یسنا به‌منش، دبیر ستاد مرکزی اطلاع‌رسانی داروها و سموم در گفت‌و‌گو با سپید بیان کرد که علاوه‌بر تلاش پزشکان در جهت افزایش معلومات و دانسته‌هایشان، بیماران نیز باید در خصوص مصرف همزمان داروهای خود کنجکاوی کنند و خودسرانه دارویی را مصرف نکنند. در این میان نقش داروسازان در پیشگیری از تداخلات دارویی بی‌تاثیر نیست و برخی از صاحب‌نظران حوزه سلامت نیز معتقدند که در این زمینه داروسازان به‌عنوان بخش مهمی از چرخه درمان، مشاوران خوبی در زمینه تداخلات دارویی هستند.:
تداخلات دارویی چه زمانی اتفاق می‌افتد و چه عوارضی را به دنبال دارد؟
تداخل دارویی به معنای تغییر اثر یک دارو در تجویز همزمان با داروی دیگر است. تداخلات به‌طور کلی می‌توانند منجر به افزایش یا کاهش اثر داروها شوند. دو دسته تداخل دارویی ممکن است رخ بدهد؛ تداخلات فارماکوکینتیک که شامل تداخل در جذب، توزیع، متابولیسم و دفع دارو است و تداخلات فارماکودینامیک، که یک دارو اثر داروی دیگر را در محل اثر تغییر می‌دهد.
به‌عنوان مثال جذب گوارشی تتراسایکلین‌ها و بسیاری از داروها در صورت مصرف همزمان با املاح آهن و املاح کلسیم کاهش خواهد یافت. برخی از داروها القاکننده متابولیسم هستند (داروهایی ضد صرع ) و سبب می‌شوند داروهای دیگر سریع‌تر بی‌اثر شوند. از سوی دیگر مهار متابولیسم برخی از داروها سبب بروز سمیت دارویی خواهد شد. به‌عنوان مثال مصرف همزمان ماکرولیدها با داروهایی مثل پیموزاید، سیزاپراید، ترفنادین و… منجر به افزایش غلظت پلاسمایی سیزاپراید و ترفنادین شده و ممکن است منجر به بروز آریتمی شود.
متابولیسم دارویی چون وارفارین می‌تواند توسط داروهای متعددی مهار شده و در نتیجه امکان وقوع خونریزی ناشی از افزایش اثر وارفارین پدید آید. مصرف همزمان بنزودیازپین‌ها و باربیتورات‌ها منجر به افزایش اثر هر دو دارو خواهد شد و مصرف همزمان سیلدنافیل با نیترات به دلیل تشدید اثر دارو، مجاز نیست.
میزان تداخلات دارویی برای کدام بیمارها بیشتر رخ می‌دهد؟
در برخی از مطالعاتی که به‌منظور ارزیابی میزان تداخلات دارویی بیماران بستری در بیمارستان انجام شده است میزان تداخلات دارویی 20درصد بوده است. بسیاری از تداخلات دارویی در بیماران بستری بروز می‌کند.
این بیماران ممکن است همزمان چندین دارو را به صوت وریدی دریافت کنند و چنانچه دقت لازم صورت نگیرد، این امر منجر به بروز تداخل خواهد شد. بیماران بستری اغلب به لحاظ عملکرد کبد و کلیه شرایط طبیعی ندارند و بروز تداخلات دارویی و عوارض ناشی از آن در آنها تشدید می‌شود.
بخش دیگری از تداخلات دارویی ناشی از سهل‌انگاری بیماران و مصرف خودسرانه دارو اتفاق می‌افتد. در بسیاری از مواقع بیماران بدون مشورت با داروساز یا پزشک معالج، اقدام به مصرف دارو می‌کند و تداخل عملکرد داروهای نسخه‌ای و داروهای بدون نسخه، می‌تواند منجر به بروز عارضه شود.
