در سال 2008 میلادی یک انجمن غیردولتی به سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد داد 28 جولای که مصادف با روز تولد پروفسور بلومبرگ کاشف ویروس هپاتیت B و واکسن هپاتیت بود، به نام روز جهانی هپاتیت نامیده شود. به این بهانه از دولت‌ها، مراکز علمی، رسانه‌ها و همه بخش‌های تاثیرگذار تقاضا شد تا با اطلاع‌رسانی مناسب، سطح آگاهی مردم را درباره بیماری هپاتیت B بالا ببرند.
“بدون هپاتیت” (NO HEP) شعار سازمان جهانی بهداشت است که با واکسیناسیون می‌توان سالانه از 300 هزار مرگ ناشی از سرطان جلوگیری کرد و با انجام آزمایش می‌توان 95 درصد افراد مبتلا به هپاتیت‌های ویروسی که از بیماری خود بی‌اطلاع بوده را آگاه کرد.
سازمان جهانی بهداشت اعلام می‌دارد، امروزه در دنیا 500 میلیون نفر به یکی از هپاتیت‌های B یا C مبتلا هستند یعنی از هر 12 نفر یک نفر به هپاتیت مزمن B یا C مبتلا است که حدود یک سوم جمعیت جهان را شامل می‌شود.
به گزارش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تبریز، مطالعات نشان داده است در کشور ما 57درصد موارد سیروز کبدی و 78 درصد سرطان‌های اولیه کبد به واسطه ابتلاء به هپاتیت های B و C بوده است.
سرانجام اینکه هر سال حدود یک میلیون نفر نیز به علت هپاتیت‌های BوC جان خود را از دست می‌دهند.
هپاتیت BوC همانند دیگر بیماری‌های مزمن نیاز به مراقبت‌های بهداشتی درمانی پیوسته و زنجیره‌ای دارد از این رو ماهیت بیماری ایجاب می‌کند که اغلب بیماران در یک دوره طولانی تحت مراقبت و درمان قرار گیرند.
گرانی خدمات و آزمایشات تخصصی، ناآگاهی مردم و مبتلایان نسبت به علایم و عوارض بیماری و شیوه‌های انتقال آن، هپاتیت B و C را در ردیف یکی از معضلات بهداشتی درمانی اولویت‌دار در کشور کرده است.
عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلاء به هپاتیت
علی زادایمانی متخصص داخلی در مورد بیماری هپاتیت می‌گوید: هپاتیت ویروسی عبارت است از التهاب کبد در اثر یک ویروس و هپاتیت ویروسی انواع مختلفی دارد. شایع‌ترین انواع آن هپاتیت A و B هستند. سایر انواع آن عبارتند از هپاتیت C ، D ، E ، G .
وی در مورد علایم شایع این بیماری در مراحل اولیه افزود: علایم این بیماری در مراحل اولیه شبیه آنفلوانزا، مثل تب، خستگی، تهوع، استفراغ، اسهال بی‌اشتهایی بوده و چند روز بعد زردی چشم‌ها و پوست در اثر تجمع بیلی‌روبین در خون، تیره شدن رنگ ادرار در اثر وارد شدن بیلی روبین اضافی به ادرار، اجابت مزاج روشن، به رنگ خاک رس، یا سفید از دیگر علایم این بیماری است.
این متخصص داخلی در خصوص علل ابتلاء به بیماری هپاتیت A و E اضافه می‌کند: این ویروس معمولاً از راه آب یا غذا وارد بدن می‌شود، خصوصاً صدف خام که توسط فاضلاب آلوده شده باشد.
وی افزود: در مورد هپاتیت B معمولاً از راه آمیزشی، تزریق خون، و تزریق یا سرنگ آلوده انتقال می‌یابد. مادری که هپاتیت B دارد ممکن است عفونت را به نوزادش انتقال دهد. بعضی از موارد هم بدون دلیل مشخص و راه شناخته شده‌ای برای انتقال عفونت رخ داده‌اند.
