسم یکی از آشنایان نمی‌تواند آلزایمر تلقی شود. حافظه این کارکرد را دارد که ما خاطرات کودکی‌مان را کمتر به یاد بیاوریم و هرچه به حال نزدیک‌تر می‌شویم خاطرات واضح‌تر شود. اما اختلال حافظه‌ای که بر عملکرد فرد اثر بگذارد و مانع از انجام کاری شود قابل تامل است، ضمن آنکه اختلال حافظه تنها مختص دمانس یا آلزایمر نیست و ممکن است فردی به‌دلیل افسردگی یا اختلالات روانپزشکی دیگر دچار این اختلال شود. بهترین روش این است که اگر نسبت به ابتلا به این بیماری مشکوک هستید به پزشک متخصص مراجعه کنید.
زندگی با آلزایمر ممکن است!
چه فردی به آلزایمر مبتلا باشد و چه نباشد زندگی زیباست و اگر فرد متوجه این بیماری در خود شد نباید با خودش فکر کند که دنیا به آخر رسیده است یا فشار زیادی به خانواده تحمیل می‌شود. واقعیت این است که با‌وجود بیماری هم افراد می‌توانند با کمک پزشک و اطرافیان فشار این اختلال را در زندگی‌شان کمتر کنند و رنج کمتری بکشند. گاهی اوقات متخصصان با‌توجه به ناتوانی علمی روز شاید نتوانند درمان قطعی یک بیماری را در‌اختیار فرد قرار دهند اما با کمک به فرد بیمار زندگی راحت‌تر و کم‌دردتری را برای او فراهم می‌کنند.
منبع : مجله ی سیب سبز