حتما بارها و بارها خانم‌های مسنی را در اطراف خود دیده‌اید که دائما دچار شکستگی استخوان می‌شوند و از این مساله تعجب می‌کنید که چطور ممکن است استخوان با آن همه استحکام اینقدر راحت بشکند، جواب ساده‌ای برای این مساله وجود دارد. این دسته از خانم‌ها به پوکی استخوان مبتلا هستند.
دکتر سید‌محسن خوش‌نیت، فوق تخصص غدد و متابولیسم، مدرس دانشگاه و محقق، شما را با این مشکل دردسرساز آشنا می‌کند.
هر روز سست‌تر از دیروز!
پوکی استخوان (Osteoporosis) در واقع یکی از بیماری‌های شایعی به حساب می‌آید که بسیاری از افراد آن را در سنین بالا تجربه می‌کنند. کاهش توده استخوانی بدن در واقع همان پوکی استخوان است. عوامل زیادی در ایجاد پوکی استخوان نقش دارد که بسیاری از این عوامل غیرقابل کنترل است. برای مثال، یکی از این عوامل افزایش سن محسوب می‌شود، در واقع هر چه سن فرد بیشتر شود، احتمال ابتلای او به پوکی استخوان نیز بیشتر خواهد شد. ساخت استخوان در بدن تا 20 سالگی ادامه دارد و از سن 20 تا 40 سالگی، روند استخوان‌سازی تثبیت می‌شود. بعد از آن با گذشت زمان و افزایش سن، به مرور تراکم استخوان کمتر خواهد شد. بعد از سن 40 سالگی حدود نیم تا یک درصد از تراکم استخوان کم می‌شود.
امروز را غنیمت بشمارید
برای کاهش ابتلا به پوکی استخوان در سن بالا باید توجه ویژه‌ای به کودکی و نوجوانی داشت، به این دلیل که سن پایین مهم‌ترین زمان برای ساخت استخوان به حساب می‌آید. این دوران را باید مانند یک بانک دید؛ یعنی فرد تا جای ممکن باید کلسیم برای سنین بالا، ذخیره کند.
علائم هشدار‌دهنده
ابتلا به پوکی استخوان با برخی علائم همراه است که باید آنها را جدی گرفت. برای مثال، قوز پشت می‌تواند یکی از علائم پوکی استخوان در سنین بالا باشد. چنانچه کاهش قد بیش از سه سانتی‌متر باشد نیز فرد می‌تواند به پوکی استخوان مبتلا باشد. علاوه بر آن، شکستگی که در اثر زمین خوردن ساده ایجاد می‌شود، نشان‌دهنده پوکی استخوان است. افراد با مشاهده این علائم باید حتما به پزشک مراجعه کنند.
راهی برای درمان وجود دارد؟
امروزه به نسبت گذشته، درمان‌های خوبی برای پوکی استخوان وجود دارد. داروهای جدید می‌توانند تا حدود زیادی پوکی استخوان را کنترل کنند. یکی از درمان‌هایی که برای پوکی استخوان می‌توان از آن کمک گرفت، استفاده از داروهایی است که باعث تحریک ساخت سلول استخوانی می‌شوند. علاوه بر این، مصرف داروهایی که بازجذب استخوان را کاهش می‌دهند نیز می‌تواند مفید باشد. همچنین داروهای دیگری در بازار وجود دارد که به کاهش سلول‌های استخوان‌خوار کمک می‌کند. البته تمام این داروها باید زیر نظر پزشک مصرف شود. هدف از درمان پوکی استخوان به طور کلی افزایش توده استخوانی است.
مانع از پوکی بدن‌تان شوید
پیشگیری از پوکی استخوان در بسیاری از موارد غیرممکن محسوب می‌شود، با این حال با رعایت برخی موارد می‌توان تا حدود زیادی احتمال ابتلا به آن را کاهش داد. بی تحرکی و نداشتن برنامه ورزشی مداوم، یکی از دلایلی است که باعث کاهش توده استخوانی می‌شود. البته هر نوع ورزشی نمی‌تواند برای این منظور مفید باشد و باید ورزش‌هایی را انتخاب کرد که روی استخوان تا حدودی فشار وارد می‌کند. ورزش‌هایی مانند کوهنوردی و پیاده‌روی برای این منظور مفید است. تغذیه یکی دیگر از مواردی محسوب می‌شود که باید در این رابطه به آن توجه کافی داشت. یک برنامه غذایی سالم که در آن به اندازه کافی کلسیم و ویتامین D گنجانده شده باشد، ضروری به نظر می‌رسد. آن دسته از افرادی که در شهرهای آلوده زندگی می‌کنند، بیش از سایر افراد با کمبود ویتامین D مواجه می‌شوند، به دلیل این‌که آلودگی هوا جذب کلسیم را با مشکل مواجه می‌کند. برای جذب کلسیم، مصرف ویتامین D ضروری است و افراد باید به این مساله توجه کنند. استفاده از جگر، تخم‌مرغ و ماهی چرب به تامین ویتامین D می‌تواند کمک کند. همچنین مصرف پروتئین به اندازه کافی نیز در این مساله نقش دارد. استعمال دخانیات بویژه سیگار یا نوشیدن الکل عواملی است که می‌تواند باعث افزایش ابتلا به پوکی استخوان شود. آن دسته از افرادی که عادت دارند طی روز بیش از 10 نخ سیگار بکشند، بیشتر از سایر افراد مستعد پوکی استخوان هستند.
استخوان های شکننده
پوکی استخوان یکی از بیماری‌هایی است که تا حدود زیادی وابسته به جنس است؛ یعنی خانم‌ها بیشتر از آقایان می‌توانند مستعد ابتلا به پوکی استخوان باشند. خانم‌ها توده استخوانی کوچک‌تر و ظریف‌تری نسبت به آقایان دارند که این مساله یکی از دلایل ابتلای بیشتر خانم‌ها به پوکی استخوان محسوب می‌شود. به طور کلی از هر سه زن، یک نفر می‌تواند به پوکی استخوان مبتلا شود. در حالی‌که از هر هشت مرد، تنها یک نفر به پوکی استخوان مبتلا خواهد شد. علاوه بر این، یائسگی یکی دیگر از عوامل مهمی است که خانم‌ها را به نسبت آقایان در برابر ابتلا به پوکی استخوان مستعدتر کرده است. حدود 5 تا 10 درصد توده استخوانی به‌طور کلی بعد از گذشت 10 سال از یائسگی از بین می‌رود که این مساله با هورمون استروژن مرتبط است. هورمون استروژن، نقش مهمی در استحکام استخوان‌های بدن ایفا می‌کند. چنانچه برخی خانم‌ها به دلیل ابتلا به بیماری و بر اثر جراحی، تخمدان‌های خود را از دست بدهند، زودتر از دیگران به پوکی استخوان مبتلا خواهند شد. البته چون برداشتن تخمدان جنبه درمانی دارد، نمی‌توان به دلیل پوکی استخوان مانع از برداشتن آنها شد. آقایان معمولا بعد از 65 سالگی مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند و علائم آن را بعد از این سن تجربه خواهند کرد.