هیپوگلیسمی در کمین شماست!
دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی، متخصص داخلی و فوق تخصص غدد و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید: یکی از مشکلاتی که ممکن است حین درمان سراغ بیماران دیابت نوع یک بیاید، هیپوگلیسمی یا افت قند است. وقتی قند خون به کمتر از ۷۰میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌رسد، دچار تعریق، عصبانیت، لرزش، تاری دید، سردرد، بی‌حسی لب‌ها، دست‌ها و پاها می‌شوند. اگر این حالات خفیف باشد، با مصرف مایعات شیرین و خوراکی‌های شیرین رفع می‌شود و در صورت عدم مصرف مواد شیرین، فرد دچار کاهش سطح هوشیاری، کما و تشنج می‌شود. این افراد اگر بعد از تزریق انسولین ماده غذایی مصرف نکنند یا مصرف غذا را به تاخیر بیندازند، یا بیش از دوز تجویزی انسولین تزریق کنند، یا به‌طور ناگهانی و بدون برنامه، فعالیت بدنی خود را افزایش دهند، ممکن است دچار افت قندخون شوند. بنابراین بیماران تحت درمان انسولین باید به علائمی مثل تعریق، سردرد و سرگیجه، ضعف و لرزش، سوزن‌سوزن شدن لب‌ها و دست‌ها و پاها، گیجی، تهوع و اضطراب توجه کنند که ممکن است نشان دهنده افت قند باشد. این افراد باید سریع قندخون خود را کنترل کرده و از مواد قندی و شیرین استفاده کنند. مثلا دو، سه حبه قند، شکر یا عسل را در نصف لیوان آب حل و میل کنند تا احساس بهتری پیدا کرده، بعد یک غذا یا خوراکی شیرین مصرف کنند، ضمن اینکه در زمان افت قندخون بهتر است از مصرف مواد چرب بپرهیزند که برای‌شان مناسب نیست.
چقدر شایع است؟
دیابت نوع یک تقریبا حدود ۱۰درصد از کل بیماران دیابتی را شامل می‌شود و در این نوع دیابت غده لوزالمعده توانایی ترشح انسولین ندارد یا مقدار انسولین بسیار ناچیزی ترشح می‌کند. معمولا در دوران کودکی و نوجوانی شروع می‌شود اما در هر سنی می‌تواند اتفاق بیفتد. دیابت نوع یک، نوعی بیماری خودایمنی است؛ یعنی بدن علیه خودش واکنش نشان می‌دهد و سلول‌های التهابی به سلول‌های بتای لوزالمعده حمله می‌کنند و آن را از بین می‌برند. البته ممکن است عواملی مثل وراثت، ژنتیک یا حتی عوامل محیطی مثل ویروس‌های ناشناخته و… هم در آن دخالت داشته باشند اما هنوز عامل دقیق دیابت نوع یک مشخص نشده است.
کم سن و سال‌ها بیشتر در خطرند
برخلاف دیابت نوع دو که با افزایش سن و در افراد چاق شروع می‌شود، این بیماری در سنین پایین و عموما قبل از ۳۰سالگی رخ می‌دهد و برخلاف دیابت نوع دو که معمولا بدون علامت است، دیابت نوع یک بسیار پرسر و صداست. یعنی برخلاف دیابت نوع دو که می‌تواند بی‌علامت باشد، مبتلایان به دیابت نوع یک به‌خاطر دفع قندخون از طریق ادرار، لاغر و ضعیف می‌شوند، مرتب احساس تشنگی و گرسنگی دارند و بیش از دیگران در‌معرض ابتلا به عفونت‌های ادراری و پوستی قرار دارند. علائم این بیماری پرسر و صدا معمولا به شکل تشنگی و پرنوشی، افزایش حجم ادرار و شب‌ادراری، افزایش اشتها و پرخوری، کاهش وزن و خستگی خود را نشان می‌دهد و معمولا این افراد با افزایش احتمال ابتلا به عفونت هم روبه‌رو هستند. ضمن اینکه قندخون ناشتا به‌طور طبیعی کمتر از ۱۰۰میلی‌گرم است و اگر این میزان بیشتر از ۱۲۶میلی‌گرم باشد یا قند خون رندوم بالای ۲۰۰میلی‌گرم باشد، فرد مبتلا به دیابت است.
