کودک نابینای خود را چگونه تربیت کنیم؟

 پرنیان پناهی: کتاب‌های حسی ـ لمسی جاذبه زیادی برای کودکان، به‌خصوص آنهایی که دچار مشکل جسمی هستند، دارند.

کم نیستند خانواده‌هایی که فرزند کم‌بینا و نابینا دارند و نمی‌دانند برای بازی و پرورش کودک خود چه کار کنند؟ مهدکودک‌های زیادی در سطح شهرها فعالیت می‌کنند که هدفشان ایجاد فضای شاد و سازگار با روحیات کودکان، فرصتی برای تجربه‌های جدید، شراکت و همکاری و در نهایت آمادگی برای ورود به مدرسه، اجتماع و… است، اما این بار به هنرکده‌ای سر زدیم که شبیه مهدکودک است اما شیوه تازه‌ای برای پرورش و شکوفا کردن استعداد کودکان پیش گرفته و آن استفاده از هنرهای تجسمی برای آموزش است. مهم‌تر از همه اینکه آموزش‌ها در قالب کارگاه‌هایی است که در آن همه بچه‌ها از کم‌بینا تا نابینا کنار هم هستند.
زهرا فرمانی، سردبیر و صاحب امتیاز سابق مجله بادبادک و مدیر عامل هنرکده بادبادک در گفت‌وگو با «سلامت» می‌گوید: «در تمام سال‌هایی که با کودکان کار می‌کردم هرگز به این فکر نکردم که کودک می‌بیند یا نمی‌بیند، راه می‌رود یا نمی‌رود، از چه دین و آیینی است و…هر کودکی با هر نوع مشکلی در این هنرکده ثبت‌نام می‌شود.

کودکان با نیازهای ویژه به‌خصوص کودکان مبتلا به اوتیسم همیشه در اینجا حضور دارند. اگر متوجه شویم کودک در ارتباط‌گیری با دیگران دچار مشکل است، به خانواده‌اش اطلاع می‌دهیم، معلمی را از مرکز دیگری به مرکز ما دعوت کنند تا نیازهای کودک برطرف شود. بخش مهمی از هنرکده ما نیز به آموزش کودکان نابینا اختصاص دارد.
از آنجا که رشته تحصیلی من روان‌شناسی کودکان استثنایی بود و دوران دانشجویی نیز با کودکان نابینا کار می‌کردم، تمایل پیدا کردم کتاب‌های حسی- لمسی ارائه دهم.»
خانم فرمانی درست می‌گفت. زمانی که به این کتاب‌های حسی- لمسی بیشتر توجه ‌کردم به نظرم آمد که از جنس مواد مقاوم هستند و برای کودکان کم‌توان جسمی جاذبه زیادی دارند و می‌توانند با آنها بازی کنند. این کتاب‌ها متن زیادی ندارند بنابراین برای ناشنوایان نیز جذاب‌اند و کودکان ناشنوا بیشتر به ارتباط تصویری علاقه دارند. کتاب‌های حسی-لمسی طوری طراحی شده‌اند که مانند اسباب‌بازی‌اند، در نتیجه کنجکاوی، تمرکز و دقت کودکان را تقویت می‌کنند.

