سه‌ماهه اول؛ سه‌ماهه حساس
مسلما یک خانم باردار بیمار محسوب نمی‌شود اما در حیطه دندانپزشکی به‌دلیل شرایطی که بارداری به مادر تحمیل می‌کند باید مانند یک بیمار با او برخورد شود. وقتی بارداری اتفاق می‌افتد، معمولا آن را به سه دوره تقسیم می‌کنند؛ سه‌ماهه اول، دوم و سوم. سه‌ماهه اول حساس‌ترین دوره بارداری است، زیرا تقسیمات سلولی انجام می‌شود و اندام‌زایی اتفاق می‌افتد و اگر اتفاقی در این زمان برای جنین بیفتد ممکن است باعث از‌بین رفتن کامل جنین و سقط شود یا معلولیت و نقص عضو و سندروم‌های مادرزادی را موجب شود، به‌همین دلیل سه‌ماهه اول بسیار حساس است. ایراد مهم سه‌ماهه اول این است که خیلی از اوقات مادر متوجه بارداری خود نیست و این احتمال بروز آسیب به جنین را زیادتر می‌کند.
تهوع؛ مقصر اصلی پوسیدگی
از قدیم ضرب‌المثلی رایج بوده که گفته می‌شد با هربارداری، مادر یک دندانش را از دست می‌دهد و در اصل هر بارداری معادل از دست دادن یک دندان به حساب می‌آمد. دلیل این ضرب‌المثل این بود که خانم‌های باردار در زمینه بهداشت دهان و دندان در‌معرض خطر قرار داشتند. یکی از دلایلی که خانم‌های باردار ممکن است دندان‌شان را از دست بدهند یا دچار مشکل شوند آن است که خانم باردار در ماه‌های اول بارداری حالت تهوع شدید دارد و به‌دلیل همین تهوع دائم اسید معده داخل دهان می‌آید و این اسید بسیار قوی بوده و مینای دندان را از‌بین می‌برد و دقیقا از همین نقاط پوسیدگی شروع می‌شود. حتی ممکن است به‌واسطه حجم بالای اسیدی که وارد دهان می‌شود، مینای دندان دچار پریدگی شود.
مشکل بعدی این است که خانم‌های باردار به‌دلیل همین حالت تهوع نمی‌توانند درست مسواک بزنند چون مسواک که وارد دهان می‌شود دچار حالت تهوع می‌شوند. در نتیجه بهداشت دهان و دندان در این دوران ضعیف می‌شود. مسئله سوم این است که خانم باردار به‌دلیل همین مسائل گرایش به خوردن غذاهای شیرین و نرم پیدا می‌کند تا راحت‌تر خودش را سیر کند. برخی خانمها هم ویار غذای ترش می‌کنند و این ترشی هم اسید است و به مینای دندان آسیب می‌رساند. به‌طور کلی چون تعادل هورمونی در خانم‌های باردار به‌هم می‌خورد لثه خانم باردار در‌معرض خطر است و ممکن است متورم و قرمز شده و دچار خونریزی شود. حتی گاهی اوقات خونریزی لثه علامت تشخیص بارداری به حساب می‌آید. به‌طور مثال خانمی با شکایت خونریزی لثه مراجعه می‌کند. اگر این خانم مشکل جرم نداشته باشد معمولا توصیه می‌شود تست بارداری انجام دهد که در اغلب موارد مثبت است. بارداری به‌طور کلی لثه‌ها را مستعد خونریزی می‌کند.
چندیپیشگیری بهتر از درمان
ن دهه است که گفته می‌شود خانم‌های باردار نباید دندان‌های‌شان را از دست بدهند و بارداری دلیل مناسبی برای از‌دست دادن دندان نیست. انجمن زنان و زایمان آمریکا می‌گوید اگر فردی، بارداری برنامه‌ریزی شده دارد، بهتر است قبل از بارداری به دندانپزشک مراجعه کند و مشکلات دندانی‌اش را برطرف کرده و زمانی برای بارداری اقدام کند که این مشکلات برطرف شده باشد. در صورت رفع این مشکلات مسائل دندانی بعد از زایمان بسیار کمتر خواهد بود. حالا اگر خانمی باردار شود و به دندانپزشک مراجعه نکرده باشد و مشکل دندانی پیدا کند قطعا راه‌های زیادی برای درمان او وجود دارد و نمی‌توان مشکل را به حال خود گذاشت.