زادایمانی گفت: هپاتیت C معمولاً از راه تزریق موادمخدر داخل رگ، تزریق خون و سایر انواع مواجهه با خون یا محصولات خونی آلوده انتقال می‌یابد البته در 40درصد از موارد، راه انتقال معلوم نیست.
وی اظهار داشت: هپاتیت D به طور جداگانه از هپاتیت B نمی‌تواند رخ دهد و هپاتیت G الگوی انتقال مشابهی مثل هپاتیت C دارد و معمولاً از راه خون انتقال می‌یابد.
این پزشک متخصص، مسافرت به مناطقی که بهداشت نامناسبی دارند را از عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلاء به این بیماری ذکر کرد و ادامه داد: بی‌بندوباری، تزریق موادمخدر داخل رگ، مصرف الکل، تزریق خون، کارکنان پزشکی و سایر حرفه‌های خطرزا، مهد کودک‌ها یا مراکز نگهداری، دیالیز، تغذیه نامناسب، وجود بیماری که باعث کاهش مقاومت بدن شده باشد را از دیگر عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلاء به این بیماری دانست.
زادایمانی با اشاره به راه‌های پیشگیری این بیماری خاطرنشان کرد: اگر با فرد هپاتیتی در تماس بوده‌اید، با پزشک خود در رابطه با تزریق گاما گلوبولین برای پیشگیری یا کاهش خطر هپاتیت مشورت کنید. اگر در زمره افرادی هستید که خطر هپاتیت آنها را تهدید می‌کند، مثل کارکنان بیمارستان‌ها، دندانپزشکان و غیره، واکسن هپاتیت A و B را دریافت کنید.
واکسن سایر انواع هپاتیت ویروسی در دست بررسی است
وی افزود: واکسن سایر انواع هپاتیت ویروسی در دست بررسی است. گاهی ممکن است ایمونوگلوبولین نیز لازم شود. واکسیناسیون هپاتیت B برای همه نوزادان و شیرخواران لازم است.
بنا به گفته این پزشک متخصص عوارض احتمالی این بیماری، نارسایی کبد، سیروز کبد، سرطان کبد، حتی مرگ است و بیماران دارای هپاتیت مزمن، معمولاً حامل ویروس هستند و عامل بالقوه‌ای برای انتقال عفونت به افراد خانواده و همسر هستند. این افراد امکان دارد ظاهراً خوب و سرحال باشند و متوجه عفونت خود نشوند.
وی در مورد درمان اصول کلی برای این بیماری گفت: بررسی‌های تشخیصی عبارتند از آزمایش خون برای شناسایی عفونت، بررسی‌های مربوط به کار کبد و نمونه‌برداری از کبد در موارد شدید یا مزمن، اکثر بیماران هپاتیتی را می‌توان بدون خطر زیاد در منزل تحت مراقبت قرار داد. جداسازی کامل بیمار ضروری نیست، اما فرد بیمار باید وسایل جداگانه‌ای برای خوردن و آشامیدن داشته باشد یا از وسایل یک بار مصرف استفاده کند.
وی توصیه کرد که اگر هپاتیت دارید یا مراقبت از یک فرد هپاتیتی را به عهده دارید، دستان خود را مرتباً و به دقت بشویید، خصوصاً پس از اجابت مزاج.
زادایمانی در خصوص داروهای این بیماران نیز خاطرنشان کرد: برای درمان هپاتیت تعداد کمی داروی اختصاصی وجود دارد. امکان دارد داروی ضدالتهاب کورتیزونی در موارد شدید تجویز شود تا التهاب کبد کاهش یابد و علایم بهتر شوند و برای هپاتیت B و C مزمن ممکن است آلفا ـ اینترفرون مورد استفاده قرار گیرد.
