تأکیدات اجتماعی و تمایلات فردی همواره انسان‌ها را به ازدواج فرامی‌خواند؛ اما چه مسأله‌ای باعث شده که این روزها گروه‌هایی از پسران در سنین بالای 30 سال با وجود داشتن شرایط مناسب، علاقه‌ای به ازدواج ندارند؟
همواره یکی از دغدغه‌های بسیاری از خانواده‌ها، ازدواج فرزندانشان است. این دغدغه گاهی از جهت اصرار خانواده‌ها به پسران و امتناع آنها از ازدواج پررنگ‌تر می‌شود. این روزها کمتر کسی پیدا می‌شود که در خانواده‌شان حداقل یک پسر مجرد بالای 30 سال نداشته باشند که با وجود فراهم بودن تمام شرایط، حاضر به ازدواج نیست و در مقابل اصرار اطرافیان، دلایلی را مطرح می‌کند و از زیر بار مسؤولیت تشکیل خانواده شانه خالی می‌کند.
ازدواج روحیه خودش را می‌خواهد!
حامد با 36 سال سن یکی از این پسران مجرد است که با وجود شرایط شغلی، مالی و خانوادگی مناسب حاضر به ازدواج نیست. خودش می‌گوید: «دلیل ازدواج نکردنم این است که تا به حال به شکل جدی به ازدواج فکر نکرده‌ام!» او در مورد خوبی یا بدی ازدواج این‌طور می‌گوید: «خب چیزی که بهش فکر نکردم، توضیحی ندارد. ولی می‌شود گفت که مشغله کاری و عدم‌نیاز جنسی چیزهایی بوده که باعث شده به فکر مسؤولیت یک زندگی متأهلی نباشم. نکته مهم‌تر این‌که حضور یک آدم دیگر کنارم و در زندگیم برایم قابل تحمل نیست و از حوصله من خارجه و می‌شود گفت ازدواج روحیه خودش را می‌خواهد».
روابط خارج از چارچوب ازدواج
یکی از ویژگی‌های بسیاری از پسرانی که در سنین بالا حاضر به ازدواج نیستند، داشتن روابط آزاد مانند دوستی‌های مختلف یا داشتن روابط خارج از چارچوب ازدواج دائم است. حامد نیز در همین دسته می‌گنجد. او می‌گوید: «نیازهای جنسی و روحی خود را با داشتن پارتنر یا همان دوست‌دختر تأمین می‌کنم و مابقی زمانم را نیز با کارکردن سرگرم هستم و فرصت برای مسائل دیگر نمی‌ماند».
ازدواج نمی‌کنم اما رابطه دوستی احساسی دارم!
شاهرخ نیز در سن 32 سالگی به‌سر می‌برد. او هم مانند حامد از موقعیت مناسبی برای ازدواج برخوردار است اما به‌طور خودخواسته تجرد را انتخاب کرده است. شاهرخ می‌گوید: «ازدواج نکردن من 1001 دلیل دارد. نبود مورد مناسب، ترس از ازدواج‌های ناموفق، زیاده‌خواهی دختران، نداشتن امنیت شغلی و خیلی دلایل دیگر». او نیز راه‌حل تأمین نیازهایش را داشتن رابطه دوستانه عنوان کرد و گفت: «آدم ازدواج نمی‌کند اما رابطه دوستی احساسی قابل اجراست».
دلایلی که بیشتر بوی بهانه دارند
این حرف‌های شاهرخ در حالی است که به گفته خودش نه‌تنها هزینه زندگی مادرش را تأمین می‌کند بلکه خود یک خانه مجردی در غرب تهران دارد و ماهانه مبلغی را برای اجاره آن پرداخت می‌کند. او در مشاغل مرتبط با فروش تجهیزات الکترونیک فعال است و علاوه بر آن به‌صورت شراکتی با برادرش در زمینه‌های دیگری مانند رستوران‌داری اشتغال دارد.
