اجازه دهید گفت‌وگو را از تعریف اگزمای پوستی کودکان شروع کنیم.
بله، اگزما نوعی ناراحتی پوستی است که خود را با تورم، التهاب، خارش و قرمزی پوست نشان می‌دهد. شاید تحمل این علایم و شرایط برای بزرگ‌ترها کار چندان سختی نباشد، اما بچه‌ها به سادگی توان کنار آمدن با چنین مشکلی را ندارند.
اگزما یکی از مشکلات شایع پوستی در کودکان محسوب می‌شود. آیا ممکن است زمینه این مشکل ارثی باشد؟
بله، این بیماری زمینه ارثی دارد و متاسفانه تعداد کودکان مبتلا به آن نیز روزبه‌روز در حال افزایش است. می‌توان گفت حدود ۵۰ درصد از بچه‌های مبتلا به اگزما، سابقه خانوادگی ابتلا به دیگر ناراحتی‌های پوستی را نیز دارند.
معمولا کودکان در چه سنی این بیماری را تجربه می‌کنند؟
معمولا ۶۵ درصد کودکان در طول سال اول زندگی خود، علائم اگزما را تجربه می‌کنند. در۹۰ درصد، علائم این ناراحتی پوستی تا پیش از ۵ سالگی افزایش می‌یابند و وخیم‌تر می‌شوند.
اولین نشانه‌های این بیماری چیست؟
در دوران شیرخوارگی اولین نشانه‌های اگزمای آتوپیک معمولا در صورت و به شکل ضایعات قرمزرنگ روی گونه‌ها ظاهر می‌شود. با گذشت زمان سایر نواحی بدن به‌خصوص اندام‌ها هم گرفتار می‌شوند. پوست ناحیه درگیر غالبا خشک و خشن است و گهگاه دانه‌های ریز آبدار هم به مجموعه علائم اضافه می‌شود. علاوه بر این، پوست مبتلایان به اگزمای آتوپیک بسیار بیشتر از سایرین مستعد عفونت‌های جلدی به‌خصوص با استافیلوکوک اورئوس است. اما آنچه کودک مبتلا به اگزمای آتوپیک را بیش از هر چیز آزار می‌دهد، خارش و تحریک‌پذیری شدید پوست است، به‌طوری که ممکن است کودک دائم در حال خاراندن خود باشد و حتی شب هنگام خواب نیز آسایش نداشته باشد. از سوی دیگر، این خارش خود باعث افزایش ابتلا به عفونت خواهد شد.
چه عواملی باعث بروز خارش در افراد دچار اگزما می‌شود؟
مواردی که در افراد دچار اگزما باعث تشدید خارش می‌شود، در افراد دیگر ممکن است بی‌اثر باشد. در بعضی موارد تشخیص علت تشدید ضایعات مشکل است، ولی به‌نظر می‌رسد مواد خشن و زبر در تماس با پوست باعث خارش پوست شود. در بعضی موارد گرما یا تعریق بیش از حد عامل تشدید ضایعات است. در بعضی موارد استفاده از صابون‌ها، پاک‌کننده‌های قوی، مواد ضد‌عفونی‌کننده، مصرف بعضی از میوه‌ها مانند توت‌فرنگی و… ممکن است باعث خارش پوست شود. از طرف دیگر، عفونت سیستم تنفسی در اثر ویروس نیز ممکن است باعث تشدید خارش شود. استرس نیز در بعضی موارد باعث تشدید ضایعات می‌شود.
آیا اگزمای کودکان خودبه‌خود از بین می‌رود؟
نوزادان و بچه‌های زیر ۵ سال معمولا در ناحیه گونه‌ها، چین گردن، چین پشت آرنج و چین پشت‌زانو دچار اگزما می‌شوند. قرمزی، التهاب و خارش این نواحی می‌تواند بچه‌ها را آزار دهد. هنوز کسی دلیل قطعی و مشخصی برای ابتلای نوزادان به اگزما اعلام نکرده، اما می‌توان گفت حساسیت به برخی مواد غذایی، صابون‌ها، کرم‌ها، لوسیون‌ها، لباس‌ها و حتی شوینده‌های بدن و لباس می‌تواند باعث ابتلای نوزادان به اگزما شود. به‌هرحال اگر عامل ایجاد اگزما در بچه‌ها تشخیص داده شود، به راحتی و با حذف عامل حساسیتزا، اگزما نیز بهبود می‌یابد.
معمولا التهاب، خارش و سایر علائم اگزما تا پیش از ۶ تا ۷ سالگی در بچه‌ها از بین خواهد رفت. با این حال، گاهی این علائم تا بزرگسالی باقی می‌مانند و ممکن است خشکی پوست یکی از شایع‌ترین ناراحتی‌های پوستی این بچه‌ها در آینده باشد.