بنا به گفته زادایمانی رژیم غذایی با وجود نداشتن اشتها، خوردن وعده‌های غذایی کوچک و متعادل به بهبود بیماری کمک خواهد کرد. روزانه حداقل 8 لیوان آب بنوشید. هرگز الکل ننوشید و توصیه می‌شود تا زمان رفع زردی و بازگشت اشتها استراحت در رختخواب انجام گیرد. زمان بازگشت به کارهای روزمره در افراد مختلف بسیار متفاوت است.
وی مراجعه به موقع به پزشک را یکی از بهترین راه‌های پیشگیری و درمان این بیماری دانست و افزود: اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان علایم هپاتیت را دارید یا با فردی که این علایم را داشته است، تماس داشته‌اید، در صورتی که علایمی نظیر کم شدن اشتها، خواب آلودگی زیاد یا گیجی، استفراغ، اسهال، درد شکمی، بیشتر شدن زردی، به وجود آمدن بثورات پوستی یا خارش، در این شرایط حتما و هر چه زودتر به پزشک خود مراجعه کنید
زادایمانی در ادامه در خصوص هپاتیت نوع B نیز گفت: هپاتیت نوع B هپاتیت حاد ویروسی بیماری است و علائم آن شامل زردی، ادرار تیره، بی‌اشتهایی، ضعف و خستگی بیش از اندازه و حساسیت، علائم بیولوژیک شامل افزایش اوروبیلینیوژن ادرار، افزایش آنزیم‌های کبدی ALT و AST به بیش از 2.5 برابر طبیعی است.
وی تاکید کرد: معمولا یک دوره علایم اولیه شامل سرماخوردگی، تب، درد شکم، تهوع، استفراغ و گاهی بثورات جلدی و درد و التهاب مفاصل دیده می‌شود.
اغلب بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن B بدون علامت هستند
زادایمانی تصریح کرد: اغلب بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن B بدون علامت هستند مگر اینکه به سمت سیروز پیشرفت داشته باشند در اکثر موارد علایم بسیار غیراختصاصی است که از جمله خستگی زودرس مشاهده می‌شود.
وی افزود: راه‌های انتقال این ویروس عبارتند از: مادر به جنین به ویژه اگر مادر در ماه سوم بارداری آلوده شده باشد، تماس جنسی، از راه خون، استفاده از سرنگ مشترک در معتادان تزریقی و یا فرو رفتن سوزن آلوده به ویروس به طور اتفاقی در پوست افراد سالم و استفاده از تیغ‌های آلوده همچنین ترشحات بدن از جمله بزاق، مدفوع، صفرا، اشک و مایع منی به عنوان یکی از منابع انتقال ویروس مطرح هستند .
این پزشک متخصص تصریح کرد: بعد از آلوده شدن به ویروس هپاتیت B سه مشکل بالینی رخ می‌دهد، اول علایم دیده نمی‌شود،دوم مانند هپاتیت A علایم به صورت حاد یعنی ضعف، بی‌اشتهایی و زردی پیش رونده بروز می‌کند، سوم اینکه آنتی‌ژن ویروس در بدن باقی می‌ماند و اشکال مزمن بیماری اتفاق می‌افتد و بعد با فعالیت مجدد ویروس علایم هپاتیت بروز می‌کند.
وی تاکید کرد: این امر گاهی باعث ایجاد سرطان در کبد می‌شود،گاهی با بروز علایم هپاتیت حاد، زردی آنقدر زیاد می‌شود که روی عملکرد طبیعی مغز تاثیر گذاشته و باعث علایم خواب‌آلودگی و عدم هوشیاری می‌شود و به علت تخریب سلول‌های کبدی زمان انعقاد خون به شدت طولانی می‌شود و خونریزی‌های مختلف در نواحی متفاوت بدن مثل خونریزی لثه، مخاط‌ها و پوست اتفاق می‌افتد که وضعیت بیمار بسیار خطرناک و مرگبار می‌شود.
