تکنولوژی و بیماری های دست- قسمت اول

 تقریبا بیشی از نیمی از کسانی که زیاد با رایانه کار می کنند گرفتار علائمی مانند دردهای مزمن در ناحیه گردن، شانه و دست های شان هستند. به نظر می رسد با فراگیرتر شدن به کارگیری رایانه در محل های کار و حتی در خانه ها، تعداد کسانی که از این موضوع رنج می برند رو به افزایش باشد.
هر چند عوامل شخصی هم در بروز این ضایعات دخالت دارند. استرس و مشکلات عصبی، حجم کار زیاد رد محیط کار می توانند منجر به بروز چنین مشکلاتی شوند. البته بدیهی است که استفاده از رسانه های جدید و تکنولوژی خود به خود باعث بیماری و آسیب نمی شود بلکه استفاده نادرست از این وسائل و همچنین حجم زیاد کار در ایجاد استرس روانی و آسیب های فیزیکی نقش بسزایی دارند.
در این رابطه عوامل ارگونومیکی نظیر بار کاری، حرکت تکراری، طرز نشستن، زاویه دید، وضعیت میز و صندلی، ارتفاع صفحه کلید و مانیتور، وضعیت نور، سرعت تایپ، نداشتن آرامش روانی و … می توانند از عوامل خطرساز باشند.
درمان دردهای دست بستگی به محل و شدت آسیب دیدگی دارد و باید تحت نظر متخصص انجام شود. اینها را دکتر قاسم اسحاقی، جراح اعصاب، دیسک و ستون فقرات و متخصص جراحی ستون فقرات می گوید. با او درباره همه این آسیب ها گفتگو کرده ایم.
این روزها به واسطه کار کردن با رایانه و به خصوص تلفن های همراه ناگزیر با آسیب های این وسایل آشنا هستیم. آیا بدن ما نسبت به نسل قبل یعنی پدرها و مادرهای مان افت کرده و زندگی ماشینی بر این فرآیند تاثیرگذار است؟ آیا تغذیه هم ارتباطی با آسیب های امروزه ما دارند؟
– تکنولوژی بسیار خوب است. در بسیاری از کشورها از آن انتقاد می کنند که اثرات مخربی بر زندگی انسان دارد. من می خواهم این جمله را اصلاح کنم؛ تکنولوژی همیشه خوب است و اگر به همان کسانی که انتقاد می کنند که تکنولوژی اثر بد بر زندگی انسان دارد، بگوییم از موبایل یا رایانه استفاده نکنید، چه واکنشی خواهند داشت؟
قطعا با مقاومت آنها مواجه می شویم!
– بله. پس چه باید بگوییم؟ باید بگوییم به نظر می رسد تکنولوژی اثرات کنترل نشده بر زندگی انسان دارد تا اثرات بد یعنی چه؟ بشر در طول زندگی اش یک دوره کشاورزی داشته، یک دوره صنعتی و یک دوره فراصنعتی که الان ما در آن هستیم. یعنی دوره ای که انفجار اطلاعات، اختراعات رخ داد.

آنچه که در این صد سال اخیر رخ داده، بشر در تمام تاریخ انجام نداده است. یعنی این میزان پیشرفت هر 10 سال به صورت تصاعدی بالا می رود. بنابراین تکنولوژی زندگی انسان را آسان می کند و تقریبا کسی نمی تواند از آن و این شیوه زندگی فرار کند و حتما وابسته تکنولوژی خواهد شد. نکته دوم این است که تکنولوژی بسیار جذاب است و می تواند شما را ساعت ها در یک جا نگه دارد، هیچ وسیله ای نمی تواند این قدر جذاب باشد. به پرسش شما برگردیم؛ منتها مشکلی که ما داریم این است که با همه این پیشرفت چرا بدن ما افت کرده است؟
در واقع شما موافق این گفته هستید که بدن انسان معاصر نسبت به نسل قبل افت کرده است؟
– بله. تکنولوژی را می توانیم از دو منظر نگاه کنیم. یکی در جوامع در حال توسعه و دیگری در جوامع توسعه یافته و اصطلاحا پیشرفته. در جوامع در حال توسعه، تکنولوژی کنترل شده نیست، بنابراین اثرات بد آن بیشتر دیده می شود.
هم در بعد اجتماعی و هم در بعد فیزیکی؟
– بله، مثال می زنم. در جوامع پیشرفته فرض کنید سوء استفاده از تلگرام یا هر وسیله ارتباطی خیلی کمتر است زیرا نیروهای محافظتی زیاد هستند. در جوامع در حال پیشرفت این گونه نیست. از شبکه های اجتماعی سوء استفاده های بیشتری صورت می گیرد. اما درباره پرسش شما درباره افت بدن در جوامع پیشرفته می گویم، شما با کمک یک ریموت در خانه را باز می کنید، خریدتان را اینترنتی انجام می دهید یا با یک تلفن برای شما پیتزا می آورند. این در حالی است که در آن جوامع برای آن که بدن افت نکند، در مقابل این شیوه، ورزشگاه های زیادی ساخته اند. البته ورزش در این جوامع یک امر نهادینه شده است و از ضروریات زندگی.

