بعضی از ما هم فراتر از این رفته و اگر یک روز چای ننوشیم، سردرد می‌گیریم و حال‌مان خراب می‌شود. انگار که چای نوشیدن جزئی از زندگی روزمره ماست و بدون آن روزمان شب نمی‌شود. ایرانی‌ها هم که همیشه به‌دنبال مرغوب‌ترین محصولات هستند و اگر قرار باشد نوشیدنی گرم و حیاتی مثل چای بخرند، حاضرند پول زیادی بپردازند اما چای لب سوز لب ریز دیشلمه، قندپهلو بنوشند. حال اگر خبری منتشر شود که از آلودگی چای به مواد شیمیایی خطرناک حکایت کند، حتما نگران می‌شوید که حالا قرار است چه بر سر این نوشیدنی محبوب بیاید؟ خبری که اخیرا در رسانه‌ها منتشر شد و آلودگی چای‌ها به مواد بیماری‌زای فتالات را به نقل از مرکز تحقیقات محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان عنوان می‌کرد ما را بر آن داشت تا موضوع را از زبان کارشناسان بررسی کنیم. دکتر محمدحسین عزیزی کارشناس صنایع غذایی، دکتر عماد دهقانی‌فرد کارشناس بهداشت محیط و دکتر حسین ایمانی متخصص تغذیه، کارشناسان این گزارش بودند.
خبر نگران‌کننده بود
«مرکز تحقیقات محیطزیست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در طرحی با عنوان «بررسی فتالات‌ها در برندهای مختلف چای کیسه‌ای» 20برند چای آلوده به فتالات را شناسایی و به سازمان‌های تصمیم‌گیرنده اعلام کرد. کریم ابراهیم، کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات محیطزیست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با بیان اینکه تحقیقات نشان می‌دهد چای سفید که از جوانه‌های چای تهیه می‌شود آلوده به ترکیبات فتالات‌ها نیست، تصریح کرد: اما در طول مراحل مختلف فرآوری مانند خشک‌کردن، بسته‌بندی و افزودن مواد معطر و طعم‌دهنده همچنین اقدامات ثانویه مانند استفاده از کودهای خاص و… در طول رشد برگ چای امکان ایجاد آلودگی به ترکیبات فتالاتی در چای‌های کیسه‌ای وجود دارد.» این خبری بود که ایسنا به نقل از کارشناسان این مرکز ذکر کرده بود.
میزان آلودگی چقدر است؟
دکتر عزیزی، متخصص صنایع غذایی، توضیح می‌دهد: «آنچه درباره این تحقیق می‌توان عنوان کرد این است که معمولا در دانشگاه‌ها معاونت غذا و دارو وجود دارد که با سازمان غذا و دارو ارتباط دارند و مسلما تحقیقات این گروه از سندیت بیشتری برخوردار است. اما این تحقیق را مرکز تحقیقات محیطزیست دانشگاه انجام داده است. به‌علاوه با یک تحقیق نمی‌توان به قطعیت رسید و اعلام کرد که چای‌های چند برند آلوده هستند. همچنین موضوع دیگری که وجود دارد این است که درباره هر کدام از مواد شیمیایی، میزانی به عنوان حد مجاز در‌نظر گرفته می‌شود که اگر مواد شیمیایی یک محصول از این میزان بالاتر باشد، می‌توان از آلودگی نام برد. تعداد زیادی از محصولات و موادغذایی که فرآوری می‌شوند و طبیعی نیستند، به مواد شیمیایی آغشته هستند اما در این میان حد مجاز این مواد شیمیایی مدنظر است. در گزارشی که از این تحقیق و در رسانه‌ها منتشر شده، عبارت «بالاتر از حد مجاز» عنوان نشده و فقط به این عبارت که «به فتالات آلوده هستند» بسنده شده است. باید بدانیم که این آلودگی در چه حدی است تا بتوان با قطعیت درباره آن نظر داد.»
علت آلودگی چیست؟
دکتر عماد دهقانی‌فرد، کارشناس بهداشت‌محیط، درباره علت آلودگی برخی چای‌ها به فتالات می‌گوید: «من به‌عنوان پژوهشگر درباره مسائل مختلف تحقیق کرده و راجع به چای هم تحقیقی داشته‌ام اما معتقدم به یک تحقیق نمی‌توان چندان اعتماد کرد و با قطعیت گفت که همه چای‌های کیسه‌ای به فتالات آلوده هستند. آنچه می‌توان گفت این است که چای کیسه‌ای به‌دلیل روند فرآوری یا افزودن مواد معطر به آن امکان آلودگی بیشتری دارد. به‌علاوه از آنجا که چای کیسه‌ای دم نمی‌شود و باید سریع رنگ بدهد، ممکن است رنگ‌های مصنوعی را هم به این محصولات بیفزایند که خود این رنگ‌های شیمیایی هم می‌‌توانند منشا برخی آلودگی‌ها باشند.» دکتر محمدحسین عزیزی هم در این باره معتقد است: «آنچه در چای‌های کیسه‌ای شاید بتواند سبب آلودگی به فتالات شود، استفاده از کاغذ این چای‌ها برای بسته‌بندی به شکل کیسه‌ای است. گفته می‌شود فتالات در محصولاتی که از پلاستیک درست می‌شوند و بعضی از آنها هم در کاغذ ممکن است وجود داشته باشد، وجود دارد. در این تحقیق هم به چای‌های کیسه‌ای به‌عنوان محصولات آلوده اشاره شده است. در کنار روند فرآوری و اضافه کردن برخی مواد به چای‌های کیسه‌ای، احتمالا یکی دیگر از دلایل آلودگی این چای‌ها همان استفاده از کاغذ باشد.»
