این دودکش های مرگ آفرین

سجاد تبریزی در این گزارش آورد: منوکسید کربن یا ‏CO‏ آنچنان بی‌صدا و ناگهانی نقشه مرگ عزیزانمان را می‌ریزد که باورش برایمان سخت است؛ بسیاری از نزدیکان و اعضای خانواده‌های قربانیان منوکسید کربن بارها این جمله را تکرار کرده‌اند که «باورش برایمان سخت است». چه کسی باور می‌کند فردی به دلیل اهمالی به ظاهر کوچک در نصب و راه اندازی یک بخاری یا آبگرمکن گازی، موجب مرگ عزیزی از اعضای خانواده خود شده است؟ آنقدر ساده که شاید اگر پنج دقیقه بیشتر وقت گذاشته بود، حالا تا همیشه عزادار نبود.

همین امسال در مرکز و شمال پایتخت در 2 حادثه جداگانه، در حادثه اول آبگرمکن جان دو تن اعضای یک خانواده را گرفت و سومی را راهی بیمارستان کرد و حادثه دوم هم مرگ یک خانواده 3 نفره را رقم زد. در حادثه‌ای دیگر، کارگر نقاش یک ساختمان که شب را در محل کار خود خوابیده بود، به دلیل استفاده از اجاق خوراک پزی برای فرار از برودت هوا، دچار حادثه مشابه شد. تاکنون صدها گازگرفتگی شبیه به این، افرادی را در جای جای کشور به کام مرگ کشانده است، حال آن که بسیاری از این حوادث ممکن بود با سفت کردن لوله بخاری، یا آزمایش دودکش و با اقداماتی ساده و ابتدایی از این قبیل، اتفاق نیفتد.

بر اساس آمارطی 10 سال 83 تا 92 حدود 8500 تن از هموطنان ما به دلیل مسمومیت‌های ناشی از گاز نامریی منواکسیدکربن، جان باختند. در این مدت بیشترین آمار تلفات مسمومیت با گاز منوکسیدکربن در سال 1386 با حدود 1000 نفرگزارش شده است. گرچه طی 2 سال اخیر این میزان کمتر شده است، اما منوکسید کربن به عنوان یک قاتل نامریی در خانه‌های بیشتر ما حضور دارد و همچنان مترصد فرصت برای فاجعه آفرینی است.‏

منوکسید کربن چیست؟
گاز منوکسید کربن بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه است، به گونه‌ای که با حواس پنج گانه خود نمی‌توانیم وجود آن تشخیص دهیم. این گاز به هنگام سوختن ناقص موادی مانند گاز، نفت، بنزین، زغال، چوب و در زمانی که اکسیژن کافی به آنها نرسد، تولید می‌شود. اگر گاز منوکسید کربن در محیط وجود داشته باشد، به سرعت جایگزین اکسیژن می‌شود و در نتیجه خون نمی‌تواند اکسیژن را به سلول‌های بدن برساند. هم چنین تاثیر گاز منوکسید کربن بر روی اعصاب به قدری زیان بار است که اعصاب را فلج می‌کند و قدرت انجام هرگونه فعالیت و واکنشی را از شخص می‌گیرد. متاسفانه افراد مسموم شده از این گاز، حتی توانایی باز کردن در و درخواست کمک را ندارند و به نوعی به خواب و مرگ آرام تن می‌دهند و به همین دلیل است که بیشتر قربانیان، در پشت در اتاق‌های‌شان پیدا می‌شوند.

سیدجلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات در مورد میزان خطرناک بودن منوکسید کربن می‌گوید: حداکثر میزان مجاز برای وجود گاز منوکسید کربن ‏PPm‏9، یعنی 9 واحد در یک میلیون واحد است. به عبارت دیگر، اگر یک اتاق را به یک میلیون بخش تقسیم کنیم، 9 بخش آن می‌تواند منوکسید کربن باشد. ‏

وی ادامه می‌دهد: اگر این میزان به رقم به 50 بخش در میلیون برسد، شروع می‌کند به آسیب زدن به افراد و اگر افزایش پیدا کند و به حدود 1600 در میلیون برسد، ظرف یک ساعت انسان را از پای در می‌آورد. همچنین اگر میزان منوکسید کربن به 12800 واحد در میلیون افزایش یابد، ظرف یک تا سه دقیقه انسان را می‌کشد. به گفته سخنگوی آتش نشانی، کودکان، افراد مسن و کسانی که بیماری‌های ریوی و قلبی دارند، خیلی بیشتر در معرض آسیب‌های گازگرفتگی هستند.