در واقع ورزش روتین زندگی آنها شده است اما در کشورهای در حال توسعه این گونه نیست. از تکنولوژی استفاده می کنند ولی به شیوه درست در کنار آسایشی که برای شما فراهم شده است که مثلا بانک نروید و با کمک اینترنت کارهای بانکی تان را انجام دهید، اما در ازای آن باید ورزش کنید؛ کاری که در کشورهای در حال توسعه این کار انجام نمی شود.
بنابراین در این کشورها افزایش وزن، تنبلی، رخوت و بی حوصلگی دیده می شود. برای آن که شما مدام از تکنولوژی استفاده می کنید. به عنوان مثال کسی که مدام از تلفن همراه استفاده می کند حتما دچار دردهای دست، شانه، گردن و حتی کمر می شود؛ برای آن که ساعت ها با آن بدون وقفه سرگرم است. در جوامع پیشرفته این موضوع تقسیم بندی شده است، یعنی آن قدر کار و شرکت فرد مهم است که مثلا ساعت خاصی را صرف کار با مثلا تلفن همراهش می کند.
در جوامع غیر پیشرفته فرد چندان منظم نیست و این دغدغه را ندارد که کارش را از دست دهد یا از کیفیت کارش کاسته شود. همین موضوع دقت را کم می کند. بنابراین یکی از انتقادات در چنین جوامعی نسبت به تکنولوژی کنترل نشده وارد هست، این است که تمرکز افراد را کم می کند. پس می توانیم بگوییم اثرات کنترل نشده تکنولوژی را در سه جنبه بررسی کنیم؛ یک جنبه روانی که به دلیل استفاده مدام از تکنولوژی فردگرا می شوید، الان در بسیاری از خانواده ها هر کسی به اصطلاح سرش در موبایل خودش است و دیگر ارتباطی با هم ندارند.
این موضوع منجر به افسردگی و انزوا هم می شود.
– دقیقا. بشر دوست دارد صحبت کند. تکنولوژی صحبت کردن را به متن تبدیل کرده است. برای برطرف کردن آن باید ساعت های خاصی را به استفاده از آن اختصاص دهیم. نکته مهم این است که ما به آن اعتیاد پیدا نکنیم بلکه از آن استفاده کنیم. جنبه بعدی آن آسیب های بدنی و فیزیکی است؛ رخوت و بیماری. وقتی شما حرکت نداشته باشید دچار بیماری های عضلانی، قلبی و … می شوید. راه حل آن این است که مثلا خانواده ها یک است برای استفاده از آن وقت بگذارند. مشکل از زمان پیدایش تلویزیون آغاز شد و با دنیای دیجیتال و فراصنعتی شدن جامعه به اوج رسید.

در صحبت های تان به رخوت و بیماری اشاره کردید؛ به عنوان مثال از کجا بفهمیم که مثلا دست درد حاصل رخوت است یا بیماری که به پزشک متخصص مراجعه کنیم؟ به هر حال نوع مشاغل این روزها به گونه ای است که ساعت های متمادی پشت میز می نشینیم و به خصوص با رایانه کار می کنیم.
– باید حتما برنامه ریزی وجود داشته باشد. یعنی ساعت های خاصی را صرف حرکت کنیم. مثلا هر کسی می تواند برنامه ریزی کند که من هشت ساعت بیشتر نباید کار کنم. باید شیوه زندگی را اصلاح کنیم. یعنی شیوه زندگی را مطابق استانداردهایی که برای استفاده از تکنولوژی تعریف شده است، هماهنگ کنیم. مثلا کسی که کارش نویسندگی است و به نوعی با رایانه سروکار دارد، قبل از هر چیز بیشتر از هشت ساعت کار نکند، بیشتر از هشت ساعت از تکنولوژی استفاده نکند.

