. پی‌گیر بیماری شدیم و پی بردیم مشکل سنگ کیسه صفرا بوده است. به این بهانه سراغ دکتر چنگیز دلاوری، متخصص جراحی عمومی و عضو جامعه جراحان ایران، رفتیم تا نظر کارشناسی ایشان، علل و عوامل این بیماری و راه‌های اجتناب از آن را بدانیم.
اصلاً چرا سنگ کیسه صفرا؟
کبد محل تولید صفراست و صفرا حاوی آنزیم‌های گوارشی است که به تجزیه و جذب مواد غذایی کمک می‌کند. زمانی که دستگاه گوارش توسط غذا تحریک می‌شود، کبد صفرایی را که در کیسه صفرا ذخیره شده است، با پیام‌های عصبی به ابتدای روده باریک تخلیه می‌کند و با این کار به تجزیه و جذب مواد غذایی کمک می‌کند. زمانی که کیسه صفرا به‌خوبی منقبض نشود و تخلیه مناسب صورت نگیرد، کم‌کم صفرا داخل کیسه رسوب کرده و سنگ شکل می‌گیرد.
کیسه صفرای چه کسانی سنگ تولید می‌کند؟
سنگ‌های کیسه صفرا به‌خصوص در زنان میانسال، سفیدپوست و چاق بسیار بیشتر دیده می‌شود. چاقی و کلسترول بالای خون باعث رسوب چربی و کلسیم داخل کیسه صفرا شده و به‌مرور صفرا روی آن‌ها رسوب می‌کند و سنگ به وجود می‌آید. عفونت‌های روده‌ای و کبدی هم با ایجاد کانون‌هایی از باکتری و رسوب صفرا روی آن‌ها باعث ایجاد سنگ می‌شوند. در برخی بیماری‌های خونی از قبیل تالاسمی و کم‌خونی از نوع داسی‌شکل یا کروی‌شکل هم به‌دلیل بدشکل‌بودن گلبول‌های قرمز و مواد حاصل از تخریب آن‌ها صفرای بدن فرد مستعد سنگ‌سازی می‌شود.
علائم بیماری چه وقت و چگونه بروز می‌کنند؟
سنگ در حالت عادی علامتی خاص ندارد، اما وقتی بزرگ‌تر شود یا تعداد آن‌ها افزایش یابد، با صدمه به دیواره داخلی کیسه صفرا یا گیرکردن در محل خروج و تخلیه صفرا از کیسه به روده، باعث بروز علائم می‌شود. اغلب بیمار پس از مصرف یک وعده غذای سنگین و چرب با درد قسمت فوقانی و راست شکم و درد بین دو کتف در پشت یا شانه راست و همچنین تهوع و احساس سنگینی و سیری و گاهی حتی استفراغ به پزشک مراجعه می‌کند. برخی بیماران دچار تب نیز می‌شوند. باید مراقب بود که این درد مربوط به بیماری قلبی نباشد. اغلب بیماران چندین‌بار در طول سال دچار این حملات می‌شوند که بین یک تا پنج ساعت برطرف می‌شود اما اگر بیشتر طول بکشد، نشانة عفونت و التهاب جدی کیسه صفراست.
ژنتیک چقدر در این بیماری نقش دارد؟
ژنتیک هم در این بیماری نقش دارد اما نه به این شکل که چون پدرم سنگ کیسه صفرا داشتند پس من هم دارم! در اینجا منظور از ژنتیک، نژاد سفیدپوست، چاقی و بیماری‌های خونی هستند.
برای پیشگیری چه اقداماتی لازم است؟
متعادل نگاه‌داشتن وزن نسبت به قد و رژیم غذایی سالم قطعا در کاهش ابتلا به این بیماری نقش دارد؛ هرچند بیماران بسیار لاغر هم ممکن است دچار مشکلات صفراوی شوند. متأسفانه در رژیم‌های کنونی تمایل بسیار زیادی به غذاهای سنگین، چرب، روغنی و سرخ‌کردنی وجود دارد که باعث افزایش کلسترول خون، بی‌تحرکی و همچنین مشکلات گوارشی می‌شود و همین امر باعث رسوب باکتری، چربی، صفرا و کلسیم در کنار هم و ایجاد سنگ می‌شود.
برای رهایی از سنگ صفرا چه اقداماتی لازم است؟
درمان قطعی و نهایی این بیماران برداشتن کیسه صفرا به‌طور کامل است. چیزی به نام سنگ‌شکن در کیسه صفرا وجود ندارد. اما برای کسانی که با این بیماری درگیر هستند جراحی تنها راه درمان نیست. سن، شدت علائم و بیماری‌های زمینه‌ای راه درمان را مشخص می‌کنند.
مراحل تشخیص این بیماری چگونه است و به کدام پزشک باید مراجعه کنیم؟
قاعدتاً بیماران ابتدا به درمانگاه‌ها و پزشکان عمومی مراجعه می‌کنند. پزشک با گرفتن شرح حال و معاینه بیمار و مطمئن‌شدن از اینکه این درد مربوط به قلب نیست، بیمار را به جراح عمومی ارجاع می‌دهد. سونوگرافی وسیله‌ای ساده و بدون خطر برای بیماران، جهت تشخیص سنگ‌های صفراوی و التهاب کیسه صفراست. یکی از مزایای سونوگرافی برای کیسه صفرا قابل انجام‌بودن آن برای خانم‌های باردار است و دیگر نیاز به تزریق داخل رگ یا خوردن مواد رادیولوژی ندارد.
سونوگرافی در اغلب بیماران مشکلات کیسه صفرا را مشخص می‌کند و جراح البته با معاینه و قضاوت بالینی خود سایر تصمیمات را اتخاذ می‌کند.
سنگ کیسه صفرا تا چه حد خطرناک است؟
کیسه صفرا حجم معینی از صفرا را در خود جای می‌دهد. درصورت التهاب و افزایش ترشحات و بسته‌شدن دهانه خروجی آن، این کیسه کم‌کم متسع و درنهایت پاره می‌شود و صفرا داخل شکم ریخته و باعث عفونت خونی شدید شده و جان بیمار را تهدید می‌کند. در بیماران دیابتی کیسه صفرای ملتهب به‌سرعت پاره می‌شود بنابراین دقت بسیار زیادی را می‌طلبد.
این بیماری باعث بروز مشکلات دیگری نیز خواهد شد؟
متاسفانه بله. سنگ کیسه صفرا باعث التهاب و آزار جدار کیسه صفرا می‌شود و به‌صورت مزمن و مداوم به جدار کیسه صفرا آسیب می‌رساند، بنابراین می‌تواند باعث سرطان کیسه صفرا شود؛ به‌خصوص در سنگ‌های بیشتر از 3 سانتی‌متر. همچنین عبور سنگ‌های کوچک از مجاری صفراوی به داخل روده موجب آسیب و گشاد‌شدن مجاری صفرا می‌شود و انتقال عفونت‌های روده‌ای به کبد و نارسایی کبد در دراز مدت و انسداد مجاری، یرقان و عفونت خون را در پی دارد.
عمل جراحی کیسه صفرا چگونه است؟
این نوع عمل می‌تواند از یک عمل ساده تا یک عمل سخت و پرعارضه، متفاوت باشد. میزان التهاب و آناتومی کیسه صفرا و مجاری و بیماری‌های زمینه‌ای فرد نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. این جراحی به دو شکل باز و لاپاراسکوپی (با تهاجم کم) انجام می‌شود. لازم به ذکر است در عمل لاپاراسکوپی احتمال تبدیل به عمل باز وجود دارد.
منبع: مجله ی زندگی ایده آل