کدام خدمات مجازند؟
در دندانپزشکی دو نوع درمان وجود دارد: انتخابی و اجباری. درمان‌های انتخابی را همان‌طور که از نام‌شان پیداست می‌توان انجام نداد. به‌عنوان مثال فردی که برای سفید کردن دندان‌هایش مراجعه می‌کند در دسته درمان‌های انتخابی قرار می‌گیرد و می‌توان آن را به تعویق انداخت اما خانمی که با پوسیدگی دندان، خونریزی لثه یا جرم مراجعه می‌کند، جزء درمان‌های اجباری است و نمی‌توان آن را به تعویق انداخت.
درمان‌های انتخابی معمولا به بعد از زایمان موکول می‌شود تا مادر به شرایط جسمی و روحی باثباتی برسد و فرزندش کمی بزرگ شود. درمان‌هایی مانند ایمپلنت و درمان‌های زیبایی و روکش را می‌توان بعد از زایمان انجام داد. اگر دندانی نیاز به روکش داشته باشد، می‌توان آن را ترمیم موقت کرد و این ترمیم موقت چند ماه برای بیمار مشکلی ایجاد نمی‌کند و بنابراین بیمار می‌توان فرآیند زایمان را انجام داده و بعد برای ادامه کار روکش مراجعه کند. درمورد درمان‌هایی که باید انجام شوند نکاتی وجود دارد. این نوع درمان‌های باز به دو دسته تقسیم می‌شوند و برخی را می‌توان به تعویق انداخت. به‌عنوان مثال یک پوسیدگی سطحی که در حد مینای دندان است و پیشرفت زیادی ندارد و البته بیمار بهداشت قابل‌قبولی دارد، می‌تواند به بعد از زایمان موکول شود یا مثلا دندان شکسته‌ای که عفونتی ندارد و مشکلی برای بیمار ایجاد نمی‌کند اما باید کشیده شود می‌تواند بعد از زایمان درمان شود اما اگر دندانی آبسه کرده باشد دیگر نمی‌توان آن را به بعد موکول کرد.
دلیل به تعویق انداختن درمان
قاعده بر این است که تا حد امکان از وارد کردن استرس فیزیکی و روحی به مادر پرهیز شود. درمان‌های دندانپزشکی به ذات استرس‌زا هستند و برای همین درمان‌هایی که واقعا ضروری است، انجام می‌شود. دندانی که درد می‌کند، عفونت دارد، طوری شکسته که به بافت دندان‌های اطراف آسیب می‌زند و لثه‌ای که خونریزی کرده از رایج‌ترین مشکلاتی است که باید در اولین فرصت درمان شود.
زمان مناسب درمان
در 9ماهه بارداری بهترین دوره برای انجام درمان‌های دندانپزشکی سه‌ماهه دوم است چون مادر سه‌ماهه اول را که مدام ویار بارداری و تهوع داشته، پشت‌سر گذاشته و جنین این سه ماه حیاتی را گذرانده است و در عین حال آن‌قدر بزرگ نیست که مادر به لحاظ فیزیکی دچار محدودیت شود. در سه‌ماهه سوم هم می‌توان برخی درمان‌ها را انجام داد اما دو نکته وجود دارد؛ یکی اینکه مادر سنگین است و نمی‌تواند برای مدت طولانی طاق‌باز بخوابد و مدام باید پهلو به پهلو شود و محدودیت دارد و یکی دیگر اینکه خطر زایمان زودرس وجود دارد اما در مجموع خطرات آن از سه‌ماهه اول بارداری کمتر است. به‌طور کلی فقط درمان‌های اورژانسی مانند آبسه دندان یا التهاب و خونریزی لثه در سه‌ماهه پایانی انجام می‌شود.