زادایمانی تصریح کرد: ویروس هپاتیت B در افراد بدون علامت به صورت مزمن و طولانی ویروس را در خون خود حمل می‌کند و از راه‌های ذکر شده به افراد سالم انتفال می‌یابد.
وی در خصوص هپاتیت نوع C نیز گفت: ویروس هپاتیت Cدر سلول‌های کبدی تکثیر شده و به آنها آسیب می‌رساند. در کشور ما احتمالاً 200 تا 300هزار نفر مبتلا به این ویروس هستند.
بنا به گفته این پزشک متخصص، علایم و نشانه‌های هپاتیتC شامل بی‌اشتهایی، خستگی مفرط، کوفتگی، استفراغ،درد شکم، تیره شدن ادرار و کمرنگ شدن مدفوع است و البته اکثر بیماران بدون علامت هستند.
وی تصریح کرد: ویروس هپاتیت C با جوشاندن در 100 درجه سانتی‌گراد و به مدت 5 دقیقه از بین می‌رود.
عامل مهم در ابتلا به هپاتیت C در ایران
اعتیاد به موادمخدر تزریقی و تماس با خون افراد آلوده از طریق استفاده مشترک از سوزن مصرفی، عامل مهمی در ابتلا به هپاتیت C است.
در ایران، شایع‌ترین راه انتقال ویروس هپاتیت C، استفاده از خون و فرآورده‌های آن بوده است.
امروزه اعتیاد به موادمخدر تزریقی و تماس با خون افراد آلوده از طریق استفاده مشترک از سوزن مصرفی، عامل مهمی در ابتلاء به هپاتیت C است.
زادایمانی در این خصوص با اشاره به اینکه چهار دسته کلی در معرض ابتلا به بیماری هپاتیت C هستند، خاطرنشان کرد: افرادی که در معرض خطر ابتلاء به هپاتیت C هستند به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند:
گروه اول: افرادیکه خون و یا فرآورده‌های خونی دریافت می‌کنند، مانند بیماران هموفیلی، دیالیزی و تالاسمی.
گروه دوم: سابقه تزریق خون در سال‌های قبل از 1374 که در آن زمان خون از نظر آلودگی به ویروس هپاتیت C بررسی نمی‌شد.
گروه سوم: افراد معتاد به مواد مخدر تزریقی یا دارای شرکای جنسی متعدد.
گروه چهارم: این گروه شامل 30 تا 40 درصد مبتلایان بوده و علت خاصی جهت ابتلای آنان یافت نمی‌شود.
وی گفت: استفاده از سرنگ به صورت مشترک در بین معتادان به موادمخدر می‌تواند به انتقال انواع عفونت‌ها از جمله هپاتیت C و B و ایدز منجر شود البته اعتیاد به کوکائین و استنشاق از راه بینی نیز از راه‌های انتقال بیماری است.
زادایمانی ادامه داد: در ابتلای به این بیماری هیچ فرقی بین آقایان و خانم‌ها وجود ندارد و هر فردی که به این ویروس آلوده باشد ممکن است دچار این بیماری شود البته عده‌ای استعداد بیشتری برای پیشرفت و ابتلای به بیماری را دارند، مثلا هپاتیت C در افراد چاق نسبت به افراد لاغر بدتر و شدیدتر است یا افراد الکلی 10 برابر افراد معمولی در خطر پیشرفت سریع هپاتیت C هستند، همین طور در اشخاصی که بیماری جدی دیگری مثلا ایدز داشته باشند، هپاتیت C سریع‌تر پیشرفت می‌کند.
این پزشک متخصص تصریح کرد: شاید به علت اینکه اعتیاد در آقایان بیشتر است، هپاتیت C نیز در آقایان بیشتر دیده می‌شود.