دو گروه از جوانان تمایل به ازدواج ندارند
به‌منظور واکاوی جامعه‌شناختی این رویه در برخی پسران به سراغ دکتر فریده خلج‌آبادی‌فراهانی، استادیار مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت رفتیم. او با اشاره به علل عدم‌تمایل به ازدواج پسران مجردی که شرایط ازدواج را دارند و عموماً در سنین بالای 30 سال به سر می‌برند، تصریح کرد: با توجه به این‌که ازدواج در کشور ما از اهمیت دیرینه‌ای برخوردار است، به‌خصوص نزد خانواده‌ها، هنوز سهم مهمی از پسران و دختران در ایران تمایل دارند زندگی مشترک تشکیل بدهند. این امر به‌خصوص در دختران بسیار بیشتر است. هر چند روندی در حال شکل‌گیری است در بین دو گروه از جوانان که با تأخیر ازدواج همراه هستند؛ گروهی از آرمان‌گرایی بالایی در تشکیل زندگی برخوردار بوده که اکثراً قشر متوسط جامعه هستند و ممکن است به دلیل نداشتن شرایط شغلی مناسب و امنیت شغلی و اقتصادی، تمایلی به تشکیل خانواده و ازدواج نداشته باشند و گروهی دیگر که بسیار مدرن بوده و از سبک زندگی مدرن و غربی پیروی کرده و ممکن است پایبندی زیادی به ارزش‌های خانوادگی، سنت و دین نداشته و تمایل داشته باشند در حالت تجرد به سر ببرند و احتمالاً حاضر نیستند آزادی خود را با چیزی عوض کنند.
پایبندی به ارزش‌ها، مرزی برای چگونگی تأمین نیازهای غریزی
او درباره چگونگی رفع نیازهای غریزی این افراد گفت: این گروه نیازهای غریزی خود را ممکن است از ارتباطات خارج از ازدواج تأمین کنند. این‌ها دو سر طیف هستند؛ یا جوانانی هستند که از نظر مالی کاملاً تأمین هستند ولی پایبندی به ارزش‌ها ندارند یا جوانانی که پایبندی به ارزش‌ها در آنها در حد متوسط بوده ولی به دلیل آرمان‌گرایی در تأمین شرایط ایده‌آل ازدواج و عدم‌ریسک‌پذیری، به دلایل اقتصادی تن به ازدواج نمی‌دهند. البته موارد استثنی در هر دو گروه وجود دارد. گروهی از جوانان هستند که به هر حال ازدواج می‌کنند، افرادی که بدون توجه به مسائل اقتصادی، اهمیت زیادی به سنت ازدواج و ارزش‌های خانواده، دین و هنجارهای اجتماعی قائل بوده و در هر حال ازدواج می‌کنند، حتی اگر از حداقل‌ها برخوردار باشند. این دختران و پسران، کمتر ایده‌آل‌گرا بوده و با حداقل‌ها سازگار بوده، مسؤولیت ازدواج را می‌پذیرند و در هر صورت به مقابله با مسائل زندگی مشترک می‌پردازند. این افراد بیشتر اهل ریسک بوده و کمتر ممکن است محتاط باشند.
برقراری روابط آزاد، میل به ازدواج را کم می‌کند
استادیار مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت با تأکید بر این‌که نکته تعیین‌کننده برای ازدواج پسران، پایبندی به ارزش‌های خانودگی، دینی و اخلاقی است، افزود: بدیهی است پسرانی که فاقد چنین پایبندی هستند، ممکن است برای پاسخگویی به نیازهای غریزی و جنسی خود وارد ارتباطات مختلف با جنس مخالف شده و همین روابط، میل به ازدواج را در آنها کم‌رنگ‌تر می‌کند و نوعی بدبینی به جنس مخالف، که آفت ازدواج و انتخاب همسر است در آنها ایجاد می‌شود.
