تجهیزات این روش درمانی جزو پیشرفته‌ترین وسایل پزشکی نوین است. بخش زیادی از پیشرفت‌های به دست آمده در رابطه با این فناوری، حاصل تلاش ناسا (سازمان فضایی آمریکا) بویژه در سال‌های اخیر است.
این روزها، بازار تبلیغ و تشویق برای استفاده از تجهیزات این روش درمانی به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین وسایل پزشکی نوین، بسیار گرم و پررونق است. شاید شما هم تبلیغاتی در رابطه با افزایش توانمندی مغز با کمک روشی به نام نوروفیدبک را بارها و بارها شنیده باشید و ممکن است برای برخی از ما به‌کارگیری این روش وسوسه‌انگیز باشد، اما لازم است بررسی شود که ما همه شرایط استفاده از این روش را داریم یا نه، علاوه بر آن که نیازمند دریافت مشاوره از یک متخصص اعصاب و روان یا روان شناس هستیم. دریافت اطلاعات درباره فناوری مورد استفاده در این روش نیز لازم است.
اختلالات قابل درمان با نوروفیدبک
دکتر امیر شعبانی، روانپزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران در پاسخ به این پرسش که آیا نوروفیدبک برای درمان هر بیماری مناسب است، به جام‌جم می‌گوید: در روانپزشکی، نوروفیدبک برای درمان اختلالات مختلفی همچون اختلال بیشفعالی یا همان نقص توجه (ADHD)، اوتیسم، اعتیاد، پرخاشگری، تیک، اختلال یادگیری و اختلالات افسردگی و اضطرابی کاربرد دارد.
وی ادامه می‌دهد: بیشترین نتایج امیدبخش در بین اختلالات فوق، مربوط به درمان اختلال نقص توجه است. این اختلال عموما از دوران کودکی آغاز میشود و در حدود نیمی از موارد تا سنین بزرگسالی ادامه می‌‌یابد. علائم این اختلال در سه دسته اصلی بیشفعالی، تکانشگری (به معنای واکنش‌های ناگهانی بدون تأمل) و نقص توجه بروز میکند که از نوروفیدبک عمدتا برای درمان علائم نقص توجه استفاده میشود.
چالش اثربخشی نوروفیدبک
تاکنون مطالعات متعددی درباره تاثیرات نوروفیدبک در درمان این اختلالات انجام شده است. همان گونه که نتایج برخی تحقیقات گویای تاثیرات مثبت استفاده از این روش است، بررسی‌هایی نیز بیانگر اثربخش نبودن این روش بوده‌اند. به همین دلیل امکان ارائه نظر قطعی و کلی نسبت به استفاده از این روش دشوار است.دکتر شعبانی با بیان این که اعلام عمومی نتایج مطالعات علمی در رسانه‌‌ها بدون ذکر تفسیر کارشناسان از این نتایج اغلب به برداشتی نامتناسب با واقعیت می‌‌انجامد، خاطرنشان میکند:
کورتیس و همکاران در مقاله‌ای که بتازگی منتشر شده است، به منظور دستیابی به یک جمع‌بندی و انسجام درباره بررسی‌های انجام گرفته، نتایج پژوهشها را با استفاده از روشی به نام متاآنالیز (فراتحلیل) مورد ارزیابی قرار دادند و از بین تحقیقات انجام شده، 13 پژوهش را واجد صلاحیت برای بررسی دانستند. از سوی دیگر با تحلیل اطلاعات 520 فرد مبتلا به اختلال نقص توجه به این نتیجه رسیدند که نوروفیدبک در حالت کلی در درمان این اختلال می‌تواند مؤثر باشد.
تخلف برخی کلینیک‌ها
متأسفانه در برخی مراکز، پیش از ارزیابی تشخیصی توسط فرد صاحب صلاحیت و تنها براساس نتایج پرسشنامه‌های تشخیصی، شیوه درمان تعیین میشود. دکتر شعبانی با بیان این مطلب خاطرنشان میکند: واقعیت آن است که در روانپزشکی هنوز هیچ شیوه تشخیصی برتر و استانداردی پیش از مصاحبه بالینی وجود ندارد و استفاده از پرسشنامه قبل از مصاحبه تشخیصی اشتباه است، زیرا فقط بعد از انجام مصاحبه تشخیصی امکان تصمیم‌گیری درباره روش درمان وجود دارد، ضمن آن که استفاده از روش‌های درمانی استاندارد نباید تحت تأثیر گرایش درمانگر به یک شیوه درمانی خاص باشد.
این روانپزشک مهم‌ترین اثر استفاده از غیرمتخصص‌ها در نوروتراپی را تشخیص اشتباه در درمان می‌داند و می‌گوید: تحمیل هزینه‌های هنگفت و نداشتن مهارت کافی در استفاده از ابزار، از دیگر نتایج حضور افراد غیرمتخصص در این زمینه است، ضمن آن که فقدان دانش و تجربه کافی در اجرا و تفسیر نتایج نیز می‌تواند باعث استفاده نادرست از اطلاعات حاصل از نوروفیدبک شود. حتی اجرای درست نوروفیدبک و آشنایی کامل با این دستگاه، الزاما به معنای توانایی تفسیر درست نتایج آن نیست. به همین دلیل اجرای تکنیک توسط متخصص مجرب ضروری است.
