پلاژیوسفالی عارضه‌ای است که باعث صاف شدن یا بدشکلی سر نوزاد می‌شود. رایج‌ترین نوع این عارضه، پلاژیوسفالی موضعی است. پلاژیوسفالی زمانی رخ می‌دهد که سر نوزاد در یک نقطه خاص تحت فشار شدید قرار بگیرد. در مورد این بیماری نوزادان آسیب‌پذیرتر هستند، چون جمجمه آنها در زمان تولد نرم و منعطف است.
پلاژیوسفالی موضعی معمولا زمانی رخ می‌دهد که سر نوزاد پس از تولد برای مدت طولانی در یک وضعیت نامناسب قرار بگیرد. از آنجایی که نوزادان زمان زیادی را به پشت می‌خوابند، ممکن است بر اثر فشاری که از جانب بالش به سرشان وارد می‌شود، دچار پلاژیوسفالی شوند.
از اوایل سال 1990، به والدین گفته شد که نوزادان را دمر بخوابانند تا خطر ابتلا به بیماری‌های مانند پلاژیوسفالی کاهش یابد. این توصیه از آن زمان تا به امروز جان هزاران نوزاد را از مبتلا شدن به پلاژیوسفالی نجات داده است، اما متخصصان بر این باورند که نرخ بدشکلی در سر نوزادان 5 برابر شده است.
در مواردی که دامنه حرکتی نوزاد در رحم مادر به دلایل خاص، از جمله دوقلو یا چندقلوزایی، محدود می‌شود، احتمال بروز پلاژیوسفالی موضعی افزایش می‌یابد. همچنین در مواردی که سر نوزاد زیر دنده‌های مادر قرار می‌گیرد، احتمال بروز پلاژیوسفالی وجود دارد.
نوع دیگری از پلاژیوسفالی کرانیوسین‌‌استوز نام دارد؛ این عارضه یک نقص مادرزادی است که در آن مفاصل و درزهای بین استخوان جمجمه زودتر از موعد بسته می‌شوند. نوزادانی که با کرانیوسین‌‌استوز متولد می‌شوند، باید جراحی شوند تا مغزشان مشکل رشد پیدا نکند.
علائم پلاژیوسفالی موضعی
بسیاری از نوزادانی که با زایمان طبیعی به دنیا می‌آیند، بر اثر فشار وارده به سرشان در لحظه زایمان دچار بدشکلی سر می‌شوند. این بدفرمی معمولا پس از گذشت 6 هفته اصلاح می‌شود. اما اگر سر کودک پس از 6 هفته به حالت طبیعی خود نرسید یا متوجه یک بخش صاف روی سر او شدید، احتمال بروز پلاژیوسفالی موضعی وجود دارد. پلاژیوسفالی اغلب در کودکانی رخ می‌دهد که خوش‌خواب هستند. همچنین، کودکانی که سر بزرگ غیرمتعارف دارند و آنهایی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
نوزادانی که تورتیکولی یا کجی گردن دارند نیز ممکن است دچار پلاژیوسفالی شوند. خوابیدن مداوم روی یک نقطه خاص از سر نیز خطر بروز این عارضه را افزایش می‌دهد. تورتیکولی زمانی رخ می‌دهد که یکی از عضلات گردن به سمت دیگر متمایل می‌شود. نوزادان نارس بیشتر در معرض خطر ابتلا به تورتیکولی قرار دارند.
چه زمانی باید نگران صاف شدن سر نوزاد باشید؟
جمجمه هر کسی کمی نامتقارن است. و در بسیاری از موارد، نقاط صاف سر کودک به طور طبیعی در حدود 6 ماهگی برطرف می‌شود. با این وجود، اگر فکر می‌کنید سر کودکتان بیش از حد صاف است، حتما به پزشک مراجعه کنید.
جمجمه کودک با افزایش سن او دیگر نرمی و انعطاف سابق را نخواهد داشت. بنابراین اگر قصد درمان دارید، بهتر است در سنین پایین‌تر شروع کنید. پزشک ممکن است شما را به یک متخصص مانند جراح پلاستیک کودکان یا جراح مغز و اعصاب ارجاع دهد تا تشخیص نهایی و برنامه درمانی انجام بگیرد.
نکته: اگر فکر می‌کنید سر کودکتان صاف است، هر ماه یک بار از سر او عکس بگیرید و آنها را با هم مقایسه کنید تا ببینید صافی سر او رو بهبود است یا خیر. این تصاویر به پزشک نیز کمک می‌کنند که تشخیص بهتری بدهد.
درمان پلاژیوسفالی موضعی
اگر کودک شما به تشخیص پزشک دچار پلاژیوسفالی موضعی است، باید به توصیه‌های او بیشتر توجه کنید. نظرات پزشک به سن نوزاد و شدت بیماری بستگی دارد. اگر کودک خیلی کوچک و مشکل خفیف باشد، معمولا از روش جااندازی (repositional) استفاده می‌شود. در این روش، پزشک می‌کوشد سر نوزاد را به شکل طبیعی حالت دهد. اما در موارد حاد از درمان ارتوتیک استفاده می‌شود که در آن از کلاه ایمنی یا هدبند برای تغییر شکل سر استفاده می‌شود.
درمان به شیوه جااندازی
در این روش باید وضعیت کودک را به طور مکرر تغییر دهید تا از اعمال فشار مضاعف به سر او جلوگیری شود. نوزادان معمولا به یک حالت خاص که در آن راحت‌تر هستند عادت کرده و اغلب به همان شکل می‌خوابند.