چرایی ازدواج زودهنگام در برخی مناطق کشور
او با اشاره به اهمیت تنوع در سن ازدواج در نقاط مختلف کشور اظهار کرد: همچنین باید توجه داشت تنوع بسیار زیادی در مناطق مختلف کشور از نظر سن ازدواج جوانان وجود دارد، هم‌زمان با تأخیر ازدواج جوانان در شهرهای بزرگ و صنعتی، همچنان ازدواج زودهنگام در برخی از نقاط کشور، به‌خصوص نقاط محروم به چشم می‌خورد. در تحلیل روند تغییرات سن ازدواج حتماً به این تنوع و ناهمگونی باید توجه داشت. ازدواج در سنین پایین به‌خصوص برای دختران، با توجه به نبود مهارت‌های اجتماعی لازم و معلومات باروری، می‌تواند آسیب‌هایی به همراه داشته باشد. لذا توجه به سن مناسب ازدواج هم از بعد ازدواج زود هنگام و هم تأخیر در ازدواج، باید صورت گیرد. به نظر می‌رسد در نقاطی از مناطق شهری و روستایی که ارتباطات با جنس مخالف قبل از ازدواج به هیچ عنوان پذیرفته‌شده نیست، با توجه به دسترسی جوانان به سایر فرهنگ‌ها از طریق تکنولوژی ارتباطی و اینترنت و بیداری جنسی زودتر در نوجوانان، والدین و مراقبان تلاش می‌کنند دختران و پسران جوان را از سنین خیلی پایین با حمایت مالی خودشان و با حداقل‌ها، تشویق و یا وادار به پذیرش مسؤولیت ازدواج کنند. این افراد بیشتر متعلق به طبقات اجتماعی اقتصادی پایین‌تر بوده؛ درحالی‌که خانواده‌های مرفه از نظر مالی نیز که پایبندی زیادی به ارزش‌ها دارند، برای حفاظت جوانان از آسیب‌های مربوط به تجرد طولانی‌مدت مانند ارتباطات جنسی قبل از ازدواج و مشکلاتی که برای ازدواج جوانان ممکن است ایجاد شود، تمایل دارند فرزندانشان زودتر ازدواج کنند. یک رابطه U شکل، یعنی در دو سر طیف ممکن است ازدواج زودهنگام داشته باشند. در این میان، تعداد اندکی از افرادی که از نظر اقتصادی تأمین هستند ولی پایبندی زیادی به ارزش‌ها، هنجار و اعتقادات دینی ندارند، ممکن است ازدواج خود را به تأخیر بیندازند.
شیوع ارتباطات قبل از ازدواج منجر به بدبینی افراد به جنس مخالف می‌شود
خلج‌آبادی به بدبینی به ازدواج اشاره کرد و ادامه داد: یکی از تأثیراتی که شیوع ارتباطات قبل از ازدواج بر ازدواج دارد، ایجاد نوعی بدبینی نسبت به جنس مخالف در بین جوانان است. نوعی بی‌اعتمادی به جنس مخالف، تردید و شک در جوانان برای انتخاب شریک زندگی ایجاد می‌کند. جوانانی که خود این نوع ارتباطات را در شکل پیشرفته تجربه می‌کنند و با دخترانی مواجه می‌شوند که حاضرند وارد ارتباطات نزدیک بدون ازدواج شوند یا نوعی از روابط جنسی را تجربه کنند که بکارت آنها حفظ شود، بدبینی شدیدی در نظر پسران ایجاد می‌کند. جالب این است که در جامعه ایران، نوعی استاندارد دوگانه جنسیتی وجود دارد که بسیاری از رفتارها را برای پسران، مجاز و مورد پذیرش دانسته؛ درحالی‌که همان رفتارها را برای دختران ناپسند می‌شمارد. این استانداردهای دوگانه توسط خانواده‌ها و حتی خود زنان، منتشر و تقویت می‌شود. بسیاری از پسرانی که در ارتباطات مختلف با جنس مخالف قبل از ازدواج هستند، در زمان ازدواج دنبال دخترانی هستند که تاکنون هیچ تجربه ارتباط با جنس مخالف نداشته و کاملاً از این نظر مورد اعتماد باشند و با توجه به تجربیات خودشان، یافتن چنین دخترانی را خیلی سخت می‌دانند. یکی از عواملی که این جوانان تن به مسؤولیت ازدواج نمی‌دهند نبود اعتماد به جنس مخالف است. البته این موضوع بیشتر در پسرانی اتفاق می‌افتد که تجربیات متعددی از ارتباطات قبل از ازدواج داشته و اکثر این نوع ارتباطات بدون انگیزه ازدواج بوده است.
