بر اساس استانداردهای بین المللی، عوامل زیان آور محیط کار به پنج بخش تقسیم می‌شوند؛
‘عوامل زیان آور مکانیکی و ارگونومیک محیط کار شامل وضعیت نامناسب بدن حین کار، بلندکردن و حمل بار بیش از حدمجاز، سطوح کار شامل میز، صندلی و ابزارآلات مورد استفاده’ و ‘عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار شامل سروصدا، گرما و رطوبت، سرما، ارتعاش، فشار (کمبود و افزایش فشار)، روشنایی (کمبود و افزایش نور)، اشعه مادون قرمز، اشعه ماورای بنفش، اشعه‌های یونیزان و الکتریسیته’ ازجمله این عوامل هستند.
همچنین ‘عوامل زیان آور شیمیایی مانند گازها، بخارات، گردوغبار، اسیدها و بازها و فلزات’،
‘عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار شامل ویروس‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و باکتری‌ها’ و ‘عوامل زیان آور روحی و روانی مانند روابط با کارفرما، همکاران و زیردستان، استرس های شغلی، تشویق‌ها و تنبیه ها’ از دیگر عوامل به شمار می روند.
اگر هر یک از این عوامل از حدتحمل فیزیولوژیک بدن انسان فراتر رود، عوارض و آسیب هایی را ایجاد می کند؛ بر این اساس در بهداشت حرفه ای تلاش می شود تا این عوامل شناسایی و کنترل شوند.
** پرهیز از بی تحرکی در محیط کار
با رایج شدن استفاده از تلفن های همراه هوشمند، یکی از مشکلات و عوارضی که جامعه و به ویژه جامعه پشت میزنشین به آن مبتلا شده اند و هر روز بر شمار مبتلایان به آن افزوده می شود، مشکلات و اختلالات ستون فقرات گردنی و ستون فقرات کمری است.
این اختلالات که بیشتر در اثر بی تحرکی یا کم تحرکی ایجاد می شوند، سبب بروز عوارضی همچون دردهای مزمن، انحراف ستون فقرات، پارگی دیسک کمر یا گردن می شود که در مواردی حتی به جراحی و عوارض ناشی از جراحی نیز منجر می شود.
کمردرد شایعترین اختلال اسکلتی است و در حال حاضر با شیوع تلفن های همراه هوشمند میزان شیوع اختلالات گردن نسبت به کمردرد درحال افزایش است.
بر اساس آمار اعلام شده، 85 درصد علل دردهای مفاصل منشا عضلانی دارد که شایعترین آنها کمردرد است به گونه ای که 80 درصد مردم در طول عمر خود به کمردرد مبتلا می شوند که 20 درصد از آنها مزمن می شود.
دکتر پرهام پارسا عضو هیات مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران در این خصوص به خبرنگار پزشکی ایرنا توضیح داد: بر اساس مطالعات صورت گرفته، 50 درصد مرخصی های استعلاجی کارمندان مربوط به اختلالات عضلانی و اسکلتی ازجمله کمردرد و گردن درد است.
وی گفت: در مورد ستون فقرات گردنی، عارضه ای به نام گردن پیامکی یا ‘تِکست نِک’ به وجود آمده که در آن گردن رو به جلو حرکت می کند و باعث می شود فشار روی مهره های بالایی گردن زیاد شود که در اثر آن، عضلات دچار گرفتگی و خستگی مزمن می شوند و درد تیرکِشنده در اندام های فوقانی به وجود آید.
به گفته عضو هیات مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران، همچنین بر اساس این مطالعات بین 50 تا 60 درصد ایرانی ها به مشکلات ستون فقرات مبتلا هستند.
وی افزود: در مورد ستون فقرات کمری نیز نشستن طولانی مدت سبب می شود که دیسک ها به سمت بیرون حرکت کنند و عضلات پشتی کمر تحت کشش قرار گیرند و ضعیف شوند؛ در این حالت کوتاهی عضلات شکم ایجاد می شود که مجموعه اینها سبب کمردرد و دردهای تیرکشنده و تحریک اعصاب منتهی به اندام تحتانی می شود.
پارسا درمورد لزوم رعایت خودمراقبتی در این خصوص گفت: افرادی که در محل کار خود نشستن طولانی مدت دارند و ساعت ها بدون حرکت هستند یا مجبورند کارهای خود را با تلفن های همراه هوشمند در طول روز انجام دهند، باید با مشاوره های فیزیوتراپی تمرینات مربوط به ستون فقرات را فراگیرند و سعی کنند که نشستن آنها در طول روز بیشتر از 30 دقیقه نباشد و هر 20 تا 30 دقیقه یک بار تغییر وضعیت دهند.
