کم‌خونی، نوعی اختلال خون است که با یک ویژگی مهم شناخته میشود؛ مشکل در تولید یک عنصر ضروری در شکل‌گیری سلول‌های قرمز خون با عنوان هموگلوبین. علاوه بر این، کم‌خونی نوعی بیماری است که علت‌های مختلفی دارد.
معمولا کمبود آهن، فولیک‌اسید یا ویتامین B12 می‌تواند باعث ابتلا به انواع مختلفی از بیماری‌ها شود که به کاهش تعداد هموگلوبین‌ها و درنتیجه ضعف در اکسیژن‌رسانی به سلول‌های بدن منجر می‌شوند. شیوع کم‌خونی، به‌ویژه کم‌خونی فقر آهن در میان زنان بیشتر از مردان است. با این مقدمه، به 14سوال رایجی که درباره کم‌خونی می‌پرسند، پاسخ داده‌ایم.
1. آیا گیاهخواران بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی قرار دارند؟
اگرچه حذف انواع گوشت از برنامه غذایی می‌تواند خطر ابتلا به کم‌خونی را افزایش دهد، اما گیاهخواری دقیقا مترادف با غفلت از سلامت یا آسیب رساندن به آن نیست. اگر افراد گیاهخوار از منابع گیاهی خاصی استفاده کنند که جذب آهن را افزایش می‌دهند و کنار آن از مصرف منابعی خودداری کنند که به جذب آهن صدمه می‌زنند، می‌توانند از ابتلا به کم‌خونی جلوگیری کنند.
2. آیا فعالیت‌های ورزشی برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به کم‌خونی ممنوع است؟
واقعیت این است که فرد مبتلا به کم‌خونی معمولا توان لازم برای ورزش ندارد که این حالت خودش به‌عنوان یکی از علائم کم‌خونی شناخته میشود. ممکن است گاهی در برخی موارد، ممنوعیت پزشکی عمومی هم در این زمینه وجود داشته باشد، اما نمی‌توان فعالیت ورزشی را مطلقا برای افراد بیمار ممنوع کرد.
اگرچه حذف انواع گوشت از برنامه غذایی می‌تواند خطر ابتلا به کم‌خونی را افزایش دهد، اما گیاهخواری دقیقا مترادف با غفلت از سلامت یا آسیب رساندن به آن نیست. اگر افراد گیاهخوار از منابع گیاهی خاصی استفاده کنند که جذب آهن را افزایش می‌دهند و کنار آن از مصرف منابعی خودداری کنند که به جذب آهن صدمه می‌زنند، می‌توانند از ابتلا به کم‌خونی جلوگیری کنند.
2. آیا فعالیت‌های ورزشی برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به کم‌خونی ممنوع است؟
واقعیت این است که فرد مبتلا به کم‌خونی معمولا توان لازم برای ورزش ندارد که این حالت خودش به‌عنوان یکی از علائم کم‌خونی شناخته میشود. ممکن است گاهی در برخی موارد، ممنوعیت پزشکی عمومی هم در این زمینه وجود داشته باشد، اما نمی‌توان فعالیت ورزشی را مطلقا برای افراد بیمار ممنوع کرد.
این ممنوعیت به‌طور کلی به شدت کم‌خونی و عواملی مثل وضعیت قلب بیمار و شدت فعالیت ورزشی بستگی دارد. خلاصه اینکه این بیماری، مانعی بر سر راه فعالیت‌های ورزشی نیست و لزومی ندارد همه مبتلایان به کم‌خونی فعالیت‌های بدنی خود را متوقف کنند.
3. آیا ممکن است افراد در دوران بزرگسالی هم به کم‌خونی مبتلا شوند؟
بله، خیلی‌ها فکر می‌کنند که احتمال ابتلا به کم‌خونی فقط برای کودکان وجود دارد، اما هر فردی در هر سنی ممکن است به کم‌خونی مبتلا شود. علاوه بر این، مسایلی مثل تغذیه نادرست یا مبتلا بودن زنان به فیبروئید می‌تواند به کم‌خونی منجر شود. حتی خطر ابتلا به کم‌خونی در دوران بارداری، دوران شیردهی و دوران سالمندی نیز افزایش پیدا می‌کند.
