توجه به سیستم ایمنی بدن و اهمیت حفظ سلامت آن، آسیب‌پذیری بدن را در مقابل میکروب‌ها و انواع بیماری‌ها کاهش داده و سبک زندگی سالم را به ارمغان می‌آورد.
سیستم ایمنی بدن در حالت طبیعی سازوکار منظمی در برابر ویروس‌ها، باکتری‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا در پیش می‌گیرد، اما عواملی مثل استرس، عفونت‌ها، تغذیه نامناسب و سبک زندگی ناسالم بسادگی این نظم را بر هم می‌زند و بدن انسان را با مشکلاتی روبه‌رو می‌کند. دکتر مینو محرز، استاد بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران، درباره نقش میکروب‌های طبیعی که در بدن وجود دارد به جام‌جم می‌گوید: در قسمت‌هایی از بدن ما میکروب‌هایی به حالت طبیعی همواره موجود است. به عنوان مثال در دهان، روده‌بزرگ و واژن در خانم‌ها میکروب‌هایی وجود دارد که ما با آنها زندگی مسالمت‌آمیز داریم. بودن این میکروب‌ها لازم است و اگر در بدن نباشند، نظم آنها به هم می‌خورد و با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌شویم. اما در مورد میکروب‌هایی که در بدن ما نیست و تا به حال با آنها تماس نداشته‌ایم، اگر از طریق خوراکی، تنفسی یا راه‌های ورود دیگر مثل جذب پوستی وارد بدن شود، می‌تواند برای انسان بیماری‌زا باشد. فلور طبیعی بدن در واقع همین میکروب‌هایی است که در قسمت‌های مختلف به تعداد زیاد وجود دارد و بدون آنها ما نمی‌توانیم زنده بمانیم.
دکتر محرز درباره عواملی که روند کار فلور طبیعی بدن را مختل می‌کند، ادامه می‌دهد: یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شود بدن آسیب‌پذیر شود، مصرف نابه‌جا و خودسرانه داروهاست. اگر بیمار بدون تجویز پزشک، دارویی را مصرف کند یا پزشک بدون اندیکاسیون (نشانه‌های مشخص بیماری) آنتی‌بیوتیک تجویز کند، باعث می‌شود فلور طبیعی بدن از بین برود و میکروب‌های مقاوم به جای میکروب‌های طبیعی در بدن تجمع کنند. اگر این روند ادامه یابد، باعث رشد میکروب‌هایی در بدن می‌شود که آنتی‌بیوتیکی برای مقابله با آنها وجود ندارد و باعث ایجاد مقاومت میکروبی در بدن می‌شود. در این صورت میکروب‌ها باعث بروز بیماری می‌شوند و دیگر دارو و درمان‌های سرپایی اثر ندارد و نیاز به بستری در بیمارستان است. اکنون دنیا با این مشکل مواجه است و در کشور ما هم به دلیل مصرف خودسرانه دارو و بخصوص آنتی‌بیوتیک‌ها این مسائل رایج شده است. مشکل دیگر تمام نکردن دوره مصرف آنتی‌بیوتیک است. اگر آنتی‌بیوتیک‌هایی که پزشک تجویز کرده ناقص مصرف شود، باز هم باعث به هم ریختن نظم فلور بدن می‌شود. حتی قارچ‌ها و میکروب‌های مقاوم دیگر ممکن است برای بیمار مشکل ایجاد کند. بنابراین مصرف آنتی‌بیوتیک بدون تجویز پزشک یا مصرف ناقص آنتی‌بیوتیک که پزشک تجویز کرده، همه عواملی است که می‌تواند به سیستم ایمنی بدن آسیب برساند.