انسولین مهم است چون…
بیماران دچار دیابت نوع یک اصلا انسولین ندارند و تا حدود ۱۰۰سال پیش (سال ۱۹۲۰) که انسولین حیوانی استخراج و به این بیماران تزریق شد، هیچ شانس زندگی نداشتند و جان خود را از دست می‌دادند؛ چون در حقیقت سلول‌های بتای لوزالمعده‌شان از بین رفته بود و تا آخر عمر به انسولین نیاز داشتند. امروز هم با تولید سمپتیک یا صناعی انسولین این امکان برای بیماران دیابت نوع یک فراهم شده تا زندگی خود را با کیفیت خوبی ادامه دهند. اما در مورد اینکه انسولین چیست که اگر نباشد این همه مشکل ایجاد می‌کند، می‌توان گفت انسولین، کلیدی برای ورود قند به درون سلول‌هاست و سلول‌های بدن ما به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند تا انرژی لازم برای انجام حرکات و فعالیت‌های حیاتی بدن تامین شود. بنابراین در غیاب انسولین، قند نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود؛ در نتیجه در خون تجمع پیدا می‌کند و از ادرار دفع می‌شود، به‌همین دلیل است که باوجود بالا بودن قندخون، فرد دچار خستگی و ضعف و بی‌حالی می‌شود. برای درمان این افراد از انسولین استفاده می‌شود که امروزه انسولین‌های مختلفی در دسترس است که جدیدترینش به شکل قلم و خودکار است و استفاده از آن بسیار راحت است. پمپ انسولینی هم گاهی استفاده می‌شود.
۶ وعده غذایی میل کنید
بیماران دیابت نوع یک باید سه وعده غذای اصلی و سه میان‌وعده (بعد از هر وعده غذای اصلی و حدود ساعت‌های ۱۰صبح، ۴عصر و قبل از خواب) داشته باشند. همین‌طور می‌توانند مقدار کافی از سبزیجات و میوه‌ها (شامل یک واحد میوه شیرین) میل کنند. اما نباید فراموش کنند که مرتب، یعنی ناشتا و هر دو ساعت بعد از صرف وعده‌های اصلی غذا، قندخون خود را با دستگاه گلوکومتر اندازه‌گیری کرده و اندازه‌ها را یادداشت کنند؛ چراکه پزشک معالج از همین یادداشت‌های روزانه برای تعیین دوز انسولین مورد‌نیاز فرد استفاده می‌کند.
مراقب عوارض دیابت نوع یک باشید
برای تنظیم دیابت نوع یک، شاخصی به‌نام شاخص هموگلوبین A1C اندازه‌گیری و تنظیم می‌شود و با اینکه اندازه آن می‌تواند در افراد مختلف، متفاوت باشد اما معمولا شاخص A1C بهتر است کمتر از ۷ نگه داشته شود تا عارضه کمتری متوجه این بیماران شود. قند ناشتای این افراد هم خوب است بین ۸۰ تا ۱۳۰میلی‌گرم و قند بعد از غذای‌شان هم کمتر از ۱۶۰ تا ۱۸۰میلی‌گرم نگه داشته شود. اگر بیمار همکاری لازم را با پزشک داشته باشد و در رعایت این اندازه‌ها کمک کند عوارض طولانی‌مدت دیابت نوع یک مثل اختلال در بینایی و آسیب شبکیه، مشکلات کلیه، درگیری‌های قلبی‌عروقی و نیز مشکلات عصبی مثل درد و سوزش پاها دیرتر سراغ‌شان می‌آید یا اصلا دچار این مشکلات نمی‌شوند. همچنین لازم است این بیماران علاوه بر کنترل قندخون به کنترل فشار‌خون، چربی خون، تری‌گلیسیرید و قطع مصرف سیگار هم توجه کنند. از چشم تا پای‌تان را بپایید!
برخلاف دیابت نوع دو که در بدو تشخیص بیماری مورد انواع معاینات قرار می‌گیرند، مبتلایان به دیابت نوع یک با گذشت ۵سال از شروع بیماری‌شان، باید سالانه توسط متخصص چشم و شبکیه معاینه شوند، پروتئین‌های ادرار اندازه‌گیری شود تا مشخص شود کلیه‌ها درگیر شده‌اند یا خیر. فشار‌خون، چربی‌های خون و همین‌طور شاخص هموگلوبین C1A این بیماران هم در هر جلسه ملاقات با متخصص غدد باید کنترل شود.
ضمن اینکه بیمار همیشه باشد مراقب سلامت پاهایش باشد؛ آنها را با آب ولرم شست‌وشو دهد و خشک کند و در صورت خشک بودن کف پا و ترک داشتن، از کرم‌های کف پا استفاده کند اما لای انگشتانش از این کرم‌ها نمالد. ناخن‌ها را از ته نگیرد و در صورت بروز هر زخمی، بلافاصله به پزشک مراجعه کند.
منبع: مجله ی سیب سبز