نمی‌توان جلوی بدبینی را گرفت
استادیار مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت این روند را طبیعی دانست و افزود: این روندی است که به‌طور طبیعی اتفاق می‌افتد و چندان نمی‌توان جلوی آن را گرفت. نمی‌توانم بگویم اقدامات خاصی را جوانان انجام دهند تا بدبینی کمتر شود. مسلماً اگر دختران و پسران یک جامعه ایده‌آل در سنین مناسب ازدواج، شرایط ازدواج را داشته و ازدواج‌های خوب و موفقی انجام می‌گرفت و شیوع ارتباطات قبل از ازدواج کمتر بود، وضعیت ایده‌آل می‌شد؛ ولی باید واقع‌بین بود، با روند مدرن شدن، تحصیلات و استقلال بیشتر زنان، افزایش نارضایتی‌های زناشویی و طلاق، این نوع تأخیر در ازدواج و بدبینی به جنس مخالف تا حدودی اجتناب‌ناپذیر است. به هر حال در جوامع بزرگ که کنترل اجتماعی در آنها کمتر است، سهمی از جوانان وارد ارتباطات با جنس مخالف و بعضاً ارتباطات پیشرفته می‌شوند که این امر در کل مناسبات ازدواج اعم از سن ازدواج، رضایت زناشویی و طلاق نیز تأثیرگذار است.
باور غلط دخترها/ پسرها از مشاور کمک بگیرند
او با اشاره به باور غلط در دختران گفت: باور رایج در دختران این است که این روابط ممکن است منجر به ازدواج شود، درحالی‌که باور درستی نیست و بیشتر پسران در ارتباطات قبل از ازدواج به دنبال همسر آینده خود نیستند، بلکه به دنبال پاسخگویی به نیازهای غریزی و عاطفی خود هستند. توصیه به پسران و دختران جوان این است که در مورد بدبینی به ازدواج به دلیل وجود روابط قبلی، از مشاوران خانواده کمک بگیرند تا بتوانند شریک زندگی خود را انتخاب کنند.
نبود شرایط بیرونی و درونی برای ازدواج، فرد را به سمت ارتباطات جنسی قبل از ازدواج می‌کشاند
خلج‌آبادی درباره علت گرایش جوانان به روابط پیش از ازدواج تصریح کرد: نبود شرایط بیرونی ازدواج (مانند مشکلات اقتصادی، نبود اشتغال، نبود همسر مناسب، افزایش طلاق) یا حتی شرایط درونی و روحی برای ازدواج (مانند نبود آمادگی روحی برای پذیرش مسؤولیت همسری یا ایده‌آل‌گرایی)، که راه قانونی برای تأمین نیازهای روانی، روحی و غریزی است، منجر به این می‌شود که برخی از پسران و دختران جوان، هنجارشکنی کرده و وارد ارتباطات جنسی قبل از ازدواج شده تا نیازهای عاطفی و غریزی خود را پاسخ دهند. همچنین در دسترس بودن ارتباطات جنسی خارج ازدواج و تجربه آن توسط سهم مهمی از پسران و دختران، تأثیرات مهمی بر تحولات ازدواج در مناطق شهری و توسعه‌یافته خواهد گذاشت. مسلماً رفع نیازهای غریزی در این نوع ارتباطات و توسعه نوعی بدبینی به جنس مخالف، تأثیرات زیادی بر سن ازدواج پسران و دختران خواهد داشت.