بازار داغ تقویت امواج مغز
استفاده از تکنیک نوروتراپی را اولین بار دکتر باری استرمان (Barry Sterman) محقق دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس در یکی از سال‌های دهه 1960 ابداع کرد. با وجود آن که پس از گذشت بیش از نیم‌قرن این روش همچنان فرآیند آزمایشی خود را طی میکند، بازار نوروتراپی در کشور ما داغ‌تر است، به گونه‌ای که به عنوان یکی از روش‌های مهم درمان در برخی کلینیک‌ها به مراجعان معرفی میشود.
وقتی با چند مرکز فعال در حوزه روان‌شناسی و روانپزشکی برای پرسیدن قیمت ارائه خدمات مربوط به نوروفیدبک تماس گرفتم، قیمت‌های متفاوتی اعلام کردند. قیمت جلسه تشخیصی بین 75 تا 100هزار تومان و هزینه هر جلسه نیز 65 تا 75 هزار تومان عنوان شد. طبق گفته نمایندگان این مراکز، هزینه کلی استفاده از این روش درمانی به تعداد جلساتی که متخصص درمان تعیین میکند، بستگی دارد. مثلا فردی که قصد افزایش تمرکز دارد، باید 20 تا 30 جلسه 45 دقیقه‌ای به مدت سه روز در هفته تحت درمان قرار گیرد.دکتر شعبانی در این باره می‌گوید: تأثیر مخرب تبلیغات غیرعلمی، موضوع بسیار مهم و قابل توجهی است. بدیهی است که در تبلیغ یک شیوه، برنکات مثبت آن تأکید و در حد توان از ذکر نکات منفی اجتناب میشود.
این یکجانبه‌نگری باعث میشود برخی به صورت غیرعلمی نسبت به استفاده از یک شیوه درمانی تمایل داشته باشند. وی تأکید میکند: تعیین روش درست درمان، کاری تخصصی است که پس از تشخیص بیماری و با در نظر گرفتن عوامل گوناگون انجام میشود. انتخاب درمان بر اساس تبلیغات، شیوه‌‌ای بر پایه هیجان است که تحت تأثیر استدلال‌های عوام‌گرایانه یا شبه‌علمی صورت میگیرد. بنابراین مردم و مراکز ذی‌صلاح باید نسبت به این موضوع حساسیت بیشتری نشان دهند.
نوروفیدبک، جایگزین درمان‌های دیگر نیست
به گفته دکتر شعبانی، با توجه به اطلاعات حاصل از پژوهشها، نوروفیدبک نمی‌تواند جایگزین درمان‌های مورد تأیید و شناخته شده برای اختلالات مخصوصا اختلال نقص توجه ـ بیشفعالی باشد و در به‌کارگیری آن نیز نباید اغراق کرد. همان گونه که اشاره شد، موفقیت استفاده از این تکنیک در درمان اختلالات عمده و شایع روانپزشکی مانند افسردگی، اضطراب و وسواس به اثبات نرسیده و نوروفیدبک در رابطه با درمان آنها جایگاه مهمی ندارد.
وی درباره تعداد جلسات مورد نیاز برای اثربخشی این روش درمانی می‌گوید: اصولاً یک درمان قطعی که یک بار انجام شود و علائم بیماری برای همیشه بدون بازگشت رفع شود وجود ندارد، اما مطالعات در بررسی عوامل موثر بر اثربخشی این روش درمانی همچنان ادامه دارد. نکته قابل توجه دیگر آن که در بررسی نتایج استفاده از این تکنیک، اثر رابطه درمانگر و بیمار در جلسات درمانی، به عنوان یک نکته مهم در پژوهشها نادیده گرفته میشود. با توجه به این که در طول 30 تا 40 جلسه درمانی، بیمار به طور پیوسته از برنامه نوروفیدبک و نیز از مجری آن بازخورد مثبت میگیرد، اثر این رابطه برای درک نتایج موثر در درمان باید مورد توجه قرار گیرد.
این متخصص اعصاب و روان درباره عوارض استفاده از این روش می‌گوید: عموماً عارضه جانبی مهمی تاکنون مشاهده نشده است. ممکن است برخی افراد با عوارضی همچون تحریک‌‌پذیری، عصبی شدن، سردرد، اضطراب و خستگی مواجه شوند که معمولا این علائم گذراست. همچنین تغییر آستانه تشنج نیز گزارش شده است.
دکتر شعبانی درباره کاربرد این تکنیک برای افراد سالم می‌گوید: گاهی نتایج امیدبخشی در زمینه افزایش کارآیی ذهنی افراد سالم گزارش شده که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
منبع: روزنامه جام جم
لینک مرتبط:درمان اختلال حافظه و وسواس با روش نوروفیدبک