همچنین در میان سالمندان به دلیل تغییراتی که در عملکرد جذب، توزیع و دفع دارو در بدنشان ایجاد می‌شود، احتمال بروز تداخل بیشتر است. اغلب سالمندان به دلیل ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشارخون بالا، نارسایی کلیوی و کبدی، مشکلات گوارشی، اختلالات خواب و … ممکن است در طول شبانه‌روز تعداد زیادی از انواع داروها را به‌طور مداوم مصرف کنند و همین امر احتمال بروز تداخلات دارویی را در آنها افزایش خواهد داد.
به‌طور کلی سالمندان یکی از پرخطرترین گروه سنی در بروز تداخلات دارویی هستند. علاوه بر سالمندان، کودکان وزنان (در دوران بارداری و شیردهی) و بیماران پیوندی در معرض خطرات ناشی از تداخلات دارویی هستند.
تداخلات دارویی در کدام دسته از داروها بیشتر شایع است؟
در برخی از دسته‌های دارویی گاهی به دلیل فاصله کم دوز درمانی آنها به دوز مسمومیت و همچنین نوع متابولیسم این داروها تداخلات دارویی شایع‌تر است. از این میان می‌توان به داروهای ضدآریتمی قلبی، داروهای ضدانعقادخون، داروهای آنتی سایکوز، ضدصرع و ضدقارچ اشاره کرد.
مثال‌های شایع این داروها عبارتند از: آمیودارون، دیگوکسین، هپارین، وارفاین داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای، داروهای ضد قارچ مانند کتوکونازول، آمینوگلیکوزیدها، تتراسیکلین، کاربامازپین، لیتیوم، سدیم والپروات، فنی توئین، تئوفیلین، سیکلوسپورین، متوترکسایت.
این تصور اشتباه که فرآورده‌ها و داروهای گیاهی به دلیل آنکه برگرفته از طبیعت هستند، سالم و بی‌خطرند، باعث می‌شود بیماران بسیاری در کنار مصرف داروهای شیمیایی اقدام به مصرف گیاهان دارویی یا داروهایی با منشا طبیعی کنند. این امر گاهی منجر به بروز تداخلات خطرناک می‌شود.
همیشه می‌گویند پیشگیری بهتر از درمان است. چگونه می‌توان از تداخلات دارویی جلوگیری کرد؟
چنانچه عوامل بروز تداخلات دارویی را بشناسیم با رعایت برخی نکات می‌توان میزان بروز آن را به حداقل برسانیم. به‌عنوان مثال در اولین قدم هر فردی چنانچه از مصرف خودسرانه دارو اجتناب کند و دارو را بدون تجویز پزشک یا بدون مشورت داروساز مصرف نکند، از تداخلات دارویی جلوگیری کرده است.
همچنین پزشک معالج در هنگام تجویز دارو باید از سابقه داروهای مصرفی بیمار در گذشته و حال، با گرفتن شرح حال دقیق اطلاع یابد. داروساز نیز در هنگام تحویل دارو و ارائه مشاوره، باید داروهای مصرفی بیمار را مدنظر داشته باشد. به این ترتیب احتمال تجویز داروهایی که با داروهای قبلی بیمار تداخل داشته باشد، کاهش می‌یابد.
از سوی دیگر اگر پزشک معالج تعداد اقلام دارویی تجویز شده در سالمندان را به حداقل برسانند، موجب کاهش تداخلات دارویی خواهد شد، چراکه تعداد اقلام دارویی ارتباط مستقیمی با شیوع تداخلات و بروز عوارض ناشی از آن دارد. راه دیگر، افزایش دانش گروه پزشکی و آگاهی ایشان از تداخلات است. بسیاری از تداخلات دارویی علاوه بر قابل پیش‌بینی بودن، قابل پیشگیری هستند.
در این موارد چنانچه تعیین دوز مصرفی با دقت انجام شود و در صورت لزوم دوز دارو کاهش یابد می‌تواند کمک کننده باشد. درخصوص برخی از تداخلات به دلیل ماهیت خطرناک آنها، کلا باید از تجویز همزمان آن داروها صرف نظر کرد.
منبع: روزنامه سپید
لینک مرتبط: هشدار؛ قبل از حمام این قرص ها را نخورید! +توصیه های جدی درباره ژلوفن
هشدار؛ این خوراکی ها را هیچ وقت با هم نخورید!