سیکل معیوب روابط دختران و پسران
این استاد دانشگاه با بیان این‌که یکی از معیارهای ازدواج برای پسران و خانواده‌های آنها، همسری نجیب بدون ارتباطات قبل از ازدواج است، افزود: در تحقیقاتی که روی گروه‌های مختلف دختران و پسران جوان انجام شده است، نشان داده شد که بسیاری از دختران که وارد ارتباطات با جنس مخالف می‌شوند، تمایل به ازدواج دارند و این عدم تمایل به ازدواج از سوی پسران است که آنها از آن شکایت می‌کنند. اگرچه بسیاری از همین دختران اظهار می‌کنند که این پسرها، ایده‌آل برای همسری و ازدواج نیستند، ولی حتی این پسرها، اکثراً در ارتباطات قبل از ازدواج با دختران، کمتر به ازدواج فکر می‌کنند و بیشتر با انگیزه‌های رفع نیازهای جنسی و غریزی روابط را پیش می‌برند. درحالی‌که انگیزه‌های دختران بیشتر عواطف و احساسات و احتمالاً ازدواج است؛ البته برخی هم ممکن است نیازهای جنسی باشد. به نظر می‌رسد نبود انگیزه ازدواج در پسران، موجب تأخیر در ازدواج دختران و موافقت دختران به ارتباطات جنسی قبل از ازدواج می‌شود. این مانند یک سیکل معیوب است؛ شیوع دختران و زنانی که حاضرند ارتباطات خارج از ازدواج داشته باشند، موجب بدبینی پسران برای ازدواج شده و نبود میل ازدواج در این پسران، موجب کمبود فرصت‌های ازدواج برای دختران و درگیر شدن برخی از این دختران در روابط دوستی و جنسی قبل از ازدواج می‌شود. البته در تمام حالات ذکرشده، استثناهایی نیز وجود دارد که نباید از نظر کنار گذاشته شود.
آسیب‌های عدم‌تمایل پسران بالای 30 سال به ازدواج
او درباره آسیب‌های عدم‌تمایل پسران بالای 30 سال به ازدواج اظهار کرد: عدم‌تمایل به ازدواج در پسران به هر دلیلی، اعم از نبود امنیت شغلی و اقتصادی، بدبینی به جنس مخالف، آرمان‌گرایی و غیره، در نهایت مسلماً فرصت ازدواج را در دختران کاهش داده و خود این امر موجب آسیب‌های فراوان روانی و اجتماعی می‌شود. یکی از آنها، درگیرشدن دختران در ارتباطات دوستی و جنسی قبل از ازدواج و احیاناً با از دست دادن بکارت، فرصت ازدواج موفق را در آینده از دست می‌دهند یا با مشکلات فراوان روانی مانند احساس گناه، اضطراب و افسردگی پس از قطع رابطه مواجه می‌شوند. گستردگی ارتباطات قبل از ازدواج، غیر از آسیب‌های روانی و اجتماعی، با توجه به نبود اطلاعات صحیح از پیشگیری از بارداری و بیمارهای مقاربتی، جوانان را در معرض بارداری، سقط ناایمن، بیماری‌های منتقله از راه تماس جنسی HPV ایدز قرار خواهد داد که از نظر سلامت باروری بسیار نیازمند توجه است.