4. آیا همه انواع کم‌خونی، ژنتیکی هستند؟
نه! این تصور، یکی از رایج‌ترین تصورات اشتباه درباره کم‌خونی است. با اینکه انواع وراثتی کم‌خونی مثل آنمی داسی‌شکل و تالاسمی وجود دارد، اما علت ابتلا به این بیماری همیشه وراثت نیست. در واقع، بسیاری از کم‌خونی‌ها ژنتیکی نیستند، بلکه اکتسابی‌اند. بعضی از موارد ابتلا به کم‌خونی به‌علت کمبود آهن، کمبود ویتامین B12 و التهاب است.
5. آیا درمان نکردن کم‌خونی باعث ابتلا به سرطان خون میشود؟
نه! در درجه اول باید گفت که این بیماری به بیماری‌های دیگر ربطی ندارد. اگرچه کم‌خونی و سرطان خون، هر دو در خون اتفاق می‌افتند، اما درمان نشدن کم‌خونی هرگز باعث ابتلا به سرطان خون نمی‌شود. البته این احتمال وجود دارد که فرد مبتلا به سرطان خون به کم‌خونی هم مبتلا شود زیرا مغز استخوان او نمی‌تواند سلول‌های قرمز و سفید خون و پلاکت‌ها را به درستی تولید کند.
6. آیا دیابت، یکی از علت‌های ابتلا به کم‌خونی است؟
واقعیت این است که یکی از انواع کم‌خونی با بیماری‌های مزمنی مثل بیماری دیابت مرتبط است. در این حالت، اگرچه ذخیره آهن در بدن وجود دارد، اما بدن نمی‌تواند از این ماده به درستی استفاده کند. با این حال نمی‌توان دیابت را از عوامل ابتلا به کم‌خونی دانست.
7. آیا کم‌خونی همیشه نشانه رژیم غذایی نادرست است؟
نه! این تصور درباره کم‌خونی نادرست است زیرا عوامل دیگری وجود دارند که می‌توانند به این بیماری منجر شوند. کم‌خونی از نوع سلول داسی‌شکل، مثال خوبی برای توضیح این عوامل است. در این بیماری وراثتی، بدن نوع متفاوتی از هموگلوبین را تولید می‌کند که انتقال اکسیژن از طریق خون را دچار اختلال خواهد کرد. با این حال، رژیم غذایی نادرست، هنوز هم یکی از علت‌های اصلی ابتلا به کم‌خونی بین کودکان است. بزرگسالان، به ندرت به علت عوامل تغذیه‌ای دچار کم‌خونی می‌شوند و معمولا نشانه التهاب، بیماری کلیوی، عفونت، سرطان یا خونریزی معده در آنهاست.
8. آیا زنان مبتلا به کم‌خونی هرگز نمی‌توانند باردار شوند؟
در بیشتر موارد، دارو و درمان مناسب کنار رژیم غذایی مطلوب و برنامه‌ریزی‌شده می‌تواند زنان مبتلا به کم‌خونی را به وضعیت سالم بازگرداند و بارداری برای آنها منعی ندارد. فقط زنانی که به کم‌خونی ژنتیکی مبتلا هستند، باید با پزشک در مورد شرایط بارداری مشورت کنند. در کشورهای جهان سوم، بسیاری از زنان به علت تغذیه نامناسب به کم‌خونی مبتلا هستند، اما آنها هم می‌توانند شرایط خودشان را تغییر دهند. فقط کافی است علت ریشه‌ای ابتلا به کم‌خونی مورد بررسی قرار گیرد و بیمار هم روند درمانی خودش را پیگیری کند. مشورت با پزشک قبل از تصمیم‌گیری درباره فرزندآوری نیز ضروری است.
9. آیا در صورتی که تعداد هموگلوبین‌ها در خون کم باشد، بیمار به انتقال خون نیاز پیدا می‌کند؟
بسیاری از هماتولوژیست‌ها از تجویز انتقال خون برای بیمار خودداری می‌کنند. انتقال خون، آخرین راه چاره برای درمان کم‌خونی است که معمولا در موارد مزمن یا در مواردی که با از دست دادن حجم زیادی از خون همراه است، توصیه میشود. بسیاری از پزشکان سعی می‌کنند با تجویز داروهای مناسب و تنظیم رژیم غذایی مطلوب، بیمار را به شرایط سالم بازگردانند یا تعداد هموگلوبین‌ها را افزایش دهند.
