آب سیاه در اثر افزایش شدید فشار زجاجیه (مایع درون چشم) بروز می کند و می تواند به بینایی فرد مبتلا، به صورت ماندگار آسیب برساند و حتی در صورت عدم درمان به موقع ممکن است منجر به نابینایی شود.
این بیماری با علامت خاصی همراه نیست از این رو به آن بیماری خاموش چشم گفته می شود و معمولا افراد زمانی متوجه می شوند و به پزشک مراجعه می کنند که بیماری پیشرفت کرده است.
یکی از دلایل تشخیص دیرهنگام این بیماری، وابستگی آن به سن است؛ افراد میانسال مشکلات بینایی خود را به خاطر بالارفتن سن، طبیعی می دانند و به همین دلیل به موقع به پزشک مراجعه نکرده و از بیماری خود مطلع نمی شوند.
آمارها نشان می دهند تا سال 2014 میلادی بیش از 60 میلیون نفر به این بیماری مبتلا بودند و درحال حاضر 8.5 میلیون نفر در سطح جهان به علت بیماری گلوکوم نابینا هستند.
آب سیاه، به عنوان نخستین علت شایع نابینایی غیرقابل برگشت و دومین علت نابینایی در دنیا شناخته شده است و آمارها نشان می دهد که در ایران نیز حدود 850 هزار نفر مبتلا به این بیماری هستند که 650 هزار نفر آنها از بیماری خود آگاهی ندارند.
طبق آمار ارایه شده، در حال حاضر حدود 50 میلیون نابینا در سراسر جهان وجود دارد و پیش بینی می شود تا سال 2020 میلادی این تعداد به 90 میلیون نفر برسد.
این آمار همچنین نشان می دهد که هشت دهم تا 1.2 درصد جمعیت کشورهای درحال توسعه از اختلالات بینایی رنج می برند این درحالی است که این نسبت در کشورهای پیشرفته نظیر آمریکا حدود نیم در صد است.
50 درصد نابینایان جهان در اثر بیماری آب مروارید (کاتاراکت) و 50 درصد بعدی در اثر بیماری آب سیاه (گلوکوم)، تراخم، انکوسرکا (کوری رودخانه) و مشکلات دوران کودکی نابینا شده اند.
** بررسی عوامل بروز گلوکوم
عامل اصلی ابتلا به این بیماری ناشی از وراثت و عوامل ژنتیکی است اما به گفته پزشکان مصرف برخی داروهای میگرنی و مصرف طولانی مدت کورتون از طریق خوراکی، تزریقی، پوستی و استنشاقی و به خصوص قطره های چشمی که معمولا برای درمان آلرژی و حساسیت چشمی تجویز می شوند، می تواند در افراد مستعد سبب بروز بیماری آب سیاه شود.
علاوه بر این گفته شده که بیماری های قلبی عروقی، دیابت، داروهای آرام بخش و آنتی هیستامین ها نیز در بروز این بیماری موثر هستند.
* بیماری های قلبی
دکتر نوید نیلفروشان متخصص چشم و فوق تخصص شبکیه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا در این خصوص توضیح داد: افرادی که جراحی های قلب باز کرده اند، ممکن است تغییراتی در بافت چشم و عصب های آنها ایجاد شود که با علائم بیماری گلوکوم شباهت داشته باشد اما به طور کلی بیماری های قلبی چندان تاثیری در ابتلا به گلوکوم ندارند.
وی افزود: فشار خون بالا یا فشار خون پائین نیز تاثیری در ابتلا به بیماری گلوکوم ندارد اما ممکن است تغییراتی در عصب بینایی مبتلایان به گلوکوم ایجاد کند که سبب تشدید علائم بیماری گلوکوم در آنها شود.
* دیابت
نیلفروشان در مورد تاثیر دیابت در بروز گلوکوم نیز اظهار کرد: بیماران دیابتی که از قرص یا انسولین استفاده می کنند، با احتمال بیشتری در ابتلا به گلوکوم مواجه اند یا اگر بیماری گلوکوم داشته باشند، دیابت می تواند سبب افزایش شدت بیماری و سرعت پیشرفت آن شود.