به گفته وی، سن خاصی برای ابتلای به این بیماری وجود ندارد و از نوزاد گرفته تا یک فرد 90 ساله می‌توانند به هپاتیت C مبتلا شوند، مانند سرماخوردگی که هرکس با ویروس آن در تماس باشد، می‌تواند به آن مبتلا شود. به نظر نمی‌رسد مسائل ژنتیکی در ابتلای به هپاتیت C نقشی داشته باشند ولی ممکن است در سرعت پیشرفت بیماری در افراد بیمارنقش داشته باشند مثلا ممکن است پیشرفت هپاتیت C در کسانی که به صورت ژنتیکی چاق هستند، سریع‌تر باشد ولی ژن خاصی که باعث شود بیماری هپاتیت در این افراد بیشتر دیده شود، هنوز شناسایی نشده است.
وی در خصوص راه‌های تشخیص این بیماری نیز بیان داشت: تشخیص این بیماری انجام آزمایش آنتی‌بادی ضدویروس است، در فردی که این آزمایش مثبت است، باید با استفاده از آزمایش دقیق‌تر یا «بلات» و آزمایش دقیق‌تر پی.سی.آر (HCV RNA) وجود بیماری و شدت آن را اثبات کرد.
بنا به گفته وی، انجام خالکوبی به جهت زیبایی چهره نظیر خالکوبی ابرو نیز یکی از راه‌های انتقال ویروس است و خطر انتقال ویروس هپاتیت از مادران آلوده به جنین بسیار زیاد است. خطر ابتلا به بیماری در هنگام تولد به دلیل مخلوط شدن خون نوزاد و مادر وجود دارد، نوع زایمان (سزارین یا طبیعی) در میزان ابتلاء به بیماری نقشی ندارد.
زادایمانی اظهار داشت: باید یک سال پس از تولد میزان آنتی‌بادی هپاتیت C (HCV Ab ) در نوزادان این مادران چک شوند تا ابتلاء یا عدم ابتلاء به هپاتیت C در آنها مشخص شود البته منعی برای شیردهی این مادران وجود ندارد، تنها باید دقت شود هنگام زخم شدن پستان مادر خطر انتقال وجود دارد.
وی تصریح کرد: آلوده شدن تیغ‌های اصلاح در آرایشگاه‌های عمومی توسط فرد مبتلا به هپاتیت C و استفاده آن توسط یک فرد سالم نیز در بسیاری از موارد می‌تواند باعث انتقال هپاتیت C شود همچنین اگر در مراکز دندانپزشکی، پزشکی و جراحی وسایل مورد استفاده تمیز و استریل نباشند، می‌توانند عامل انتقال هپاتیت C باشند که بسیار نادر است.
این متخصص تاکید کرد: بیماری هپاتیت C از راه‌های دست دادن و بوسیدن فرد آلوده، آشپزی کرن و در یک مکان غذا خوردن، معاشرت معمول در محل کار و منزل، در آغوش گرفتن مبتلایان، از راه هوا و شنا کردن در یک استخر منتقل نمی‌شود.
وی، در خصوص افراد در معرض خطر ابتلاء به هپاتیت C خاطرنشان کرد: افرادی که قبل از سال 1992(1374) سابقه تزریق خون داشتند، کارکنان حرفه پزشکی، افراد دارای اختلالات رفتاری در روابط جنسی، معتادان به مواد مخدر تزریقی و همسران افراد آلوده به هپاتیت C از جمله افراد در معرض ابتلاء به این نوع از بیمرای هپاتیت هستند
زادایمانی، عواقب مورد انتظار این بیماری را چنین تشریح کرد: زردی و سایر علایم به حداکثر خود می‌رسند و سپس در عرض 16-3 هفته تدریجاً ناپدید می‌شوند. اکثر افرادی که وضعیت سلامتی خوبی دارند در عرض یک تا چهار ماه کاملاً بهبود می‌یابند. درصد کمی از افراد دچار هپاتیت مزمن می‌شود در بهبودی از هپاتیت ویروسی معمولاً ایمنی دایمی نسبت به آن ایجاد می‌شود.
آیا تشخیص زودهنگام سرطان کبد ممکن است؟