سال گذشته، جهان شاهد تولد نوزادی با دی‌ان‌ای (DNA) مشترک سه والد بود و اکنون می‌توان امیدوار بود، با موفقیت‌آمیز بودن این روش، خطر ابتلا به بیماری‌های ژنتیک تا حد زیادی کاهش یابد. ربات‌های جراح نیز نمونه‌ای از ربات‌هایی هستند که دنیای پزشکی را متحول کرده‌اند. همچنین تکنیک‌های هوش مصنوعی به کمک محققان این حوزه آمده و آنها را در تشخیص سریع بیماری‌ها کمک می‌کنند. از طرف دیگر سرجیو کاناورو، عصب‌شناس ایتالیایی ادعا کرده است، برای انجام جراحی پیوند سر در این سال آماده می‌شود. البته این ایده بیش از آن‌که واقعیت داشته باشد، رویایی جاه‌طلبانه و خیالی به نظر می‌رسد. در سال پیش رو نیز دستاوردهای بزرگی در حوزه پزشکی رخ خواهد داد که شاید بسیاری از آنها اکنون به ذهن کسی نرسد. احتمالا امسال بسیاری از خبرهای حوزه پزشکی درباره کشف و ابداع روش‌های نوین تشخیص بیماری خواهد بود. در ادامه مروری بر پیش‌بینی دستاوردهای پیش رو خواهیم داشت.
تصویرسازی سه‌بعدی و واقعیت افزوده در اتاق عمل
به طور معمول چشمی‌های میکروسکوپی یا انواع اپتیک‌های دیگر در انجام جراحی‌های ظریف به کمک جراحان می‌آید؛ در جراحی‌هایی که به‌دقت بسیار زیاد نیاز دارند و با توجه به فضای محدود دید جراح، ابزارهای کمکی مورد نیاز است. از طرفی انجام جراحی‌های سنگین در طولانی‌مدت می‌تواند مشکلاتی برای مهره‌های کمر و گردن جراح به وجود آورد. سال گذشته از فناوری جدید در جراحی‌های بسیار پیچیده استفاده شد که نتایج آن می‌تواند در آینده نزدیک به جراحی‌های دیگر نیز وارد شود. جراحی مغز و اعصاب یکی از جراحی‌های بسیار حساس است که شبیه‌سازی سه‌بعدی به کمک آن آمده است. این سیستم با دریافت داده‌های مورد نیاز، قالب سه‌بعدی بصری برای جراح طراحی کرده و به جراح اجازه می‌دهد جراحی را کمی ساده‌تر و در زمان کوتاه‌تری انجام دهد. از طرفی، فناوری واقعیت افزوده به جراح کمک می‌کند تا فقط مناطقی را که دچار ناهنجاری است، بشکافد. در جراحی‌های حساس، اولین اشتباه آخرین اشتباه است و این فناوری در انتخاب تصمیم درست جراح اثر مثبت دارد. سیستم واقعیت افزوده در مراقبت پزشکی فضانوردان نیز تحول بزرگی به وجود خواهد آورد. واقعیت افزوده می‌تواند آغازی برای جراحی از راه دور باشد.
تجهیزات نوین برای تزریق انسولین
افراد مبتلا به دیابت که نیاز به تزریق انسولین دارند، باید در روز حداقل چهار بار قند خون خود را آزمایش کنند. سنجش میزان قند خون و توجه به میزان انسولین مورد نیاز و زمان تزریق آن، زندگی را برای این بیماران سخت‌تر می‌کند. اکنون فناوری‌های نوین به کمک این بیماران می‌آید تا برنامه‌ریزی میزان و زمان تزریق را برای آنها آسان کند. نمایشگرهای دستگاه‌های جدید دیابت میزان قند خون را اندازه می‌گیرد و انسولین مورد نیاز بدن را به طور خودکار تزریق می‌کند. این همان کاری است که ارگان‌های طبیعی بدن در حالت سلامت کامل انجام می‌دهند. به کمک این فناوری، مدیریت استفاده از انسولین برای افراد به آسانی ممکن خواهد بود.
پیشرفت‌های حوزه دیابت به همین جا ختم نمی‌شود. شرکت گوگل نیز پتنتی از لنز تماسی دیجیتال طراحی کرده است که از طریق قطره‌های اشک درون چشم، سطح گلوکز خون را اندازه می‌گیرد. این اختراع هنوز رونمایی نشده، اما با توجه به آغاز همکاری گوگل با یک شرکت داروسازی به نظر می‌رسد سال آینده سال معرفی این محصول به بازار باشد.