جلوی بروز بیماری‌ها را بموقع بگیرید
استاد بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره نقش واکسن و بیماری‌های خاص در تقویت یا تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌گوید: تزریق بسیاری از واکسن‌ها برای بدن لازم است. بعضی از این واکسن‌ها اثر موقت دارند و لازم است در چند دوره تکرار شوند و بعضی واکسن‌ها بعد از یک تا دو دوره تکرار تا آخر عمر اثرگذار خواهند بود. به عنوان مثال، تزریق واکسن سیاه سرفه در کودکی فرد را تا سنی مصون از این بیماری می‌کند، اما اگر سال‌ها از تزریق واکسن بگذرد و تکرار نشود، بدن مصونیت خود را از دست می‌دهد و اگر در مقابل میکروب سیاه سرفه قرار بگیرد، مبتلا می‌شود. بنابراین واکسیناسیون تا آخر عمر مصونیت ایجاد نمی‌کند و احتیاج به تکرار دارد. بعضی واکسن‌ها مثل هپاتیت با یک بار تزریق، اگر آنتی بادی مورد نظر را داشته باشد، احتیاج به تکرار ندارد.
از سوی دیگر سیستم ایمنی بدن را بیماری‌های خاصی تضعیف می‌کند، مثل برخی داروهای خاص که برای بیماری‌های روماتیسمی یا انواع سرطان مصرف می‌شود، شیمی‌درمانی یا مصرف طولانی مدت کورتن، آن را تضعیف و زمینه بروز بیماری‌های دیگر را مساعد می‌کند. بعضی بیماری‌ها سیستم ایمنی بدن را سرکوب کرده و باعث می‌شود میکروب‌های طبیعی برای بدن مشکل‌ساز شود. به عنوان مثال، بیماری HIV به سیستم دفاعی بدن هجوم می‌برد و باعث می‌شود فرد به عفونت‌های بسیاری دچار شود. سیستم ایمنی بدن بیماری که HIV دارد، در مراحل پیشرفته بیماری مختل می‌شود و همان میکروب‌هایی که به صورت طبیعی در بدن وجود دارد، بیماری‌زا می‌شود. یکی دیگر از مسائلی که باعث بروز بیماری‌های نهفته در بدن می‌شود نیز استرس است.
سیستم ایمنی بدن چطور کارکرد طبیعی را از دست می‌دهد؟
ویروس‌ها تقریبا یک‌هزارم باکتری‌ها و باکتری‌ها نیز ده‌ها برابر کوچک‌تر از سلول‌های بدن هستند، اما همین ویروس‌های ناچیز می‌توانند سیستم ایمنی بدن را به نابودی بکشانند. ویروس‌ها در کوتاه‌ترین زمان به سلول‌های میزبان بدن نفوذ پیدا کرده و بسرعت فعالیت طبیعی سلول را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
اختلال در عملکرد سیستم دفاعی بدن با علائمی همراه است. تشخیص زود هنگام این علائم و تلاش در رفع آنها می‌تواند از بروز بیماری‌ها جلوگیری کند. سیستم ایمنی بدن از بافت‌ها و ارگان‌های مختلف و شبکه سلولی تشکیل شده که مهم‌ترین این سلول‌ها گلبول‌های سفید بدن است. بروز عفونت‌های مداوم ادراری، معده، التهاب لثه‌ها، اسهال بیش از حد و… نشان می‌دهد که سیستم ایمنی نمی‌تواند از بدن در برابر ویروس‌ها و باکتری‌ها بخوبی حفاظت کند. همچنین سرماخوردگی‌های پشت سر هم، خستگی بیش از حد و التیام دیرهنگام زخم‌ها و جراحت‌ها نشان می‌دهد سیستم ایمنی بدن ضعیف عمل می‌کند.
تغذیه سالم، رعایت بهداشت مواد غذایی و بهداشت شخصی، خواب کافی در طول شبانه‌روز و کنترل و کاهش موقعیت‌های استرس‌زا در طول روز می‌تواند ایمنی و سلامت بدن را ارتقا دهد. داشتن برنامه غذایی سالم، مقوی و استفاده مداوم از سبزیجات و میوه‌های تازه در طول روز تا حد زیادی از ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن در حالت طبیعی جلوگیری می‌کند. رابطه بین تغذیه و سیستم ایمنی بدن، غیرقابل انکار است، اما اگر با وجود رعایت این موارد، علائم تضعیف سیستم ایمنی ادامه پیدا کرده یا شدیدتر شود، بی‌درنگ باید به پزشک مراجعه شود.