وی به این گروه از شاغلان توصیه کرد که پیاده روی و شنای ملایم را در برنامه های هفتگی خود بگنجانند و سعی کنند 45 دقیقه پیاده روی به مدت سه روز در هفته را داشته باشند و در صورتی که هرگونه خستگی یا احساس ناراحتی در هر کدام از مفاصل خود احساس کردند، به متخصصان فیزیوتراپی مراجعه و از بروز آسیب های شدید پیشگیری کنند.
پارسا ادامه داد: همچنین این افراد با انجام تمرینات ورزشی ملایم روزانه و تغییر در وضعیت میز و صندلی و قراردادن تلفن همراه خود می توانند از بروز آسیب در ساختار ستون فقرات و ایجاد التهاب در آن و پارگی دیسک که ممکن است به جراحی یا دارودرمانی های طولانی مدت نیاز داشته باشند، پیشگیری کنند.
* پیشگیری از آسیب های ستون فقرات
عضو هیات مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران گفت: علاوه بر انجام تمرینات ورزشی روزانه،
کارمندان و افرادی که شغل آنها ایجاب می کند مدت طولانی در پشت میز بنشینند، اولین کاری که می توانند برای پیشگیری از بروز آسیب های ستون فقرات انجام دهند، این است که محل نشستن خود را اصلاح کنند.
پارسا توضیح داد: باید از صندلی هایی استفاده شود که کاملا آنها را دربرگرفته باشد و تماس کامل صندلی با ستون فقرات، گردن و سر را احساس کنند و صندلی را به میز خود نزدیک کنند تا ستون فقرات در موقع کارکردن رها نباشد.
وی افزود: میز کار باید از ارتفاع مناسبی برخوردار باشد که میزان خم شدن ستون فقرات در هنگام کار روی میز زیاد نباشد، افراد اگر از تلفن همراه استفاده می کنند آن را مقابل سر و چشمان خود قرار دهند که مجبور نباشند سرشان را زیاد به جلو خم کنند.
پارسا ادامه داد: در محل کار حتی می توانند از یک دیوار استفاده کنند و با تمریناتی در کنار دیوار، عضلات خود را دوباره فعال کنند همچنین می توانند با چند ابزار ساده مانند دو وزنه نیم کیلویی و انجام چند تمرین ورزشی هر چند ساعت یک بار مانع از بروز این آسیب ها شوند.
وی تاکید کرد: مهم است که بعد از هر دوره بی حرکتی عضلات دوباره فعال شوند زیرا بعد از هر دوره بی حرکتی عضلات خسته می شوند و ممکن است این مساله باعث شود که کل وزن ستون فقرات به ساختارهایی مانند تاندون ها، ربات ها و دیسک های ستون فقرات منتقل شود.
** حفظ سلامت سیستم شنوایی در محیط کار
کم شنوایی علل مختلفی دارد که یکی از مهمترین آنها کار در محیط های صنعتی بدون رعایت اصول ایمنی است، به گونه ای که طبق آمارهای جهانی، 30 درصد شاغلان صنایع به درجاتی از کم شنوایی مبتلا هستند.
شنیدن صداهای بلند و به مدت طولانی از جمله عوامل ایجادکننده کم شنوایی به شمار می رود که بیشتر شاغلان در مشاغل صنعتی به ویژه در صورت رعایت نکردن صحیح اصول ایمنی در کار به آن مبتلا می شوند.
صداهای ناشی از دستگاه های مختلف مانند مته ها برای کندن زمین و محیط های کاری مانند کارخانه ها و مراکز تولیدی می توانند ایجادکننده کم شنوایی باشند.
حدمجاز صدا طبق استانداردهای بین المللی، حداکثر 85 دسیبل برای هشت ساعت کار مداوم روزانه بدون استفاده از وسایل محافظت شنوایی است؛طبق استانداردهای بین المللی در مورد حد مجاز صدا، شاغلان در محیط هایی که 85 دسیبل صدا در آن وجود دارد، باید روزانه حداکثر 8 ساعت در این محیط قرارگیرد.
اگر این صدا 90 دسیبل شود، باید ساعت کاری شاغلان به چهار ساعت کاهش یابد، به عبارتی به ازای هر پنج دسیبل افزایش صدا باید ساعت کار فردی که در معرض این میزان صدا قرار دارد، به نصف کاهش یابد و به همین ترتیب اگر شدت صدا به 95 دسیبل افزایش یافت، ساعت کاری باید به 2 ساعت و در 100 دسیبل ساعت کاری باید به یک ساعت در روز برسد.