آخرین فناوری‌های علوم رایانه در خدمت توسعه روش‌های درمانی
هوش مصنوعی، سال گذشته تحولات بسیاری را در حوزه پزشکی ایجاد کرده است. شرکت آی‌بی‌ام (IBM) که از شرکت‌های پیشرو در این زمینه است، برنامه‌ای با تکیه بر هوش مصنوعی طراحی کرده که به پزشکان الگوریتم‌هایی برای مطالعه سوابق بیماری فرد معرفی می‌کند. به این ترتیب، پزشک با ترکیب محاسبات علوم شناختی و تعیین توالی ژنوم تومور می‌تواند دقت تشخیص را افزایش دهد. همچنین آزمایش‌هایی در مقیاس وسیع برای ویرایش کدهای ژنتیک دی‌ان‌ای (DNA) بیماران مبتلا به سرطان در آمریکا و چین آغاز شده است. بازنویسی کدهای ژنتیک می‌تواند قدم بزرگی برای ریشه‌کن کردن سرطان و بیماری‌های مشابه در انسان باشد. در این آزمایش‌ها محققان تراشه‌های رایانه‌ای را داخل سلول‌های بدن قرار می‌دهند که می‌تواند شکست‌های سلول‌های بدن را تشخیص دهد و در صورت نیاز وارد واکنش تدافعی شود. متخصصان علوم رایانه می‌توانند روش‌های تشخیص و درمان را تا حد قابل قبولی تسهیل و دقیق‌تر سازند. امسال باید منتظر شنیدن نتایج اولیه این آزمایش‌ها باشیم.
ایمنی درمانی، جدیدترین روش درمان سرطان
همه فناوری‌های نوین حوزه پزشکی در سال آینده معطوف به ربات‌ها و هوش مصنوعی نخواهد بود. دستاوردهای چشمگیری در حوزه درمان‌های نوین پزشکی آماده عرضه است که درمان سرطان به روش ایمنی درمانی یکی از آنهاست. احتمالا سال آینده شاهد نخستین نتایج این روش درمانی در دنیای پزشکی خواهیم بود. در حال حاضر، درمان‌های مربوط به سرطان با روش‌هایی مثل جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی انجام می‌شود. ایمنی‌درمانی روش جدیدی است که با سلول‌های تی (نوعی از گلبول‌های سفید بدن) به مبارزه با سلول‌های سرطانی می‌رود. یکی از مزایای مهم این روش این است که فقط سلول‌های سرطانی هدفگیری می‌شوند و کمترین آسیب ممکن به سلول‌های طبیعی بدن می‌رسد. در روش سیستم ایمنی سلول‌های تی سیستم ایمنی بیمار برداشته می‌شود و تومورهای سلولی با برنامه‌ریزی ژنتیک از بین می‌رود. بنابراین ایمنی درمانی می‌تواند بزودی جایگزین شیمی درمانی شود و عوارض جانبی کمتری به دنبال داشته باشد.
امروز در دنیا حدود 47 نوع از این دارو برای این روش درمانی وجود دارد و در ایران نیز برای درمان سرطان پستان به شکل محدود از این روش استفاده شده است. این روش هنوز به طور کامل قابل اجرا نیست، اما پیش‌بینی می‌شود تا سال آینده در انواع سرطان و در کنار روش‌های دیگر به کار گرفته شود.
ژن‌های ویرایش‌شده
در هر دهه ایده‌های اندکی معرفی می‌شود که می‌تواند تحول انقلابی در علوم و فناوری ایجاد کند اما روش ویرایش ژنتیک، یکی از ایده‌هایی است که پتانسیل ایجاد انقلابی در علوم‌پزشکی و روش‌های درمانی را دارد. برای مثال ویرایش ژن‌های سیستم ایمنی می‌تواند پیشرفت خوبی در پیشگیری از بروز سرطان باشد. این روش می‌تواند در مبارزه با انواع سرطان‌ها و ریشه‌کن کردن بیماری‌های ژنتیک موثر باشد. همچنین می‌توان علت بروز آلزایمر و دیگر بیماری‌های عصبی را با این روش مطالعه کرد. کشف علل انقراض بعضی گونه‌های زیستی، تامین منابع کافی غذاهای سالم و کشف روش‌هایی برای ساخت داروهای جدید نمونه‌هایی از بهره‌برداری جانبی از این تکنیک است. در کنار این موارد، اگر قرار باشد جراحی پیوند سر به واقعیت بپیوندد، این روش نقش مهمی در این عمل خواهد داشت.