کدام چای‌ها آلوده هستند؟
دکتر دهقانی‌فرد معتقد است: «قضیه آلودگی چای به فتالات، درباره برخی از چای خارجی که امکان نظارت مستقیم بر روند فرآوری آن وجود ندارد، بیشتر محتمل است. چای‌های وارداتی از کشورهایی مثل هند، بنگلادش و… ممکن است در کارگاه‌های آلوده فرآوری شده باشند و نظارتی بر آن هم وجود نداشته باشد، بنابراین چای داخلی به‌دلیل نظارت‌های دوره‌ای که وجود دارد، بیشتر قابل اعتماد است و امکان آلودگی آن کمتر است. این موضوع که تعدادی از برندهای چای در بررسی‌ها، آلوده به فتالات تشخیص داده شده‌اند، به سازمان‌های مربوطه معرفی شده‌اند و برای نظر قطعی باید مورد بررسی‌های بیشتری قرار بگیرند.»
چطور چای بی‌کیفیت را تشخیص دهیم؟
دکتر دهقانی‌فرد برای تشخیص چای مرغوب می‌گوید: «تستی برای تشخیص چای مرغوب از محصول بی‌کیفیت وجود دارد که با استفاده از رنگ چای می‌توان به کیفیت آن پی برد. به این ترتیب که وقتی چای را دم می‌کنید تا چند ساعت آن را درون لیوان نگه دارید. اگر رنگ چای بسیار تیره و مایل به سیاه شد، باید بدانید که این چای از نوع مرغوب نیست و امکان آلودگی وجود دارد. رنگ تیره برخی چای‌های نامرغوب تا آن حد است که حتی ظرف هم رنگ آن را می‌گیرد و به سختی از روی آن پاک می‌شود. در‌حالی‌که چای مرغوب رنگ طبیعی دارد که ممکن است بعد از مدتی تیره شود اما تیرگی آن در حد سیاهی نیست. به‌علاوه اگر چای به سرعت رنگ داد و قبل از دم شدن رنگ خوبی داشت، باید بدانید که کیفیت چندان مناسبی ندارد. چای مرغوب و طبیعی برای دم شدن و رنگ دادن، به زمان خاصی نیاز دارد و به سرعت رنگ نمی‌دهد. ممکن است از مزه چای هم بتوان به آلودگی پی ببرید؛ البته این قضیه زمانی اتفاق می‌افتد که آلودگی در حد بسیار زیاد باشد.»
آلودگی شیمیایی را چطور بفهمیم؟
دکتر عزیزی هم در این باره معتقد است: «آلودگی چای به مواد شیمیایی را بدون انجام آزمایش نمی‌توان به‌طور دقیق تشخیص داد و این کار باید در آزمایشگاه انجام شود. اما اگر میزان آلودگی بسیار زیاد باشد ممکن است در طعم و بو مشخص شود. البته کم اتفاق می‌افتد که میزان آلودگی تا این حد بالا باشد اما ممکن است چای بو یا طعم مواد شیمیایی یا پلاستیک بدهد که در این صورت می‌توان به آلوده بودن آن پی برد. مسلما سازمان‌ها و نهادهای مسئول کار نظارت بر محصولات را پیگیری می‌کنند و این‌طور نیست که در بازار محصولات آلوده به‌راحتی قابل فروش باشند اما شاید از قیمت بسیار پایین (پایین‌تر از قیمت مصوب آن کالا) برخی محصولات بتوان به بی‌کیفیت بودن آن پی برد. گاهی اوقات محصولاتی که با مراقبت و کیفیت پایین تولید می‌شوند یا در کارگاه‌های آلوده فرآوری می‌شوند را به بازار آورده و با قیمت چند برابر پایین‌تر از دیگر محصولات به فروش می‌رسانند. مسلما می‌توان به تولید نامرغوب این محصولات پی برد. گرانی نشانه کیفیت نیست، اما ارزانی بیش از حد هم مورد تردید است. به‌علاوه توجه به نشانه‌های استاندارد و برند محصول هم میتواند تعیین‌کننده باشد.»
نوشیدن کدام چای‌ها کمتر توصیه می‌شود
دکتر دهقانی‌فرد توصیه می‌کند: «ما معمولا به مردم توصیه می‌کنیم که به‌دلیل اضافه شدن مواد معطر، از چای عطری استفاده نکنند. بهتر است چای معمولی بنوشید و برای طعم و عطر آن از ترکیبات طبیعی مثل هل، دارچین و… در منزل استفاده کنید. به‌علاوه از چای کیسه‌ای حتی‌المقدور استفاده نکنید تا از سیستم دم کردن استفاده کرده و به جای رنگ‌های مصنوعی برخی محصولات، رنگ طبیعی خود چای را داشته باشید. در داخل کشور انواع چای با برندهای معتبر و مورد تایید وزارت بهداشت تولید می‌شود که تحت نظارت قرار دارند، باید از این چای‌ها استفاده کنید. برای اطمینان از سلامت چای می‌توانید به لوگوی سازمان غذا و دارو که (به شکل یک سیب است)، پروانه ساخت کالا و علامت استاندارد روی کالا توجه داشته باشید. مسلما محصولی که این علائم و نشانه‌ها را داشته باشد مورد بررسی‌های کیفی سازمان‌های مربوطه قرار می‌گیرد و می‌توان از سلامت آن مطمئن بود. البته برخی چای‌هایی که این نشانه‌ها را دارند هم ممکن است وارداتی باشند اما به‌هرحال نظارت وجود دارد و به لحاظ آلودگی‌ها مورد آزمایش قرار می‌گیرند.»
منبع: مجله ی سیب سبز