10. آیا افرادی که در آب‌وهوای گرم زندگی می‌کنند، به ندرت به کم‌خونی مبتلا می‌شوند؟
نه! خطر ابتلا به کم‌خونی برای همه افرادی که در شرایط آب‌وهوایی گرم یا شرایط آب‌وهوایی سرد زندگی می‌کنند، یکسان است. هر چند آب‌وهوای سرد یا فصل زمستان، تعداد سلول‌های قرمز خون را تا حد خیلی کمی کاهش می‌دهد، اما هرگز نمی‌تواند تهدیدی جدی برای فرد باشد و او را در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی قرار دهد.
11. آیا خریدن داروها و مداوای خودسرانه کم‌خونی منعی ندارد؟
به طور کلی، توصیه پزشکان این است که هیچ فردی در هیچ شرایطی دست به چنین اقدامی نزند. کم‌خونی می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد که کمبود آهن فقط یکی از آنهاست. در واقع، کم‌خونی می‌تواند فقط یکی از علامت‌های بیماری‌های دیگر باشد، مانند مولتیپل میلوما که با کم‌خونی شدید همراه میشود. در چنین مواردی، مصرف خودسرانه داروها فقط می‌تواند باعث بروز عوارض بیشتر و تشدید وضعیت بیمار شود. دارو، همیشه باید پس از تشخیص مناسب و تجویز پزشک مصرف شود.
12. آیا اگر پدر یا مادر به کم‌خونی مبتلا نباشند، فرزند آنها نیز نمی‌تواند اختلال ژنتیکی کم‌خونی را به ارث برده باشد؟
افرادی که حامل ژن‌های کم‌خونی از نوع سلول داسی‌شکل یا تالاسمی هستند، هیچ علامتی از این بیماری نشان نمی‌دهند. این افراد سالم به نظر می‌رسند، اما ممکن است فرزندشان به اختلال کم‌خونی مبتلا شود.
3. آیا ممکن است افراد در دوران بزرگسالی هم به کم‌خونی مبتلا شوند؟
بله، خیلی‌ها فکر می‌کنند که احتمال ابتلا به کم‌خونی فقط برای کودکان وجود دارد، اما هر فردی در هر سنی ممکن است به کم‌خونی مبتلا شود. علاوه بر این، مسایلی مثل تغذیه نادرست یا مبتلا بودن زنان به فیبروئید می‌تواند به کم‌خونی منجر شود. حتی خطر ابتلا به کم‌خونی در دوران بارداری، دوران شیردهی و دوران سالمندی نیز افزایش پیدا می‌کند.
4. آیا همه انواع کم‌خونی، ژنتیکی هستند؟
نه! این تصور، یکی از رایج‌ترین تصورات اشتباه درباره کم‌خونی است. با اینکه انواع وراثتی کم‌خونی مثل آنمی داسی‌شکل و تالاسمی وجود دارد، اما علت ابتلا به این بیماری همیشه وراثت نیست. در واقع، بسیاری از کم‌خونی‌ها ژنتیکی نیستند، بلکه اکتسابی‌اند. بعضی از موارد ابتلا به کم‌خونی به‌علت کمبود آهن، کمبود ویتامین B12 و التهاب است.
5. آیا درمان نکردن کم‌خونی باعث ابتلا به سرطان خون میشود؟
نه! در درجه اول باید گفت که این بیماری به بیماری‌های دیگر ربطی ندارد. اگرچه کم‌خونی و سرطان خون، هر دو در خون اتفاق می‌افتند، اما درمان نشدن کم‌خونی هرگز باعث ابتلا به سرطان خون نمی‌شود. البته این احتمال وجود دارد که فرد مبتلا به سرطان خون به کم‌خونی هم مبتلا شود زیرا مغز استخوان او نمی‌تواند سلول‌های قرمز و سفید خون و پلاکت‌ها را به درستی تولید کند.
