شپش سر، یکی از مشکلات عفونی شایع در اطفال محسوب می‌شود. یک مقام مسوول در وزارت بهداشت درباره آمار فراگیری این بیماری گفته است: سالانه به طور متوسط 500000 نفر در کشور به شپش سر مبتلا می‌شوند. برخی آمارهای جهانی نیز از فراگیری 6میلیون نفری این بیماری در کشور آمریکا خبر می‌دهند. شپش یک حشره‌کوچک به رنگ سفید یا خاکستری است که انگل مشترک میان دام و انسان محسوب می‌شود.
انواع گوناگونی از این حشره وجود دارد که در نواحی گوناگونی از بدن زندگی می‌کند. پوست سر به علت دمای مناسب، از شایع‌ترین محل‌های زندگی این حشره است. راه انتقال این انگل، مستقیم است یعنی از یک فرد به فرد دیگر در تماس نزدیک منتقل می‌شود. بیشترین شیوع در سن 4 تا 11 سالگی و در دختران فراگیرتر است. در مکان‌هایی که افراد در تماس نزدیک با یکدیگرند مثل سربازخانه‌ها، مهد کودک‌ها، مدارس، خوابگاه‌ها و.. ابتلا به این عفونت شایع‌تر است. گاهی سفر هم به علت استفاده از رختخواب و ملحفه غیر شخصی در قطار، هتل و… یکی از عوامل افزایش ابتلا محسوب می‌شود. این مشکل به قشر خاص از نظر اقتصادی یا فرهنگی محدود نمی‌شود. برخی از گزارش‌ها از افزایش ابتلا به این بیماری در مناطق مرفه نشین شهرهای بزرگ حکایت می‌کنند. برخی متخصصان معتقدند این مسأله شاید به علت نگهداری حیواناتی نظیر سگ در محیط خانه باشد. تشخیص بیماری با مشاهده حشره در سر انجام می‌گیرد. علامت دیگر بیماری، خارش است که ناشی از واکنش آلرژیک سیستم ایمنی با بزاق حشره است. از آنجایی که خارش سر در همه افراد دیده نمی‌شود توصیه می‌شود کودکان در سنین مدرسه به طور دوره‌ای بررسی شوند. باید توجه داشت پوسته‌های خالی تخم که به مو چسبیده به تنهایی نشانه عفونت نیست از سوی دیگر وجود این پوسته‌های خالی بعد از درمان نشانه شکست درمان نیست مگر اینکه خود حشره وجود داشته باشد. برای برداشتن این پوسته‌ها می‌توان از شانه‌های دانه ریز استفاده کرد. حضور حشره در موهای پشت گوش و اطراف گردن بیشتر است و نیاز به دقت بیشتری دارد.
این عفونت در صورت رعایت کامل توصیه‌ها به راحتی قابل درمان است. بهترین انتخاب درمانی، فراورده‌های موضعی ضد شپش است که معمولاً به شکل شامپو عرضه می‌شوند. متأسفانه ترس بی‌مورد، سبب استفاده بیش از حد از این فرآورده‌های موضعی می‌شود. باید توجه کرد اگر دقت کافی در درمان صورت بگیرد با دو بار استفاده از شامپو درصد بسیاری از مبتلایان بهبود می‌یابند. در ادامه به چند نکته برای به حداقل رساندن عوارض و مؤثر واقع شدن حداکثری دارو ارائه می‌شود.
تراشیدن موها برای درمان الزامی نیست. فقط تا حد امکان موها کوتاه شوند. موهای بلند درمان را مشکل‌تر می‌کنند و احتمال برگشت عفونت را افزایش می‌دهند.
در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده، سایر افراد هم باید بررسی و در صورت لزوم درمان شوند.
تا زمان بهبود کامل و چند روز بعد از آن باید به طور مرتب از شانه دانه ریز استفاده کنند و بهتر است موها با روغن یا نرم کننده، مرطوب شوند. این عمل هر 4-3 روز تکرار شود و هر بار تا زمان از بین رفتن همه شپش‌ها ادامه یابد.
تمام لباس‌ها و ملحفه‌های استفاده شده در دوران ابتلاء، با آب داغ شسته یا پس از شست‌وشو اتو شوند.
به طور مرتب فرش‌ها و مبل‌ها جارو شوند.
تمامی وسایل غیر قابل شست‌وشو که احتمال دارد آلوده باشد در نایلون بسته به مدت دو هفته نگهداری شود.
هر یک از فرآورده‌های موضعی و خوراکی ضد شپش در مواردی منع مصرف دارند؛ لذا توصیه می‌شود در صورت وجود شرایط خاص مثل بارداری، سن پایین و… این موضوع را با متخصص مطرح کنید.
فرآورده‌های موضعی درمان این بیماری، متنوع‌اند که هریک اثربخشی، عوارض و طریقه استفاده مربوط به خود را دارند. این تصور که فرآورده‌های موضعی قدرت ایجاد عوارض جدی و خطرناک را ندارند، کاملاً اشتباه است. برای مثال شامپو لیندان که در موارد مقاوم شپش استفاده می‌شود در صورت استفاده مکرر احتمال بروز تشنج و حتی مرگ را افزایش می‌دهد. تعداد دفعات مصرف، فواصل زمانی بین دو دوره درمان و همچنین مدت زمان قرار گرفتن فرآورده روی سر باید طبق توصیه‌پزشک یا بروشور محصول باشد تا علاوه بر گرفتن نتیجه از درمان، عوارض جدی بروز نکند.
در استفاده از فراورده‌های موضعی قبل از استفاده از آن، موها با شامپو شسته و آبکشی و با حوله خشک شوند سپس فراورده استفاده شود. موهای خیس غلظت دارو را کاهش می‌دهند.
قبل از استفاده از فرآورده موضعی از نرم کننده استفاده نشود.
در نهایت توصیه می‌شود والدین به کودکان خود نکات بهداشتی را آموزش دهند و همان‌طور که اشاره شد به صورت دوره‌ای سلامت آنان را کنترل کنند.
طاهره پورزاهد-دانشجوی دکترای داروسازی