به گفته دکتر خسرو گورابی رئیس انجمن شنوایی شناسان ایران، محافظ های گوش تنها می توانند 25 دسیبل از شدت صدا بکاهند و ورود صدا از طریق راه های هوایی را کم کنند اما نمی توانند از انتقال ارتعاشات صدا که به اندام بدن وارد می شود، بکاهند چرا که صدا از طریق استخوان ها نیز به گوش ها منتقل می شوند.
علاوه بر ضرورت توجه شاغلان در محیط های پر سروصدا به اصول خودمراقبتی، لازم است پایش شنوایی هر 6 ماه یک بار به عنوان یکی از استانداردهای کار در محیط های صنعتی انجام شود؛ پایش شنوایی شاغلان در محیط های صنعتی ازجمله مواردی است که می تواند منجر به شناسایی افراد کم شنوا و پیشگیری از شدت کم شنوایی در آنها شود.
همچنین ضروری است برای پیشگیری از بروز عوارض شنوایی در بین جامعه بزرگ کارگری شاغل در محیط های صنعتی، استانداردهای لازم برای کاهش صدا در محیط کار و ارایه وسایل حفاظت شنوایی و آموزش های لازم از سوی کارفرمایان در دستورکار قرار گیرد.
** بهداشت کار با رایانه
در دنیای ماشینی امروز، رایانه به عنوان ابزاری بسیار کاربردی، پیوندی ناگسستنی با زندگی انسان ها یافته است به گونه ای که کمتر مکانی را می توان یافت که در آن نشانی از وجود یکی از انواع رایانه نباشد.
در این میان کار طولانی مدت با رایانه، به طور خاص افرادی را که به واسطه شغل خود ساعات طولانی از این وسیله استفاده می کنند، با مشکلات جسمی از قبیل سردرد، گردن درد، کمر درد، انواع آرتروزهای دست و پا و به ویژه ‘مشکلات چشمی’ مواجه می کند.
به مجموعه عوارض چشمی ناشی از کار مداوم با رایانه و مشاهده طولانی مدت صفحه نمایش رایانه، سندرم بینایی رایانه (CVS) گفته می شود. طبق آمار جهانی حدود چهار درصد کاربران حرفه ای رایانه به این عارضه مبتلا هستند.
طبق استانداردهای جهانی فاصله چشم ها با رایانه باید بین 40 تا 50 سانتی متر و مانیتور به گونه ای قرار گرفته باشد که مرکز آن حدود 10 سانتی متر از چشم ها پایین تر باشد؛ در این حالت پلک ها پایین تر و در نتیجه سطح کمتری از چشم ها در معرض هوا و نور منعکس از مانیتور قرار می گیرند و در نهایت با احتمال کمتری از بروز خشکی مواجه می شوند.
وجود هوا و نور مناسب در محیط کار نیز در پیشگیری از عوارض چشمی ناشی از کار با رایانه موثر است به همین منظور لازم است مانیتور به گونه ای قرار گیرد که نور خورشید یا نور لامپ به آن نتابد و به طور کلی روشنایی محیط کار باید در حدود نصف شرایط معمول باشد.
مهمترین علائم CVS شامل خستگی، خشکی و سوزش چشم، اشک ریزش و تاری دید، التهاب، قرمزی و خارش چشم و در موارد شدیدتر دوبینی، تهوع، سردرد است.
واضح ندیدن حروف در صفحه نمایش، کاهش میزان پلک زدن در هنگام کار با رایانه (افراد هنگام کار با رایانه حدود یک پنجم حالت عادی پلک می زنند) و خیره شدن طولانی مدت به مانیتور از جمله علل بروز این عارضه عنوان شده است.
به گفته دکتر مهدی خداپرست چشم پزشک و معاون درمان بیمارستان فارابی، یکی از مهمترین راه هایی که می تواند از بروز این گونه عوارض پیشگیری کند، پلک زدن مداوم در هنگام کار با رایانه و خیره نشدن به مانیتور است؛ به این طریق سطح چشم ها به اشک آغشته و احتمال بروز خشکی چشم کمتر می شود.
کاربرانی که ساعات طولانی از رایانه استفاده می کنند باید برای مراقبت از سیستم بینایی خود، به ازای هر 50 دقیقه کار، 10 دقیقه به چشم های خود استراحت دهند و در واقع به جای کار بی وقفه، به صورت منقطع کار کنند.
کار منقطع می تواند زمان بروز عوارض بینایی را به تعویق بیاندازد و یا از بروز آن پیشگیری کند؛ بنابراین برای استراحت دادن به چشم ها باید به نقطه ای دور نگاه کرد تا عضلات چشم برای ادامه کار آمادگی لازم را به دست آورند.