6. آیا دیابت، یکی از علت‌های ابتلا به کم‌خونی است؟
واقعیت این است که یکی از انواع کم‌خونی با بیماری‌های مزمنی مثل بیماری دیابت مرتبط است. در این حالت، اگرچه ذخیره آهن در بدن وجود دارد، اما بدن نمی‌تواند از این ماده به درستی استفاده کند. با این حال نمی‌توان دیابت را از عوامل ابتلا به کم‌خونی دانست.
7. آیا کم‌خونی همیشه نشانه رژیم غذایی نادرست است؟
نه! این تصور درباره کم‌خونی نادرست است زیرا عوامل دیگری وجود دارند که می‌توانند به این بیماری منجر شوند. کم‌خونی از نوع سلول داسی‌شکل، مثال خوبی برای توضیح این عوامل است. در این بیماری وراثتی، بدن نوع متفاوتی از هموگلوبین را تولید می‌کند که انتقال اکسیژن از طریق خون را دچار اختلال خواهد کرد. با این حال، رژیم غذایی نادرست، هنوز هم یکی از علت‌های اصلی ابتلا به کم‌خونی بین کودکان است. بزرگسالان، به ندرت به علت عوامل تغذیه‌ای دچار کم‌خونی می‌شوند و معمولا نشانه التهاب، بیماری کلیوی، عفونت، سرطان یا خونریزی معده در آنهاست.
8. آیا زنان مبتلا به کم‌خونی هرگز نمی‌توانند باردار شوند؟
در بیشتر موارد، دارو و درمان مناسب کنار رژیم غذایی مطلوب و برنامه‌ریزی‌شده می‌تواند زنان مبتلا به کم‌خونی را به وضعیت سالم بازگرداند و بارداری برای آنها منعی ندارد. فقط زنانی که به کم‌خونی ژنتیکی مبتلا هستند، باید با پزشک در مورد شرایط بارداری مشورت کنند. در کشورهای جهان سوم، بسیاری از زنان به علت تغذیه نامناسب به کم‌خونی مبتلا هستند، اما آنها هم می‌توانند شرایط خودشان را تغییر دهند. فقط کافی است علت ریشه‌ای ابتلا به کم‌خونی مورد بررسی قرار گیرد و بیمار هم روند درمانی خودش را پیگیری کند. مشورت با پزشک قبل از تصمیم‌گیری درباره فرزندآوری نیز ضروری است.
9. آیا در صورتی که تعداد هموگلوبین‌ها در خون کم باشد، بیمار به انتقال خون نیاز پیدا می‌کند؟
بسیاری از هماتولوژیست‌ها از تجویز انتقال خون برای بیمار خودداری می‌کنند. انتقال خون، آخرین راه چاره برای درمان کم‌خونی است که معمولا در موارد مزمن یا در مواردی که با از دست دادن حجم زیادی از خون همراه است، توصیه میشود. بسیاری از پزشکان سعی می‌کنند با تجویز داروهای مناسب و تنظیم رژیم غذایی مطلوب، بیمار را به شرایط سالم بازگردانند یا تعداد هموگلوبین‌ها را افزایش دهند.
10. آیا افرادی که در آب‌وهوای گرم زندگی می‌کنند، به ندرت به کم‌خونی مبتلا می‌شوند؟
نه! خطر ابتلا به کم‌خونی برای همه افرادی که در شرایط آب‌وهوایی گرم یا شرایط آب‌وهوایی سرد زندگی می‌کنند، یکسان است. هر چند آب‌وهوای سرد یا فصل زمستان، تعداد سلول‌های قرمز خون را تا حد خیلی کمی کاهش می‌دهد، اما هرگز نمی‌تواند تهدیدی جدی برای فرد باشد و او را در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی قرار دهد.
11. آیا خریدن داروها و مداوای خودسرانه کم‌خونی منعی ندارد؟
به طور کلی، توصیه پزشکان این است که هیچ فردی در هیچ شرایطی دست به چنین اقدامی نزند. کم‌خونی می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد که کمبود آهن فقط یکی از آنهاست. در واقع، کم‌خونی می‌تواند فقط یکی از علامت‌های بیماری‌های دیگر باشد، مانند مولتیپل میلوما که با کم‌خونی شدید همراه میشود. در چنین مواردی، مصرف خودسرانه داروها فقط می‌تواند باعث بروز عوارض بیشتر و تشدید وضعیت بیمار شود. دارو، همیشه باید پس از تشخیص مناسب و تجویز پزشک مصرف شود.