شیوه زندگی را عوض و برنامه ریزی کنید. بعد از برنامه ریزی در حین استفاده از وسایل تکنولوژی بیش از 30 دقیقه در یک وضعیت ننشینید. مثلا اگر من در حال گوش دادن به صحبت های بیمار هستم می توانم بلند شوم، گردنم را خم و راست کنم، کمرم را حرکت دهم و کارهایی از این قبیل. دومین مورد این است که حتما نرمش صبحگاهی داشته باشیم. یعنی کسی می تواند از تکنولوژی صحیح استفاده کند که آمادگی بدنی داشته باشد. یعنی صبح قبل از آن که از منزل خارج شود، به خودش بگوید باید بدنم را آزاد و آماده کنم چون تا هشت ساعت دیگر فرصت ندارم.
این کار پیشگیری از رخوت است؟
– بله و حتما هر 20 دقیقه یک بار به مدت پنج دقیقه گردن، دست ها و پاها را حرکت دهد. فرض کنید فردی دانشمند است و در خانه هم مطالعه می کند، او هم باید برنامه ریزی کند که به عنوان ورزش مثلا با فرزندش بازی و با همسرش صحبت کند و دوباره به مقاله نوشتن و کارهایش برگردد.
این کار باعث بر هم خوردن تمرکز نمی شود؟
– خیر. در اینجا چیزی به نام مهارت وجود دارد که وقتی آن را یاد بگیرید، انجام هر کاری آسان می شود. شاید در ابتدا سخت باشد که مثلا 30 دقیقه کار کنیم و پنج دقیقه استراحت اما به تدریج این مهارت را کسب می کنیم. ثابت شده است اگر سه ماه کاری را تکرار کنیم، تبدیل به عادت می شود و دیگر نیازی ندارید که به آن فکر کنید، مهارت استفاده از آن را کسب می کنید.
در این سال ها و با توجه به تخصصی که دارید، دست ها، عضلات گردن و ستون فقرات ما ضعیف شده است یا خیر؟
– بله، ضعیف تر شدند.
با توجه به این موضوع که اولویت اول ورزش است، چه راهکارهایی برای مقابله با این ضعف وجود دارد؟
– ورزش، نرمش های صبحگاهی و همانطور که قبلا هم گفتم استفاده صحیح از ابزار تکنولوژی. اگر این سه جنبه را رعایت کنیم قاعدتا دچار بیماری هایی مثل کمردرد، گردن درد و اینها نخواهیم شد. ببینید برخی به گذشته باز می گردند و می گویند آن شیوه زندگی بهتر بود. در آن دوره هم کمردرد و بیماری هایی از این قبیل وجود داشته است اما با این تفاوت که آسیب های آنها از کار زیاد بود! مثلا فردی به تنهایی بار سنگینی را جابجا می کرد یا جارو کردن فضاهای بزرگ خانه های قدیمی.