عامل تولید منوکسید کربن
بیشتر منازل در کشور ما از وسایل گرمایشی شعله‌دار استفاده می‌کنند، برخی دیگر از منازل شوفاژ دارند که شعله مستقیم ندارد و خطر در مورد آنها، انتشار منوکسید کربن در موتورخانه‌ها است که اتفاقا موارد زیادی از حوادث به آنها اختصاص دارد.

دلیل اصلی حوادث مربوط به گازگرفتگی، سوخت ناقص گاز و تولید منوکسید کربن در وسایل شعله دار است. ‏

سیدجلال ملکی، بیشترین دلیل گازگرفتگی را مسدود کردن همه راه‌های هوا در منازل و کمبود اکسیژن برای سوخت کامل وسایل گازسوز اعلام می‌کند و می‌افزاید: شعله برای ادامه حیات خود نیاز به هوا و اکسیژن دارد و از سویی در فصل سرما، همه سعی می‌کنند تمامی منافذ را ببندند، زیر درها، لای پنجره‌ها و همه جا را کیپ می‌کنند، بدون اینکه به این موضوع توجه داشته باشند که بخاری، شومینه و پکیج آبگرمکن روشن است و این مجموعه نیاز به اکسیژن دارد. حتی شعله اجاق گاز که برای گرمایش به کار نمی‌رود، درصدی از اکسیژن هوا را مصرف می‌کند.

ملکی توضیح می‌دهد: یک شعله بخاری معادل 10 نفر انسان مصرف اکسیژن دارد و این رقم در مورد پکیج زمانی که روشن است، معادل 50 انسان بالغ است. حال می‌توان تصور کرد زمانی که در یک واحد مثلا 60 مترمربعی زمانی که یک پکیج آبگرمکن به همراه 2 بخاری و اجاق گاز روشن است، گویی 70-80 نفر در آنجا در حال تنفس هستند و این مجموعه باعث می‌شود میزان اکسیژن به شدت کاهش یابد. ‏

ملکی با توضیح موارد بالا می‌گوید: حال برخی ممکن است سئوال برایشان پیش بیاید که اگر اکسیژن هوا کم شده است، چرا آن را احساس نمی‌کنیم؟ علتش این است میزان اکسیژنی که وسایل گازسوز نیاز دارند، بسیار بیشتر از آن مقدار است که مورد نیاز انسان است. ‏

راه‌های انتشار منوکسید کربن
تا اینجا دریافتیم که سوخت ناقص گاز به دلیل کمبود اکسیژن، دلیل تولید گاز خطرناک منوکسیدکربن است. اما این گاز چگونه در محل زندگی یا کار ما منتشر می‌شود و حوادث غمباری را رقم می‌زند؟

یکی از مهمترین موارد انتشار گاز منوکسید کربن، دودکش‌ بخاری‌های گازسوز است. کارشناسان آتش نشانی فقط دودکش‌هایی را که از ورق گالوانیزه سفید ساخته شده است، برای استفاده در وسایل گرمایشی و غیر گرمایشی شعله دار تایید می‌کنند. ‏

سخنگوی سازمان آتش نشانی با اشاره به این موضوع توضیح می‌دهد: دودکش‌های دیگر اعم از آلومینیومی و آکاردئونی ممکن است استاندارد هم باشد، ولی برای وسایل شعله دار مناسب نیست، اما برای استفاده در هواکش سرویس‌های بهداشتی یا هود آشپزخانه‌ها، منعی ندارد.

دلیل ارجحیت دودکش‌های ورق سفید گالوانیزه، حالت ایستایی آنهاست، به علاوه اینکه دهانه‌های آن داخل هم خوب چفت می‌شود، در حالی که انواع دودکش‌های فنری‌ با کوچکترین ضربه اتصالات آن بیرون می‌زند و دهانه‌هایش چفت نمی‌شود. حتی دیده شده است که دهانه لوله‌های فنری را با مفتول، سفت می‌کنند که اصلا مورد تایید نیست و باعث سوراخ شدن آن می‌شود.

