پیامدهای منفی کاربری در شبکه های اجتماعی برای کودکان و نوجوان به مراتب بیش از بزرگسالان است. به باور کارشناسان، شبکه های مجازی کودکان و نوجوانان را از زندگی واقعی دور کرده و وارد فضایی غیر حقیقی می کند. این موضوع فرایند جامعه پذیری و دیگر مسایل مربوط به حیات اجتماعی کودکان و نوجوانان را با مخاطره رو به رو خواهد ساخت.
آسیب شناسان اجتماعی معتقدند: برای کنترل و کاهش آسیب های ناشی از حضور قشر کودک و نوجوان در فضای مجازی، متولیان این امر باید ضمن در نظر داشتن اینکه نمی توان با این فضا برخورد سلبی داشت، به وظایف خود در خصوص آگاهی رسانی و آموزش جامعه عمل کنند.
در این زمینه «سعید معید فر» جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، بر این نکته مهم تاکید کرد که برای آسیب شناسی مسایل اجتماعی از جمله آسیب شناسی فضای مجازی و کاهش مخاطرات آن، باید به کارشناسان مربوطه از جمله جامعه شناسان و سایر نخبگان اجتماعی فرصت و فضای کافی تحقیق و اظهار نظر داد و از راهکارها و پیشنهادهای آنان استقبال و استفاده کرد.
** آسیب فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان
«مجید ابهری» روانشناس و آسیب شناس اجتماعی، نیز در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، درباره آسیب های فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان گفت: کودکان با ورود به فضای مجازی وارد دنیایی می شوند که با جهان حقیقی آنان بسیار متفاوت است. در فضای مجازی اتاق های بدون کنترل و بدون نظارت، کودکان و نوجوانان را به سوی خود می کشند و بازی های بدون مدیریت و کنترل در اختیار آنان قرار می گیرد.
ابهری در خصوص عوارض جسمی و روانی استفاده شبکه های مجازی برای کودکان و نوجوانان افزود: بلوغ زودرس، هیجان های رفتاری، تنش های روحی، اضطراب، کابوس های شبانه و شب ادراری از عوارض ورود کودکان و نوجوانان به فضای مجازی است.
« کاربری کنترل نشده کودکان و نوجوانان در فضای مجازی باعث انزوا و گوشه نشینی، گسست روابط عاطفی و اجتماعی، دوری گزیدن از دوستان و همسالان، کناره گیری از بازی های فیزیکی و در نتیجه رکود جسمی و فکری آنان می شود.»
ابهری با تاکید بر اینکه هیجان های رفتاریِ ناشی از کاربری در فضای مجازی، موجب بلوغ زودرس کودکان و نوجوانان می شود، افزود: در حال حاضر بلوغ نوجوانان بین 3 تا 5 سال زودتر اتفاق می افتد. این بلوغ زودرس باعث افزایش شعور جنسی کودکان شده و در برخی موارد انحرافات جنسی، تجاوز یا تن دادن به روابط جنسی نامشروع را به دنبال دارد.
** نقش خانواده ها و نهادهای متولی در کاهش آسیب
قبل از ورود هرگونه فن آوری به یک جامعه باید بسترهای فکری، فرهنگی و کاربردی آن فناوری فراهم شده این موضوعی است که ابهری به آن اشاره می کند و می گوید : نهادهای متولی این بسترها را آماده سازی کنند. در غیر این صورت عوارض و آسیب های فناوری های جدید خیلی بیشتر از فایده آنها خواهد بود.
به اعتقاد وی یکی از این فناوری ها که این روزها بسیار فراگیر و گسترده شده، فضای مجازی است. فضای مجازی در پنج سال گذشته در ایران با سرعت زیادی همه گیر شده و آسیب های آن گریبان خانوده ها و فرزندان آنان از سنین چهار سال به بالا را گرفته است.
تاکید بر ضرورت توجه به این آسیب ها از دیگر محورهای مطرح شده ابهری است و می گوید : متاسفانه گاهی والدین به جای پیشگیری و کنترل فعالیت کودکان خود در فضای اینترنت و شبکه های مجازی، زبان به تشویق آنان می گشایند. به طور مثال افتخار می کنند که فرزند 9 ساله آنان به کاربرد رایانه مسلط است. اینجاست که کودک تشویق شده و از زندگی حقیقی خود در جامعه دور می شود.
به باور این روانشناس و آسیب شناس اجتماعی خانواده ها باید با ایجاد سرگرمی های مناسب سنی، آموزش ها و بازی های منطبق با طیف سنی کودکان و نوجوانان، باید امکانات نشاط و سرگرمی فرزندان خود را فراهم کنند. رسانه ها و نهادهای متولی نیز موظف هستند با واقع بینی در زمینه فناوری های جدید، بسترهای لازم فکری، فرهنگی و آموزشی را برای خانواده ها و کودکان و نوجوانان فراهم آورند.
** برخورد سلبی بی فایده است
معیدفر ضمن تاکید بر این نکته که امروزه خواسته یا ناخواسته، جامعه از تمام گروه های سنی با فضای مجازی و بهره برداری از آن رو به رو شده است، گفت: این روزها فنآوری های اینترنتی از جمله شبکه های مجازی مانند دیگر امکانات رفاهی، بخشی از زندگی مردم شده و برخورد سلبی با آنها و داد و فریاد در مورد آسیب زا بودن آنها بی فایده است.
به گفته وی به جای دامن زدن بر نگرانی ها در مورد آسیب های فضای مجازی باید فرهنگ مصرف گرایی، اشاعه بی هویتی و زوال نخبگان را کنترل کنیم و از نظرات آسیب شناسان و نخبگان در امور اجتماعی استفاده کنیم. امور اجتماعی باید به متولیان و کارشناسان این امور سپرده شود و فضا برای فعالیت نخبگان اجتماعی گشوده تر شود.
«باید به نخبگان این فرصت داده شود که در خصوص مسایل اجتماعی فعالیت داشته و اظهار نظر کنند نه اینکه حرف آنان را هیچ کس گوش ندهد و صدای آنان به جایی نرسد.»
صحبت کردنِ صرف در مورد آسیب های فضای مجازی امری بی فایده است، موضوعی که معید فر به آن پرداخت و افزود: خواه یا ناخواه جامعه به صورت انفعالی با فناوری های جدید روبه رو شده است و تنها راه مدیریت این تغییرات و کنترل آسیب دستاوردهای جدید، استفاده از نظرات کارشناسی افراد اهل فکر، معتمد، نخبه و تاثیرگذار است.
کوتاه سخن آنکه، فضای مجازی، فضایی مملو از فرصت و تهدید است. اگرچه تهدیدهای این فضا به ویژه برای سنین کودک و نوجوان بیش از فرصت هایش است اما به باور کارشناسان نمی توان فقط با نگاهی سلبی به قضاوت در مورد آن نشست.
از این رو در آسیب شناسی از فضای مجازی باید دو روی سکه این فضا را در نظر داشت. شاید مهمترین گام در راه آسیب شناسی فضای مجازی، شناخت درست این فضا، بسترسازی برای آن و آگاهی بخشی به جامعه و خانواده ها باشد. در مسیر این آگاهی بخشی بی شک استفاده از نظرات کارشناسان و نخبگان اجتماعی می تواند موثر واقع شود.