در این بخش نکاتی برای تغییر موقعیت کودک در طول روز ارائه شده که به تقویت عضلات گردن او نیز کمک می‌کنند:
- وقت خواب و چرت زدن: جهت سر کودک را حین خواب به طور مکرر تغییر دهید. برای اینکه او به یک حالت ثابت عادت نکند، هر بار او را در یک حالت جدید در تخت بگذارید. اگر تخت کودک کنار دیوار باشد، نوزاد به طور طبیعی سرش را به سمت مخالف می‌چرخاند تا بتواند اطراف خود را بهتر ببیند. اگر به طور مکرر وضعیت او را تغییر دهید، او یاد می‌گیرد که هر بار حالت خوابیدنش را عوض کند. در نتیجه، دیگر خطر فشار مضاعف به یک نقطه سر او را تهدید نخواهد کرد.
توجه: هرگز از پارچه یا نگهدارنده برای ثابت نگه داشتن کودک در یک وضعیت خاص استفاده نکنید. با این کار، کودک در معرض خطر خفگی و پلاژیوسفالی قرار خواهد گرفت.
- وقت غذا خوردن: وقتی دارید به کودک خود شیر می‌دهید، او را جابه‌جا کنید و هر بار در یک سمت متفاوت به او شیر بدهید. به مرور زمان، این کار را از روی عادت انجام خواهید داد. تنظیم موقعیت کودک حین شیردهی کمک می‌کند که از اعمال فشار مضاعف به سر کودک جلوگیری شود.
- وقت نشستن: هرگز کودک را برای مدت طولانی روی صندلی، کریر، تخت یا داخل ماشین تنها نگذارید. همیشه این احتمال وجود دارد که وضعیت کودک باعث اعمال فشار مضاعف به سرش شود.
- قرار گرفتن روی شکم: دمر گذاشتن نوزاد در زمان بیداری به توسعه مهارت‌های حرکتی ضروری او کمک می‌کند. همچنین، با تقویت عضلات گردن، به کاهش خطر ابتلای او به پلاژیوسفالی منجر می‌شود. هر چقدر نوزاد عضلات گردن قوی‌تری داشته باشد، بهتر می‌تواند سرش را حین خواب و بیداری به این طرف و آن طرف حرکت دهد. اگر می‌خواهید مطمئن شوید که کودک از قرار گرفتن روی شکمش لذت می‌برد یا نه، بهتر است او را هرازگاهی روی شکم بگذارید تا ببینید چه می‌کند. اگر کودک از این حالت خوشش نمی‌آید، مجبورش کنید برای یک یا دو دقیقه هم که شده روی شکمش بماند.
- درمان فیزیکی یا فیزیوتراپی: پزشک ممکن است چند تمرین روزانه برای افزایش دامنه حرکتی گردن نوزاد تجویز کند. این تمرینات را به آرامی اما مداوم انجام دهید.
اگر این اقدامات موفقیت‌آمیز نبودند، باید در گام بعدی از درمان ارتوتیک استفاده کنید.
درمان ارتوتیک با استفاده از کلاه نوزاد یا هدبند
بچه‌‌هایی که پلاژیوسفالی حاد دارند، معمولا باید یک کلاه سفارشی و یا هدبند مخصوص را به مدت 23 ساعت روی سرشان بگذارند تا بدشکلی سرشان اصلاح شود. این درمان به طور کلی2 تا 6 ماه طول می‌کشد و مدت بهبودی به زمان شروع درمان و شدت بیماری بستگی دارد.
کلاه‌درمانی همیشه در کنار درمان فیزیکی انجام می‌گیرد تا بهترین نتیجه ممکن حاصل شود. درمان زمانی به موفقیت کامل خواهد رسید که از حدود 6 ماهگی آغاز شده باشد. با این حال، برخی از کارشناسان فکر می‌کنند که بستن سر با هدبند کمکی به تغییر شکل سر نمی‌کند، چون جمجمه با ضخیم شدن استخوان در برابر هرگونه تغییری مقاومت می‌کند.
اگر کودک شما به تشخیص پزشک به درمان ارتوتیک نیاز دارد، باید از کلاه ایمنی یا هدبند دست‌دوز خود استفاده کنید. برای تهیه بهترین کلاه باید یک عکس سه بعدی از سر کودک بگیرید تا کلاه مورد نظرتان به صورت سفارشی ساخته شود.
پوشیدن هدگیر به صورت دائم ممکن عجیب به نظر برسد، اما کلاه و هدبند هم سبک‌ترند و هم مشکل کمتری برای نوزادان ایجاد می‌کنند. برخی از شرکت‌‌های بیمه درمان ارتوتیک را پوشش می‌دهند، اما برخی دیگر آن را در گروه عمل‌های زیبایی می‌بینند و هزینه‌ای بابت آن پرداخت نمی‌کنند. با این حال، در بسیاری از مواردی که شرکت بیمه از پرداخت پول صرف‌نظر می‌کند، در نهایت، هزینه درمان پرداخته می‌شود.
در صورتی که به موقع شروع کنید (حدود 6 ماهگی)، نرخ موفقیت این نوع درمان بالا خواهد بود. عدم درمان به موقع باعث می‌شود که جمجمه کودک بزرگ شده و فرم ثابتی به خود بگیرد. در این شرایط، ممکن است سر نوزاد برای همیشه نامتقارن بماند. با این حال، باید توجه داشته باشید که عدم تقارن سر در بسیاری از موارد یک امر طبیعی است. همچنین، وقتی موی سر به طور کامل رشد کند، بخشی از سطوح نامتقارن یا بدشکل را می‌پوشاند.
منبع: babycenter