نیلفروشان اظهار کرد: گاهی ممکن است دیابت بیماری هایی در شبکیه ایجاد کند که منجر به خونریزی یا جداشدگی شبکیه شود؛ به طور ثانویه افرادی که به دلیل دیابت با این عوارض روبه رو می شوند، ممکن است دچار آب سیاه یا گلوکوم نیز بشوند.
وی تاکید کرد: ارتباط نسبی بین افرادی که دیابت و گلوکوم دارند، وجود دارد اما دیابت به تنهایی عامل بروز گلوکوم نیست؛ با این حال مبتلایان به دیابت باید از نظر فشار داخل چشمی نیز به صورت دوره ای بررسی شوند.
* داروهای آرام بخش و آنتی هیستامین ها
فوق تخصص شبکیه در مورد مصرف داروهای آرام بخش و آنتی هیستامین ها و تاثیر آنها در بروز گلوکوم نیز توضیح داد: افرادی که داروهای آرام بخش یا آنتی هیستامین مصرف می کنند، در برخی موارد خاص ممکن است دچار بیماری گلوکوم شوند اما درصد آنها بسیار کم است؛ بنابراین به بیماران مبتلا به گلوکوم توصیه می شود که از این داروها استفاده نکنند.
نیلفروشان افزود: به طور کلی این موارد، عامل ایجادکننده بیماری گلوکوم نیستند اما می توانند عامل تشدیدکننده این بیماری باشند.
* داروهای میگرنی
فوق تخصص شبکیه با تایید بر اینکه برخی داروهایی که برای درمان میگرن مصرف می شوند، سبب بروز گلوکوم می شوند، گفت: دو نوع داروی خاص میگرن که به صورت نادر هم استفاده می شوند، سبب بروز گلوکوم در مصرف کنندگان این داروها می شوند.
نیلفروشان افزود: البته نمی توان گفت که همه داروهای میگرن این خاصیت دارند و در مورد آن دو دارو نیز باید احتمال خطر بروز بیماری گلوکوم به عنوان عوارض مصرف این داروها به مبتلایان به میگرن که از این داروها استفاده می کنند، گفته شود.
* عوامل محیطی
وی در مورد اینکه آیا عوامل محیطی مانند نور آفتاب یا استرس های روزانه در بروز بیماری آب سیاه تاثیرگذار هستند، گفت: این عوامل چندان دخالتی در این زمینه ندارند و مطالبی که در مورد آنها تاکنون ارائه شده است، ضد و نقیض هستند.
نیلفروشان اظهار کرد: مطالعات ثابت شده ای در این زمینه وجود ندارد اما به افرادی که مبتلا به بیماری گلوکوم هستند از نظر تغذیه ای توصیه می شود که از موادغذایی دارای آنتی اکسیدان مانند میوه ها و سبزی ها بیشتر استفاده کنند.
وی افزود: این بیماران اگر تحرک بدنی نداشته باشند، ممکن است دچار تشدید بیماری شوند؛ بنابراین به آنها توصیه می شود که ورزش های روزانه نه فعالیت های بدنی سنگین بلکه ورزش هایی مانند دوچرخه سواری، شنا کردن و ورزش های ایروبیک داشته باشند.
** نشانه های هشداردهنده بیماری گلوکوم
نیلفروشان گفت: مهمترین علامت این بیماری ‘بی علامتی’ است و بعد از آن ‘اختلالات میدان دید’ است.
وی افزود: مبتلایان به این بیماری اطراف خود را تار می بینند که در مراحل اولیه ممکن است مشخص نباشد اما با معاینه و تست های مخصوص، شروع این بیماری تشخیص داده می شود.
نیلفروشان اظهار کرد: به عنوان مثال افرادی که داروهای میگرنی مصرف می کنند اگر در مواقعی که این داروها را مصرف نمی کنند، دید خوبی دارند اما با مصرف کردن این داروها دچار کاهش بینایی می شوند، ممکن است در آستانه ابتلا به گلوکوم باشند و باید مصرف دارو را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنند.