12. آیا اگر پدر یا مادر به کم‌خونی مبتلا نباشند، فرزند آنها نیز نمی‌تواند اختلال ژنتیکی کم‌خونی را به ارث برده باشد؟
افرادی که حامل ژن‌های کم‌خونی از نوع سلول داسی‌شکل یا تالاسمی هستند، هیچ علامتی از این بیماری نشان نمی‌دهند. این افراد سالم به نظر می‌رسند، اما ممکن است فرزندشان به اختلال کم‌خونی مبتلا شود.
تنها راه برای تشخیص اینکه آیا شما یا همسرتان حامل ژن اختلال کم‌خونی هستید یا نه، آزمایش است. این کار فقط برای تشخیص کم‌خونی‌های ناشی از ناهنجاری‌های ژنتیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
13. آیا هر فردی ممکن است با تزریق خون آلوده به ویروس‌هایی مثل ویروس ایدز یا هپاتیت، دچار کم‌خونی داسی‌شکل یا تالاسمی شود؟
کم‌خونی سلول داسی‌شکل یا تالاسمی، هر 2، بیماری‌های ارثی هستند. در واقع، از پدر و مادر به فرزند منتقل می‌شوند و به هیچ وجه نمی‌توان آنها را مسری یا واگیردار دانست. بنابراین، این انواع کم‌خونی از طریق HIV یا سرماخوردگی قابل‌انتقال نیستند.
14. رایج‌ترین درمان‌های کم‌خونی چیست؟
با توجه به علایم بالینی بیمار و نتایج حاصل از آزمایش خون انواعی از مکمل‌های آهن زیر نظر پزشک تجویز میشود. مکمل‌های آهن موجود در بازار حاوی انواع مختلفی از ملح‌های آهن (به‌عنوان مثال آهن سولفات-آهن گلوکونات و…) هستند که در میزان جذب آهن در بدن و ایجاد عوارض گوارشی احتمالی با یکدیگر تفاوت دارند.
13. آیا هر فردی ممکن است با تزریق خون آلوده به ویروس‌هایی مثل ویروس ایدز یا هپاتیت، دچار کم‌خونی داسی‌شکل یا تالاسمی شود؟
کم‌خونی سلول داسی‌شکل یا تالاسمی، هر 2، بیماری‌های ارثی هستند. در واقع، از پدر و مادر به فرزند منتقل می‌شوند و به هیچ وجه نمی‌توان آنها را مسری یا واگیردار دانست. بنابراین، این انواع کم‌خونی از طریق HIV یا سرماخوردگی قابل‌انتقال نیستند.
14. رایج‌ترین درمان‌های کم‌خونی چیست؟
با توجه به علایم بالینی بیمار و نتایج حاصل از آزمایش خون انواعی از مکمل‌های آهن زیر نظر پزشک تجویز میشود. مکمل‌های آهن موجود در بازار حاوی انواع مختلفی از ملح‌های آهن (به‌عنوان مثال آهن سولفات-آهن گلوکونات و…) هستند که در میزان جذب آهن در بدن و ایجاد عوارض گوارشی احتمالی با یکدیگر تفاوت دارند.
یکی از روش‌های نوین دارورسانی استفاده از لیپوزوم است. در این روش مولکول آهن درون ساختار لیپیدی قرار می‌گیرد تا با مخاط دستگاه گوارش تماس نداشته باشد و در نتیجه عوارض گوارشی مانند تهوع، دل‌درد، یبوست و… برای بیمار ایجاد نخواهد کرد. در واقع، لیپوزوم‌های حاوی آهن تا زمان رسیدن به دیواره روده (محل جذب آهن) تحت‌تاثیر آنزیم‌های گوارشی قرار نمی‌گیرند، به همین دلیل دارای جذب بسیار بالا هستند و عارضه گوارشی ایجاد نمی‌کنند.
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