ملکی، بهترین حالت برای دودکش را حالت ایستاده یا 90 درجه اعلام و اضافه می‌کند: در این حالت عمل مکش به خوبی انجام و آلاینده‌ها بهتر خارج می‌شود. اگر نیاز به زاویه دار شدن لوله باشد نیز حداکثر بین 65 تا 90 درجه، حالت خوب و مناسبی است و هر چه به سمت افق برود، عمل خروج آلاینده‌ها مشکل‌تر می‌شود. ‏

به گفته وی، شیب منفی اصلا قابل قبول نیست. وی تاکید می‌کند: مطمئن باشید، اگر لوله خروجی یک وسیله شعله‌دار شیب منفی داشته باشد، نمی‌تواند آلاینده‌ها را خارج کند و از اینرو قطعاً حادثه ساز می‌شود.

اما در برخی منازل مجبورند مقداری دودکش افقی بگذارند تا لوله به دهانه خروجی برسد. کارشناسان ایمنی وضعیت افقی را از اساس قبول نمی‌کنند، اما راهکاری را برای آن ارائه می‌دهند که از احتمال حادثه می‌کاهد: لوله افقی حداکثر نیم متر تا 70 سانتیمتر باشد و بعد از آن، دو تا سه برابر اندازه لوله افقی، لوله عمودی کار گذاشته شود که نقص حاصل از آن جبران شود. یعنی پس از دهانه خروجی، دست کم 2 متر لوله عمومی وجود داشته باشد. ‏

سخنگوی آتش نشانی می‌افزاید: باید از حداقل زانویی استفاده شود، چرا که چون وسایل گرمایشی پمپ یا دمنده ندارند که آلاینده‌ها را به بیرون هل بدهد، فقط گرماست که باعث حرکت آلاینده‌ها می‌شود، زانویی و پیچ و خم باعث می‌شود هوای آلوده سرد شود و در مسیر متراکم بماند.

ملکی، تغییر اندازه دهانه‌های دودکش‌ها را از دیگر مواردی اعلام می‌کند که باعث انتشار گاز منوکسید کربن می‌شود. او می‌گوید: در بسیار موارد دیده شده است، دهانه خروجی شومینه یا بعضا بخاری‌های معمولی را برای جلوگیری از خروج حرارت می‌بندند، به این دلیل که فکر می‌کنند حرارت کمتری خارج و فضا گرمتر می‌شود، در حالی که مسیر خروج آلاینده‌ها بسته می‌شود و حادثه به بار می‌آید.

دودکش‌های سیمانی ‏
سخنگوی سازمان آتش نشانی همچنین در مورد دودکش‌های سیمانی در داخل دیوار نیز شرایطی را اعلام می‌کند: این دودکش‌ها باید تا پشت بام بالا رفته باشد و در آنجا 80 سانتیمتر تا یک متر با دودکش گالوانیزه بالا‌تر بیاید و کلاهک «اچ» نصب شود. کلاهک «اچ» از افتادن اشیا و گرد و خاک به داخل لوله‌ها جلوگیری می‌کند و باعث خروج بهتر آلاینده‌ها هم می‌شود. قبل از راه اندازی بخاری‌ها باید از بازبودن مسیر آن، مطمئن شد، زیرا چه بسا لاشه پرنده‌ای و یا توپی یا وسیله‌ای داخل آن افتاده باشد.

اصغر فارسی ـ مسئول ایستگاه 27 آتش نشانی تهران در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات نیز در این مورد تاکید می‌کند: نصب و راه‌اندازی وسایل گازسوز باید توسط افراد با تجربه که دانش این کار را دارند، نصب شود. ‏

به گفته وی، این کار نیازمند دانستن نکات فنی و کنترل لوله‌های خروجی، دودکش و کلاهک آن است. ضمن اینکه فردی که اقدام به نصب می‌کند، لازم است تجربه لازم را برای نصب دستگاه در شرایط مختلف داشته باشد. به گفته وی، برای نصب دستگاه‌های گاز سوز حتما باید اطلاعات اولیه و تجربه کافی هم داشته باشند و از روی دستورالعمل بروشور، این دستگاه‌ها را نصب کنند.

چگونه از نصب اصولی مطمئن شویم؟
فرض کنید وارد محل جدیدی شده‌اید که در آنجا وسایل گرمایشی شعله دار، روشن است، چگونه باید از نصب اصولی و بی‌خطر بودن آنها اطمینان حاصل کنید؟ ‏

به گفته سید جلال ملکی، وقتی بدنه دودکش سرد باشد، حتما مشکلی ایجاد شده است. این حالت به ویژه در روزهای سرد سال و برای منازلی که به صورت غیرحرفه‌ای دودکش را از شیشه یا دیوار بیرون داده‌اند، زیاد پیش می‌آید و خطرات آن باید جدی گرفته شود.