وزن کم هنگام تولد؛ نتیجه عدم درمان
ممکن است مادر به‌دلیل ترس از آسیب به جنین به‌جای مراجعه به دندانپزشک برای درمان موارد عفونی و سخت، مدام دارو استفاده کند درحالی که تمام تحقیقات ثابت کرده وجود این عوامل عفونی در دندان نه‌تنها بی‌خطر نیست بلکه به جنین آسیب هم می‌رساند. مهم‌ترین صدمه این موارد وزن کم هنگام تولد است. پژوهش‌ها ثابت کرده یکی از دلایل به دنیا آمدن نوزاد کم‌وزن وجود همین خطرات عفونی در دهان است. استرسی که مادر به‌دلیل مشکل دندانی متحمل می‌شود، آسیب زیادی به جنین وارد می‌کند، به‌همین دلیل مادر باردار نباید از مراجعه به دندانپزشک بترسد.
مواد دندانپزشکی، خطرناک یا بی‌خطر؟!
یکی از ترس‌های مادران این است که مواد دندانپزشکی مضر باشد. درحالی که تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر زیانبار بودن این مواد برای جنین مشاهده نشده است. اما یکسری از داروهای دندانپزشکی در دوران بارداری نباید استفاده شوند. به‌عنوان مثال بی‌حسی‌هایی وجود دارد که نباید در این دوران استفاده شود و این را تقریبا همه دندانپزشکان می‌دانند و رعایت می‌کنند. بی‌حسی رایجی که در 90درصد مطب‌های دندانپزشکی استفاده می‌شود برای خانم‌های باردار کاملا بی‌ضرر است.
داروهایی که بعد از درمان به بیمار تجویز می‌شود، مواردی است که به جنین آسیب نمی‌رساند. برای مثال داروهای خانواده پنی‌سیلین، آموکسی‌سیلین و آمپی‌سیلین برای جنین بی‌ضرر است. در میان مسکن‌ها، استامینوفن بی‌ضرر است اما استامینوفن کدئین، آسپیرین، ایبوپروفن، دیکلوفناک و پیروکسیکام ضرر داشته و تجویز نمی‌شوند. حتی در درمان بیماری‌های لثه به‌ویژه جرم‌گیری در هر لحظه از دوران بارداری می‌توان این درمان‌ها را انجام داد و منعی برای این کار وجود ندارد.
عصب‌کشی، دومرحله‌ای است
درمان‌هایی مانند ترمیم و عصب‌کشی را می‌توان تا مراحلی انجام داد اما نمی‌توان آن را کامل کرد چون نیاز به رادیوگرافی وجود دارد. اول از همه اینکه تاکنون هیچ مدرکی نشان نداده است که رادیوگرافی می‌تواند در جنین باعث ایجاد مشکل شود چون دوز آن بسیار پایین است و تا ناحیه شکم فاصله زیادی دارد اما از بابت راحتی ذهن بیمار این قانون وجود دارد که از فرد باردار رادیوگرافی انجام نشود مگر اینکه ضروری باشد. در این شرایط می‌توان با بستن پیش‌بند سربی روی ناحیه شکم بدون هیچ مشکلی رادیوگرافی را انجام داد. این پیش‌بند اجازه ورود هیچ اشعه‌ای را نمی‌دهد و حتی می‌توان کار عصب‌کشی را کامل انجام داد اما عمده دندانپزشکان براساس قاعده‌ای که وجود دارد دندان را تا مرحله اول که رفع درد و ترمیم اولیه است، درمان می‌کنند و عصب را از ناحیه تاج قطع کرده و پانسمان می‌کنند تا دیگر دردناک نباشد و ادامه درمان را به بعد از زایمان موکول می‌کنند.
منبع: مجله ی سیب سبز