والدین برای بهبود اگزمای کودکشان چه کارهایی باید انجام دهند؟
بهتر است بعد از حمام کردن، پوست کودک را با کرم‌هایی با پایه چربی یا چرب‌کننده‌های طبیعی مانند روغن بادام بدون بو، روغن نارگیل یا وازلین، چرب کنید. برای حمام کردن بچه‌ها از آب ولرم استفاده کنید. حمام کردن آنها با آب داغ یا خیلی گرم باعث از دست رفتن رطوبت پوست و افزایش خارش و قرمزی پوستشان می‌شود. استفاده از آب ولرم و شامپو بدن‌های ملایم می‌تواند علاوه بر کاهش علائم اگزما، التهاب پوستشان را هم کاهش دهد. حتما لباس‌های کودک را با شوینده‌های ملایم و سپس با نرم‌کننده‌های بدون بو بشویید و آنها را خوب آبکشی کنید تا مواد حساسیتزا یا تشدیدکننده اگزما در آنها باقی نماند.
در موارد خاص و شدید، استفاده از کرم «هیدروکورتیزون» هم می‌تواند قرمزی و التهاب ناشی از اگزما را در پوست لطیف بچه‌ها از بین ببرد که البته باید برای مصرف این کرم حتما با پزشک کودکتان مشورت کنید.
به بچه‌ها لباس‌های نخی بپوشانید. اگر فرزندتان تازه در حال چهار دست‌وپا رفتن است، حتما شلوار و بلوز آستین‌دار تن او کنید تا پوستش با فرش یا موکت تماس مستقیم نداشته باشد.
بیشتر کودکان ناحیه اگزمای خود را می‌خارانند. آیا این کار وضعیت را بدتر نمی‌کند؟
قطعا خاراندن مشکلاتی ایجاد خواهد کرد، هر چند باید به کودک حق داد که ناحیه اگزما را بخاراند زیرا طاقتش در برابر خارش اگزما کم است، اما اگر خارش کودک زیاد بود می‌توانیم درمان دارویی را با نظر پزشک شروع کنیم و بهترین درمان دارویی استفاده از آنتی‌بیوتیک‌هاست.
در مواردی که خارش شدید است، خشکی و قرمزی باعث خراش مزمن پوست می‌شود و پوست قوامی شبیه چرم پیدا می‌کند که این مشکل به‌دلیل ضخیم شدن پوست در اثر خارش ایجاد می‌شود بنابراین بهتر است کودک را از خاراندن بیش از حد منع و به جای آن از محلول‌ها یا کرم‌های موضعی برای مرطوب کردن پوست او استفاده کنید. این کار بسیار موثر است، خصوصا اگر پس از استحمام (در عرض 3 دقیقه پس از استحمام) انجام شود. استفاده از کمپرس سرد روی ضایعات خارش‌دار نیز باعث بهبود خارش می‌شود.
چه نوع مواد غذایی برای این کودکان مضر است؟
گاهی علت اگزما، مصرف غذاهای حساسیت‌زاست. معروف‌ترین غذاهای حساسیتزا عبارت‌اند از شیر، تخم‌مرغ، گندم، سویا، بادام‌زمینی، آجیل، مرکبات (پرتقال، لیمو و گریپ‌‌فروت)، گوجه‌فرنگی و انواع توت‌ها. به والدین توصیه می‌کنم حتما ماده خوراکی‌ای را که باعث تشدید اگزمای کودکشان می‌شود، شناسایی و کودک را از خوردن آن بازدارند.
آیا تغییر در شیوه زندگی می‌تواند در بهبود حال افرادی که زیاد دچار این مشکل می‌شوند، موثر باشد؟
بله، کاهش استرس، استراحت کافی، تفریح و دور کردن افکار منفی از خود در رسیدن به آرامش بسیار موثر است. همان‌طور که اشاره کردم، این افراد بهتر است از محصولات بهداشتی و آرایشی ضدحساسیت و ضعیف استفاده کنند و همیشه پوست خود را مرطوب نگه دارند. مرطوب‌کننده‌ها از خشکی پوست جلوگیری می‌کنند. ضمنا می‌توانید با کمک دستگاه‌های مرطوب‌کننده، هوای داخل منزل را مرطوب نگه دارید. یادتان باشد هر چقدر هوا خشک‌تر و آلوده‌تر باشد، امکان تشدید اگزما در بدن بیشتر می‌شود و هر چقدر هوا مرطوب‌تر باشد، برای این افراد بهتر خواهد بود. به همین دلیل افرادی که در شمال زندگی می‌کنند نسبت به افرادی که در تهران یا شهرهای بزرگ دیگر هستند، اگزمایشان زودتر و راحت‌تر درمان می‌شود بنابراین رطوبت هوا به این افراد کمک می‌کند.