خروج لوله از پنجره ممنوع!
در برخی از منازل یا محل‌های کار، به دلیل اینکه خروجی لوله بخاری تعبیه نشده یا تعداد آن کم است، لوله بخاری از شیشه پنجره به بیرون هدایت می‌شود که این اقدام از نظر کارشناسان آتش نشانی به کلی مردود است، اما با توجه به کثرت موارد و ناگزیر بودن بسیاری از افراد، راهکارهایی را برای کاهش خطر انتشار منوکسید کربن ارائه می‌دهند. ‏

سخنگوی آتش نشانی در این مورد می‌گوید: در صورتی که افرادی مجبور به این کار شدند، پس از اینکه دودکش از پنجره خارج شد، دست کم یک متر لوله به صورت عمودی کار بگذارند و روی آن هم کلاهک «اچ» قرار دهند. ملکی تاکید می‌کند: خیلی خوب است که دور دودکش را نیز با عایق پشم شیشه بپوشانند که هوای خروجی سرد نشود و همچنین با مفتول، بدنه دودکش را به دیوار محکم کنند تا لق نزند و از جای خود تکان نخورد.

استفاده از دودکش‌های مشترک برای دو یا چند وسیله گرمایشی شعله دار، از دیگر مواردی است که خطر انتشار گاز منواکسیدکربن را افزایش می‌دهد. همچنین قرار دادن دودکش در آب هیچ چیز را تغییر نمی‌دهد و فقط از خروج آلاینده‌ها جلوگیری می‌کند و باعث انتشار آن در محیط می‌شود که بسیار خطرناک است. نکته دیگر اینکه نباید دودکش وسایل گاز سوز را در زیر سقف یا بالکن منازل نصب کنیم و همچنین هرگز نباید دودکش وسایل گرمایشی را از فضای داخل سقف کاذب و به خصوص حمام‌ها عبور دهیم، چرا که امکان پوسیدگی و نشت گاز منوکسید کربن را در پی دارد.‏

نشانه‌های گازگرفتگی
اما چگونه باید دریابیم فردی دچار گاز گرفتگی شده است و یا در معرض این مسمومیت خطرناک قرار دارد؟ متاسفانه نشانه‌های مسمومیت با گاز منوکسید کربن بسیار شبیه سرماخوردگی ساده است و چون این اتفاق اغلب در فصل سرما می‌افتد، ما آنها را به حساب بیماری می‌گذاریم که خطر آن را دو چندان می‌کند. ملکی در این باره می‌گوید: حالت سردرد و سرگیجه، سوزش گلو، احساس درد در ناحیه قفسه سینه و عضلات شکم به ترتیب بر فرد مسموم مستولی می‌شود. وی توضیح می‌دهد: ملکول گاز از طریق هموگلوبین خون به تمامی بافت‌های بدن می‌رسد و مثل یک بیماری ویروسی شبیه ویروس آنفولانزا، همه بدن را درگیر می‌کند، برای همین بسیاری از قربانیان همه این نشانه‌ها را از سرماخوردگی می‌بینند و اگر زمان بیشتری را در محل بگذرانند، دچار تاری دید، ضعف در تکلم و در نهایت کما و مرگ می‌شوند.

پس از مشاهده فردی که دچار گازگرفتی یا مسمومیت با منوکسید کربن شده، لازم است بلافاصله در و پنجره‌ها را باز کنند و در صورت نیاز، دکمه‌های لباس‌های فرد مصدوم را باز بگذارند یا البسه آنها را دربیاورند تا تنفس برایشان راحت‌تر شود و در صورت نیاز، تنفس دهان به دهان به وی بدهند و پس از آن، حتما و به سرعت با اورژانس تماس بگیرند. همچنین به یاد داشته باشیم، هرگز نباید به فرد دچار گازگرفتگی، اجازه خوابیدن داد.‏

وسایل گرمایشی شعله دار، از جمله پرشمارترین وسایلی است که به ویژه در زمستان در کشورمان برای گرم کردن منازل و محیط‌های کاری استفاده می‌شود. این وسایل به دلیل بازدهی مناسب و قیمت نازل سوخت گاز، مورد توجه همگان قرار دارد. نصب و راه اندازی بسیاری از آنها، از جمله بخاری‌، بسیار ساده اما حساس و دقیق است. سادگی نصب، ممکن است باعث شود از حساس بودن آن غافل شویم و به شکلی باورنکردنی، خود و عزیزان‌مان را در معرض گازگرفتگی و حتی مرگ قرار دهیم.

لینک مرتبط: