حسن عسگری‌فر
روانشناس و مشاور خانواده
ترس می‌تواند اکتسابی باشد
ترس واکنشی هیجانی است که هنگام احساس خطر در کودک به وجود می‌آید و او را به عقب‌نشینی و فرار از موقعیت ترس‌آور وا می‌دارد. علائم ترس در کودکان متفاوت و بسته به موقعیت و شرایط آزاردهنده و شکل نمایشی آن نیز متغیر است. این ترس می‌تواند ترس از تاریکی، تنهایی، حمام رفتن، دستشویی رفتن، تنها ماندن در خانه تا مدرسه و جمع همسالان و… را شامل شود ولی مهم این است که ترس و شکل مرضی و بیمارگونه آن در کودکان تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارد. محرکی که برای یک کودک ترس‌آور است می‌تواند برای کودکان دیگر بسیار عادی باشد و باز نکته مهم‌تر آنکه ترس می‌تواند محصول یادگیری و اکتسابی باشد یا واکنشی به محرک‌های ناشناخته از نگاه کودک.
متخصصان چه می‌گویند
بعضی کودکان از حمام کردن لذت نمی‌برند. به این موضوع اهمیت بدهید و سعی کنید به علت آن پی ببرید. جوفراست معتقد است گاهی دلیل تمایل نداشتن به استحمام این است که شما تمام بچه‌ها را با هم و همزمان به حمام می‌برید. اگر کودک شما از آب می‌ترسد، به تدریج ترس او را از بین ببرید تا او احساس امنیت کند. به طور مثال ابتدا اجازه دهید در لگن بایستد و به آرامی بدن او را لیف بکشید. سپس به آرامی آب را روی بدنش بریزید. به تدریج کودک را به دوش حمام نزدیک کرده و از او بخواهید تا زیر دوش برود. به هیچ‌وجه او را مجبور به انجام این کارها نکنید زیرا برای دستیابی به موفقیت باید صبر بیشتری نیز داشته باشید. فرزندتان را همراه خود به داخل وان یا استخر ببرید تا با آب آشنا شود و در نهایت مطمئن شود که هیچ خطری او را تهدید نمی‌کند و دلیلی برای ترس وجود ندارد.
انواع ترس حمام
• بعضی بچه‌ها از شست‌وشوی سرشان متنفرند زیرا از اینکه آب داخل دهان و بینی آنها برود یا شامپو چشم‌شان را بسوزاند ترس و واهمه دارند یا اینکه چون مجبورند چشم‌شان را ببندند دچار دلهره و ناراحتی می‌شوند.
• برخی کودکان از اینکه آب از روی سرشان به صورت‌شان بریزد، ناراحت می‌شوند. در این صورت می‌توانید از مانعی مانند دست خودتان برای جلوگیری از ریزش آب و کف روی صورت او استفاده کنید.
گروهی از بچه‌ها نیز از دوش حمام واهمه دارند که برای رفع این مشکل بهتر است با یک کاسه کوچک روی سرشان آب بریزید.
بعضی دیگر نیز از چنگ زدن موها می‌ترسند. فراموش نکنید؛ پیش از هر کار باید به آنها اطلاع دهید اما در این کار افراط نکنید «حالا می‌خوام موهاتو چنگ بزنم، یک، دو، سه و حالا با آب سرتو می‌شوریم.»
باید ببیند سرتان را می‌شویید
اجازه بدهید کودک شما را هنگام شست‌وشوی سرتان تماشا کند و برای او علت استفاده از شامپو یا صابون را توضیح دهید.
بازی کنید
استحمام را با استفاده از اسباب‌بازی تبدیل به نوعی بازی و تفریح کنید. اجازه دهید کودکان در حمام بازی کرده و کف و حباب درست کنند. به خاطر بسپارید حمام بهترین مکان برای بازی‌هایی است که محیط را کثیف می‌کنند. پس این فرصت‌ها را در حمام برای فرزندتان فراهم کنید تا هم کارتان کمتر هم حمام رفتن برای آنان جذاب شود.
در حمام مراقب باشید
همیشه یک کفپوش پلاستیکی کف حمام پهن کنید تا کودک‌تان لیز نخورد. در ضمن پوست کودکان بسیار حساس است بنابراین از مناسب بودن حرارت آب مطمئن باشید.
همزمانی‌های دلهره‌آور
ترس در کودکان می‌تواند ناشی از تداعی یا مجاور شدن یک محرک عادی در جوار یک محرک به ظاهر ترسناک باشد مثل همزمانی باز کردن در یخچال و صدای شدید رعد و برق که اگر کودک را دچار ترس و اضطراب کند باعث می‌شود کودک هنگام حضور نداشتن والدین دیگر در یخچال را باز نکند یا در مورد کودکی که از حمام و آب می‌ترسد، بی‌توجهی والدین در نیاز کودک به نفس کشیدن، زمانی که آب روی سرش ریخته می‌شود، اگر یاد نگرفته باشد که باید نفسش را حبس کند، او را دچار تنگی نفس و ترس از خفگی و… می‌کند. پس بی‌توجهی به نیاز متعارف کودک با تاکید و توجه به سن و مهارت و توانایی او می‌تواند در کودک شرایط ترس‌آور را جدی و آسیب‌زا کند.
این کارها را انجام دهید
1. آشنایی با محرک ترس‌آور در موقعیتی متفاوت از موقعیت تجربه شده توسط کودک. حضور والدین در موقعیت ترس‌آور در کنار کودک و توضیح موقعیت و چرایی ترس او و تفریحی کردن موقعیت ترس‌آور برای کودک راه درمان است.
2. جرات و مهارت‌آموزی و تفسیر درست و واقعی موقعیت برای کودک نسبت به موقعیت یا محرکی که آن را ترسناک تلقی می‌کرده است اصل درمان و راهکار مبارزه با ترس اوست.
3. با همجواری محرک ترس‌آور با محرک شادی‌آور و نشاط‌آور می‌توان ابهت و قدرت بزرگ محرک‌های ترس‌آور را به شدت تقلیل داد یا کلا از بین برد.
راهکار رفع ترس از آب
یکی از والدین با گذاشتن ظرفی بزرگ در حمام که آن را پر از آب کرده است با همان لباس راحتی که در خانه پوشیده است در حالی که در حمام نیز باز است به حمام رفته و بدون آنکه فرزند خود را صدا کند تا او را تماشا کند، خود به درون تشت رفته و برای خودش آب بازی کند. او باید به صورت نمایشی از آب بازیش لذت ببرد و این لذت را با خنده‌ها و شادی‌های کلامی‌اش طوری به نمایش بگذارد که کودک اگر از ترسش از آن موقعیت دور هم شده باشد از سر کنجکاوی پیگیر صداها و خنده‌های والد شود. زمانی که والد، کودکش را نزدیک در حمام و در حال تماشای خود دید نباید از کودکش بخواهد که به او ملحق شود بلکه به تنهایی به آب بازی خودش ادامه داده و پس از نیم ساعتی جلوی چشم کودک زیر دوش رفته و پس از آن با خرسندی و شادی از حمام خارج شود. تکرار این آب بازی در دو یا حداکثر سه‌بار دیگر کودک را مشتاق ملحق شدن به او می‌کند. اتفاقا در چنین شروعی، یک یا دو بار اول این شرایط باید به همین آب بازی خلاصه شود و از آب ریختن روی سر کودک خودداری شود و زمانی هم که در دفعات بعد قرار شد آب روی سر کودک ریخته شود، با در اختیار قرار دادن کاسه‌ای به کودک و نیز کاسه‌ای برای خود، آب ریختن روی سر را والد و کودک به شکل بازی، هر یک برای خودشان انجام دهد. اختیار در عمل، کودکان را از بحرانی و ترس‌آور تلقی‌کردن موقعیت‌ها یا محرک‌های ناشناخته دور کرده و استقلال عمل آنان باعث تسلط ایشان بر محرک‌های ترس‌آورشان می‌شود.
منبع: مجله ی سیب سبز