یکی دیگر از ابزارهای این روش کرایسپر (CRISPR) نام دارد که مربوط به دستکاری و اصلاح ژن‌های جنین است. ویرایش دی‌ان‌ای جنین انسان می‌تواند از بروز بیماری‌های ژنتیک در کودک تا حد زیادی جلوگیری کند. البته انجام چنین کاری باید دلایل متقاعدکننده داشته باشد و با نظارت دقیق انجام شود. برای مثال این روش می‌تواند در مورد جنین زوج‌هایی که بیماری‌های جدی ژنتیک دارند به کار گرفته شود، اما هنوز موفقیت این روش کامل نشده و بحث‌های اخلاقی نیز وجود دارد. با وجود همه تردیدهایی که در این زمینه وجود دارد، به نظر می‌رسد سال آینده تا حد زیادی توسعه پیدا کند.
ترمیم طبیعی دندان‌ها
کیست که از پر کردن دندان خاطره خوبی داشته باشد؟! بدتر این‌که گاهی مجبور به پر کردن چند باره دندان می‌شویم. امسال می‌تواند آغاز فصل تازه‌ای در درمان پوسیدگی دندان باشد. محققان حوزه توسعه فناوری‌های علوم پزشکی و دارویی ماده تازه‌ای ساخته‌اند که می‌تواند پوسیدگی دندان را به صورت طبیعی بازسازی کند. این ماده مخصوص پرکردن دندان، به ریشه تزریق می‌شود و سلول‌های ریشه دندان را برای رشد در عاج دندان تحریک می‌کند. به این ترتیب دندان ترمیم می‌شود و نیاز به پر کردن آن با مواد دیگر و انجام درمان‌های ریشه دندان وجود ندارد و از همه مهم‌تر دندان‌های کمتری از دست می‌رود. همچنین محققان کالج سلطنتی لندن، تکنیکی برای تزریق کلسیم و فسفات با جریان ضعیف برق به ریشه دندان طراحی کرده‌اند که البته بعید به نظر می‌رسد تا سال آینده نتیجه دهد.
پرونده الکترونیک سلامت
برای بسیاری از افرادی که در حوزه‌های مختلف پزشکی فعالیت می‌کنند، ارتباط با یکدیگر برای دانستن سوابق بیماری‌ها و نحوه درمان افراد موضوع مهمی است. این داده‌ها می‌تواند به فراخور نیاز در روند بهبود بیماری‌های بعدی یا پیشگیری از بروز بیماری‌ها اثر مثبت داشته باشد، اما به‌طور معمول، دسترسی به این اطلاعات برای ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی درمانی و پزشکان به آسانی مقدور نیست.
فناوری اطلاعات به کمک این رشته آمده است و پرونده الکترونیکی سلامت، کار را برای بهبود روند درمان و پیشگیری از بیماری ساده‌تر کرده است. در این پرونده، علاوه بر سوابق بیماری، داروهای تجویز شده، انواع تصاویر پزشکی و توضیحاتی راجع به سبک زندگی و حساسیت‌های احتمالی فرد به برخی داروها در طول زندگی ذکر می‌شود. این پرونده الکترونیکی در مواقع اضطراری می‌تواند به نجات زندگی بیمار کمک بزرگی کند. همچنین در آینده‌ای نه چندان دور وجود چنین اطلاعاتی در یک بانک اطلاعاتی بزرگ می‌تواند به انجام پژوهش‌های حوزه سلامت در خصوص کشف رابطه بیماری‌ها و موارد دیگر کمک کند. پرونده الکترونیکی سلامت در ایران نیز در حال توسعه است و با حفظ محرمانه اطلاعات برای انجام مراقبت‌های بهداشتی و درمانی به کمک افراد مرتبط می‌آید. محتویات این پرونده شامل اطلاعات بهداشتی و درمانی فرد از زمان تولد، داروهای مصرف‌شده، آزمایش‌ها، اطلاعات ژنتیکی فرد، عکس‌های پزشکی و دیگر اطلاعات مرتبط است. این پرونده الکترونیکی می‌تواند بدون محدودیت زمانی و مکانی در تشخیص درست و بموقع بیماری‌ها تاثیرگذار باشد. با وجود پرونده سلامت الکترونیکی نیازی به تکرار آزمایش یا بعضی عکسبرداری‌های غیرضروری نخواهد بود.