لزوم اجرای مجموعه‌ای از مداخلات در سطوح مختلف
خلج‌آبادی با اشاره به لزوم مداخلات سیاست‌گذاران گفت: برای بهبود این شرایط باید مجموعه‌ای از مداخلات در سطوح مختلف صورت گیرد. در سطح فردی، دختران و پسران نیازمند آموزش هستند؛ به‌طوری‌که از همان زمانی که نوجوانان در مدارس هستند، درباره مباحث مربوط به خانواده، ازدواج و مزایای ازدواج و ماهیت ارتباطات با جنس مخالف آگاه شوند. دختران نیازمندند فرق بین ارتباط سالم و ناسالم و تأثیرات منفی ارتباطات ناسالم را بر آینده ازدواج، خانواده و جامعه بدانند. در مورد بایدها و نباید‌های روابط با جنس مخالف، مرزها و خط قرمزها هم خانواده‌ها و هم نوجوانان و جوانان نیازمند کسب آگاهی لازم هستند. هم‌زمان آموزش‌های مربوط به بیماری‌ها و خطرات ارتباطات قبل از ازدواج برای جوانان نیز لازم است به روشی مناسب فرهنگ بومی و متناسب با سن در مدارس وجود داشته باشد. علاوه بر آن نحوه پیشگیری از آسیب‌ها نیز نیازمند آموزش است. این نوع آموزش‌ها در قالب داستان‌ها بسیار اثربخش و مورد پذیرش جوانان است که در این‌جا نقش مدارس و آموزش‌و‌پرورش بسیار اهمیت دارد.
تأثیر فضای خانه در گرایش جوانان به روابط خارج از چارچوب
استادیار مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت با اشاره به اهمیت مناسب بودن فضای خانه بیان کرد: در سطح خانواده، خانواده‌ها باید از اهمیت فضای صمیمی و محبت‌آمیز روابط با فرزندان آگاه شوند که تا چه میزان در تمایل آنها برای شروع روابط جنسی قبل از ازدواج مؤثر است. خانواده‌هایی که فضای صمیمی و گرم دارند و روابط خوبی بر آنها حاکم است، کمتر احتمال دارد که فرزندان آنها ارتباطات جنسی قبل از ازدواج را شروع کنند؛ خانواده‌هایی که کنترل‌های بسیار سهل‌گیرانه یا بسیار سخت‌گیرانه دارند، فرزندان آنها بیشتر درگیر ارتباطات جنسی قبل از ازدواج می‌شوند؛ خانواده‌هایی که کمتر با فرزند خود در مورد ارزش و اهمیت ازدواج و ارزش تشکیل خانواده صحبت کرده‌اند، بیشتر احتمال دارد که فرزندان آنها ارتباطات جنسی قبل از ازدواج را تجربه کنند. روابط خوب حاکم در خانواده نقش کاتالیزور دارد؛ حتی اگر خانواده‌ای بسیار مدرن یا بسیار غیرمذهبی باشد، ولی روابط خوبی بر آن حاکم باشد، معمولاً پسران و دختران به احترام به والدین، ممکن است بسیاری از رفتارها از جمله ارتباطات جنسی قبل از ازدواج را تجربه نکنند. هر نوع برنامه‌ای که به تحکیم روابط در خانواده منجر شود، چه روابط بین همسران و چه روابط والد فرزندی، تأثیر مثبتی بر ازدواج خواهد داشت.
بهبود وضعیت اشتغال، انگیزه ازدواج را بالاتر می‌برد
او با تأکید بر اهمیت امنیت شغلی جوانان ادامه داد: در سطح جامعه، هرگونه قانون‌گذاری که به اشتغال جوانان بینجامد و امنیت شغلی و اقتصادی را افزایش دهد، مسلماً انگیزه ازدواج را در جوانان افزایش می‌دهد. حمایت از جوانان در قالب‌های مختلف نیز می‌تواند مؤثر باشد. کمک به جوانان برای انتخاب مناسب همسر با گسترش مشاوره‌های قبل از ازدواج به‌منظور افزایش موفقیت ازدواج وکاهش میزان طلاق، نیز یکی از عوامل مهم برای تشویق جوانان به ازدواج است.