از طرفی، تنها کتاب‌هایی هستند که برای کودکان نابینا مفیدند، اما آموزش‌های این مهد برای کودکان نابینا فراتر از اینهاست. آموزش به کودکان نابینا در جلسات مختلفی انجام می‌گیرد. این کارگاه‌ها با مربی‌ها و گروه‌ تسهیل‌گر تشکیل می‌شوند. برای کمک به کودکان از هنرهای تجسمی کمک گرفته می‌شود. هر کودک با ورود به کارگاه گام به گام آموزش می‌بیند. بد نیست به آموزش‌هایی که در کارگاه داده می‌شود، اشاره کنیم تا مفهوم آموزش به کودکان نابینا برای خانواده‌هایی که چنین کودکی دارند گویاتر شود و بدانند نباید این بچه‌ها را رها کرد و با آنها هم باید درست مثل بچه‌های کاملا سالم از نظر جسمی و روانی سر و کله زد و شادی و بازی توام با آموزش انجام داد.
در کارگاه ویژه نابینایان
آنچه در ادامه می‌خوانید، مروری است بر 6 جلسه پیاپی که در کارگاه ویژه نابینایان رخ داد:
• جلسه اول ساخت گربه با کمک هنر اریگامی: در این جلسه ابتدا توجه کودک را به صدای گربه و غذای او جلب می‌کنیم. بعد آهنگی از ثمین باغچه‌بان با داستان موش و گربه پخش می‌شود. سپس گربه‌های اوریگامی ساخته و برای آنها دست و پا گذاشته می‌شود.
• جلسه دوم کارگاه ساخت پرنده با کمک هنر کلاژ: در این برنامه نیز نام چند پرنده برای کودکان گفته و صدای آنها تقلید می‌شود. حتی با دستگاه پخش به صدای واقعی چند پرنده نیز گوش می‌دهیم. قبل از شروع به کار کاغذهای خط‌کشی‌شده توسط رل خیاطی با قیچی بریده می‌شوند. تسهیل‌گرها برش‌های دایره‌ای کوچک و بزرگی روی کاغذها انجام می‌دهند، بعد روی آنها پرهایی با رنگ‌های مختلف و در آخر چشم و پا برای پرنده گذاشته می‌شود. در آخر کودکان نقش پرنده به خود می‌گیرند و با صدای آهنگ پرواز می‌کنند و زمانی که صدا قطع می‌شود بالای صندلی‌هایی که به‌عنوان درخت هستند، می‌روند.
• جلسه سوم ساخت حیوان با هنر مجسمه‎سازی: در این کارگاه کودکان روزنامه‌ها را به اندازه‌های مختلف پاره و آنها را لول می‌کنند و از درون آن با هم حرف می‌زنند. بعد به آنها گفته می‌شود هر کس حیوان مورد علاقه‌اش را بسازد. تسهیل‌گر نیز به کودک کمک می‌کند تا سر و بدن حیوان ساخته شود. در طول ساخت درباره غذای حیوان و… صحبت می‌شود. بعد از آن کودکان راه رفتن حیوان را تقلید می‌کنند.
• جلسه چهارم شناخت لباس: درباره نوع لباس و رنگ و… صحبت می‌شود. کودکان لباس همدیگر را لمس می‌کنند و یاد می‌گیرند هر لباسی برای کدام محیط مناسب است. در مورد خرید پارچه، مراحل دوخت لباس و ابزار خیاطی هم بحث می‌شود. دوخت و دوز ساده‌ نیز به آنها آموزش داده می‌شود.
• جلسه پنجم آشنایی با موسیقی: ساز طبلک معرفی و درباره چگونگی ساخت آن صحبت می‌شود. کودکان یاد می‌گیرند که چطور باید با لیوان و بادکنک طبلک بسازند و چطور به‌طور هماهنگ بنوازند. ساز بعدی بلز است. سپس کودکان هر سازی را که دوست دارند انتخاب می‌کنند و با آن شروع به نواختن و خواندن شعر می‌کنند و با هر ساز بازی هیجانی و موزیکال انجام می‌دهند.
• جلسه ششم، نمایش و جهت‌یابی: در این جلسه کودکان باید خودشان را معرفی کنند. اشیای ساده اطراف لمس و نامشان گفته می‌شود. مربی آنها را در سبد می‌ریزد و کودکان اشیای نامبرده را یکی‌یکی پیدا می‌کنند. بعد از اینکه کودک نام اشیاء را گفت، مربی شعری درباره آن می‌خواند. بازی تخیلی نیز انجام می‌شود. کودکان آشنایی مختصری با ماشین دارند.

کودک روی صندلی می‌نشیند و مربی یا کودک دیگری نقش بوق، فرمان، گاز و… را برعهده می‌گیرد تا کودک راننده بتواند سفر کند. در این کارگاه 2 مربی حضور دارند که یکی از آنها جهت‌یابی را به کودک آموزش می‌دهد. کودک باید روی لبه فرش راه برود و با لمس پا تفاوت بین ریشه و وسط فرش را متوجه شود و تمرین کند تا اگر وسیله‌اش روی فرش افتاد بتواند آن را پیدا کند.

لحظه ای که کودک 8 ماهه توانست برای اولین بار مادرش را ببیند+ ویدئو