وی ادامه داد: قرمزی چشم، درد چشم یا حساسیت به نور نیز از علائم بروز گلوکوم است و در موارد خیلی شدید علاوه بر این علائم، ممکن است بیمار با تهوع و سردرد نیز مواجه شود
که البته کمتر از 10 درصد موارد دارای این علائم هستند ولی در 90 درصد افراد هیچ علامتی ندارد.
نیلفروشان با بیان اینکه در معاینات دوره ای افرادی که سابقه فامیلی دارند، باید علائم این بیماری با دقت بیشتری بررسی شود، افزود: علائم این بیماری در مراحل پیشرفته خود را نشان می دهد بنابراین توصیه می شود که افرادی که با احتمال بالاتری از این بیماری مواجه اند، معاینات دوره ای داشته باشند.
** افزایش جمعیت سالمندان و گلوکوم
فوق تخصص شبکیه در مورد اینکه با توجه به رشد جمعیت سالمندان در ایران و اینکه گلوکوم بیماری وابسته به سن است، ممکن است در آینده نزدیک شمار مبتلایان به این بیماری در کشور افزایش یابد، گفت: افزایش جمعیت سالمندان در ایران مساله ای است که بسیاری از کشورها با آن مواجه هستند و همین امر می تواند در آینده سبب افزایش شیوع این بیماری در سراسر دنیا شود.
نیلفروشان با یادآوری اینکه گلوکوم علامت خاصی ندارد و بیشتر در سنین بالای 40 سال رخ می دهد، برای پیشگیری از رشد شمار مبتلایان به این بیمار در کشور توصیه کرد: افرادی که هیچ نوع سابقه فامیلی در خانواده خود در مورد این بیماری نداشته اند، اما شماره چشم نزدیک بینی یا دوربینی بالایی دارند، حتی زودتر از 40 سالگی مثلا در سن 30 سالگی از نظر ابتلا به گلوکوم تحت معاینه قرار گیرند.
وی افزود: افرادی که هیچ سابقه خانوادگی یا ریسک فاکتوری در این خصوص ندارند، بهتر است بعد از 40 سال تا حدود 50 سالگی هر دو تا سه سال یک بار و از سن 50 سال به بالا هر یک تا دو سال یک بار تحت معاینات چشمی قرار گیرند.
** شیوع گلوکوم
فوق تخصص شبکیه در خصوص شیوع این بیماری نیز اظهار کرد: طبق آمار جهانی 2 درصد افراد بالای 40 سال به این بیماری مبتلا هستند و در کشور ما نیز در همین حد است؛ به طور کلی هرچه سن افراد بالاتر می رود احتمال ابتلای آنها به این بیماری نیز بیشتر می شود.
** گلوکوم، بیماری بدون درمان
نیلفروشان با تاکید بر اینکه گلوکوم درمان نمی شود و فقط می توان با روش هایی پیشرفت آن را کنترل کرد، گفت: در زمینه درمان این بیماری دارودرمانی و جراحی جایگاهی ندارد و حتی به عنوان درمان کمکی نیز این روش ها کاربردی در این زمینه ندارند.
وی در مورد سلول درمانی یا پیوندهایی مانند پیوند عصب نیز توضیح داد: پیوند عصب نیز در درمان این بیماری جایی ندارند و در زمینه سلول درمانی هم تاکنون اقدامی در سطح دنیا انجام نشده است.
نیلفروشان ادامه داد: روش هایی مانند درمان دارویی یا جراحی نیز که در مورد این بیماری استفاده می شود، برای کنترل بیماری است چراکه اختلالی که ایجادشده را نمی توان با این روش ها جبران کرد و بیماری که به دلیل بیماری گلوکوم دچار اختلال دید شده است، تا آخر عمر این اختلال را به همراه خواهد داشت و قابل برگشت و بهبودی نیست.
بر اساس اهمیت این بیماری، شیوع بالا و احتمال نابینایی مبتلایان به آن، هشتم مارس مصادف با 18 اسفندماه از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان روز جهانی آب سیاه (گلوکوم) نامگذاری شده است تا به این طریق توجه سیاستگذاران و برنامه ریزان کشورهای مختلف به اعمال روش های پیشگیرانه در این خصوص معطوف شود.