این گونه نبوده که آنها این دردها را نداشته اند، پس بنابراین بیماری های ما ناشی از تکنولوژی نیست، ناشی از استفاده نادرست است. قبل از تکنولوژی انسان به واسطه کار زیاد، آسیب های بدنی و روحی می دید و مثلا افسرده می شد اما در دوره معاصر به دلیل کار نکردن.
نوع و شیوه تغذیه در گذشته با الان متفاوت است. سبک زندگی و تغذیه ما، چه نوع غذاها و چه ساعت های نامرتب غذا خوردن، چه تاثیری در افت و آسیب های فیزیکی بدن دارند؟
– دقیقا تکنولوژی باعث تغییر تمام جوانب زندگی ما شده است از جمله تغییرات رژیم غذایی. مثلا پزشکان گفتند چربی مضر است، تمام کارخانجات تولید مواد غذایی سعی کردند چربی را حذف کنند ولی به جای آن مواد دیگری را جایگزین کردند که اثرات مخرب تری داشت. به عنوان مثال قند را جایگزین چربی کردند که سم سفید نامیده می شود. بنابراین باید غذاهایی را مصرف کنیم که مطابق استانداردهای امروز باشند؛ صد سال در ایران پیتزا نبود و غذاهای سالم تری مورد استفاده قرار می گرفت چون غذاها بیشتر ارگانیک بودند.
در واقع ما هر چه جلوتر می رویم با آسیب های بیشتری مواجه می شویم؟
– خیر. دانشمندان به اصلاح متناسب با پیشرفت استانداردهای آن را نیز تعیین کرده اند. بنابراین باید برای تغذیه هم برنامه ریزی کرد. باید تعادل برقرار کرد. در طبیعت چیزی به نام اکوسیستم وجود دارد که تعادل را ایجاد می کند. بشر اگر در آن دخالت صحیح انجام دهد، اکوسیستم را به آرامی تغییر می دهد. رژیم غذایی هم مثل همین است.
مواد غذایی آماده را مثال زدید، علاوه بر مشکلات و بیماری های گوارشی مثلا می توانند منجر به سرطان استخوان یا عضله شوند؟
– هر نسجی در بدن می تواند به سرطان مبتلا شود. سرطان یعنی یک سلول به صورت لجام گسیخته شروع به تکثیر می کند. برخی عناصر شناخته شده هستند که به آنها کارسینوژن گفته می شود؛ مواد سرطان زا. سرطان عضله را مثال زدید. سلول های عضلانی ما دارای ژن اوپرون هستند، ژن کنترل کننده تقسیم سلولی.

این ژن هنگام پدید آمدن سلول عضلانی توسط یک پروتئین پوشیده شده است، اگر به هر دلیلی این پروتئین کنار برود، اوپرون وارد عمل شده و دستور تکثیر سلولی می دهد. مواد کارسینوژن باعث چنین اتفاقی می شوند. مثلا آزبست یا پشم شیشه باعث سرطان پلِر (پرده ریه) می شود. علت اصلی سرطان شناخته شده نیست اما سه چیز در آن دخالت دارد؛ آب، غذا و محیط که محیط شامل هوا و خاک می شود. با آلوده کردن خاک تمام مواد غذایی ما آلوده خواهند شد.
در واقع در شهری مثل تهران تمام عوامل مهیاست.
– دقیقا به همین دلیل عده ای باید بنشینند و کدهای خاصی را تعریف کنند که مثلا غلظت اسید کربنیک در هوای تهران چقدر باید باشد. باید تعداد ماشین ها را کم و وسایل حمل و نقل عمومی را جایگزین کرد. همین طور پیاده رفتن و …
عملا چنین چیزی را نمی بینیم. مثلا قبلا برای رساندن بچه ها به مدرسه کمتر از ماشین های شخصی استفاده می شد، اما امروز چنین چیزی را نمی بینیم.
– مثال خوبی زدید. بسیاری از کشورها «اِسکول باس» یا اتوبوس مدرسه دارند. بچه ها پیاده روی می کنند و به ایستگاه مشخصی می رسند و اتوبوس در ساعت مقرر آنها را سوار می کند و به مدرسه می رساند و در ساعت مقرر هم آنها را به همان ایستگاه بر می گرداند. به این ترتیب بچه ها هر روز پیاده روی می کنند و تحرک دارند. اگر این اتوبوس مثلا 40 دانش آموز را سوار می کند، حالا در نظر بگیرید به جای آن، این تعداد ماشین وارد خیابان ها شوند. هم هوا را آلوده می کنند و هم ترافیک.
باید این فرهنگ را تغییر داد. آلودگی هوا باعث خستگی، سردرد، بیماری های سرطانی و رخوت می شود. یکی از دلایل رخوت بالا رفتن غلظت خون به دلیل تغییر سطح گازهای خون است. از آب آلوده یا غذای فاسد می توان اجتناب کرد اما آلودگی هوا مقوله پیچیده تری است. برای مقابله با آن از اینترنت کمک می گیریم که دیگران چه کردند ما هم همان کار را انجام دهیم. با خواندن مقاله کاری نمی توان انجام داد. باید متخصص تربیت کنیم. نباید دچار سیکل معیوب شویم. یعنی یک پدیده نباید مانع پیشرفت شود. اگر آگاهی داده شود، این چرخه به سیکل مثبت تبدیل خواهد شد.