متاسفانه انواع دمانس (زوال عقل) یا آنچه در بسیاری موارد تحت عنوان آلزایمر شناخته می‌شود با توجه به افزایش طول عمر در کشور رو به افزایش است. با این حال خوب است بدانید بسیاری از کسانی که نگران فراموشی خود هستند، هنوز آلزایمر نگرفته‌اند، چون افرادی که به آن مبتلا می‌شوند معمولا متوجه آن نمی‌شوند. به بیان دیگر، فراموشی‌های گذرایی که گاهی به سبب خستگی‌های ذهنی و فکری ناشی از زندگی روزمره اتفاق می‌افتد به هیچ وجه به معنی آلزایمر نیست. دکتر بابک زمانی، متخصص مغز و اعصاب و نایب رئیس انجمن مغز و اعصاب معتقد است: افزایش زوال عقل تاحد زیادی به دلیل افزایش طول عمر مردم، طبیعی است. به بیان دیگر، افزایش زوال عقل به معنی افزایش شیوع آن نیست، بلکه به معنی افزایش سالمندی و درک و تشخیص بیماری‌هاست. بعلاوه شیوع این بیماری بین ایرانی‌ها و کسانی که از نظر نژادی شبیه ما هستند، تفاوت چندانی وجود ندارد. این نوع بیماری‌ها بیشتر به ریشه نژادی بازمی‌گردد و آمار آن بین ایرانی‌ها با اروپاییان مشترک است.
آلزایمر با پیری می‌آید
منظور از دمانس، گروه بیماری‌هایی است که بر اثر آنها فعالیت‌های عقلی بتدریج و به صورت پیشرونده کاهش پیدا می‌کنند تا جایی که کارکرد‌های فرد را مختل می‌سازند.
به گفته دکتر زمانی، بروز نشانه‌های این بیماری از 70 یا 80 سالگی آغاز می‌شود و کمتر از نیمی از مردم در 90 سالگی درجاتی از آن را خواهند داشت.
این متخصص مغز و اعصاب در مورد عوامل خطر این بیماری می‌افزاید: سالمندی مهم‌ترین فاکتور در ابتلا به دمانس است، ولی فاکتورهای خطر اترواسکلروز مثل فشار خون، دیابت و چربی خون هم بر شیوع آن تاثیر دارند. بعلاوه کم‌تحرکی، بیکاری و نداشتن فعالیت‌های فکری هم باعث تشدید علائم می‌شوند.
آلزایمر دوران میانسالی
شاید خیلی‌ها ندانند دمانس فقط معطوف به بیماری آلزایمر که مخصوص دوران کهنسالی است، نمی‌شود. بلکه بیماری دیگری به نام اف‌تی‌دی (FTD) نیز در سن 50 یا گاهی قبل از آن بروز می‌کند که بیشتر با علائم رفتاری خود را نشان می‌دهد.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره اف‌تی‌پی به جام‌جم می‌گوید: ابتلا به دمانس عمدتا یک استعداد ذاتی و تا حدودی ژنتیک است و تنها عاملی که باعث شیوع بیشتر آن می‌شود بالارفتن سن است. دمانس در همه سنین امکان بروز دارد. در واقع، آلزایمر در سنین بالا شیوع بیشتری دارد و بیماری اف‌تی‌دی در سنین پایین تر دهه 50 شایع تر است. این بیماری در تیپ یک با اختلال تکلمی خود را نشان می‌دهد و در تیپ دو با اختلال رفتاری بروز می‌یابد و سپس دیگر علامت‌های زوال عقل آغاز می‌شود.
وی می‌افزاید: به بیان دیگر، مبتلایان به این بیماری قبل از بروز اختلال حافظه دچار اختلال رفتاری یا اختلال تکلم می‌شوند و به همین دلیل ممکن است سال‌ها به عنوان بیماری روانی یا سکته مغزی شناخته شوند.
اولین نشانه آلزایمر را می‌شناسید؟
در آلزایمر اولین نشانه زمانی بروز می‌کند که شخص به دلیلی، بستری و دچار توهم و بی‌قراری می‌شود و بعد از بهبود می‌فهمد دیگر هوش و حواسش مثل سابق نیست. البته نکته مهم آن است که ظاهر و شخصیت افراد مبتلا و نیز کارکرد روزمره آنها تا مدت‌ها تغییر نمی‌کند. بخصوص در آنها که در سنین بالا هستند و سال‌ها از ابتلا به بیماری شان گذشته است، این مساله بیشتر صدق می‌کند.
نایب‌رئیس انجمن مغز و اعصاب با بیان مطالب فوق تاکید می‌کند: توجه داشته باشید در آلزایمر، مشکل در به خاطر سپردن مطالب اخیر است، اما در اف‌تی‌دی یا بیماری‌های دیگر، دمانس یکی از علائم‌اش اختلال رفتاری است که به شکل بی‌تفاوتی و اختلالات اجتماعی و در انواع دیگر با اختلال تکلم بروز پیدا می‌کند. ولی در اف‌تی‌دی ممکن است این تصور ایجاد شود که شخص سکته کرده یا اختلال روانی پیدا کرده است. بنابراین در انواع مختلف دمانس، علائم متفاوتی وجود دارد.
پیشگیری ممکن نیست
متاسفانه تاکنون راه‌حل قطعی برای پیشگیری از دمانس پیدا نشده است.
با این حال دکتر زمانی در ارتباط با پیشگیری از پیشرفت دمانس به نکته مهمی اشاره می‌کند: کسانی که مبتلا به آلزایمر یا دمانس می‌شوند قسمت‌هایی از مغزشان از بین می‌رود، اما قسمت‌های سالم مغزشان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. اگر این افراد اشتغال یا فعالیت فکری داشته باشند قسمت‌های سالم مغزشان بزرگ‌تر شده و اطلاعات در آن قسمت‌ها ذخیره می‌شود و علائم آلزایمر را تا سال‌ها به تعویق می‌اندازند. در واقع، آلزایمر در کسانی که تا سالمندی به کار روزانه خود ادامه می‌دهند شیوع و شدت کمتری دارد.
شما آلزایمر ندارید!
بسیاری از مردم نگران ابتلا به آلزایمر هستند، در حالی که هر گز مبتلا نمی‌شوند. بیشتر فراموشی‌هایی که منجربه مراجعه بیماران به پزشکان می‌شود فراموشی‌های زیاد به دلیل مشغله و نداشتن تمرکز است. توجه داشته باشید در بیماری آلزایمر، فراموشی وجود ندارد، بلکه در این بیماری، اختلال در تولید حافظه وجود دارد؛ یعنی مطلب جدیدی یاد گرفته نمی‌شود. پس اگر اسم فردی را یاد گرفته‌ایم، ولی بعدا فراموش می‌کنیم، مبتلا به آلزایمر نیستیم بلکه این نوع فراموشکاری ناشی از خستگی موقت ذهن است.
مراقبت از بیماران فقط کار خانواده‌ها نیست
دمانس (زوال عقل) به‌رغم درمان دارویی، پیشرونده است. بخش قابل توجهی از بیماران مبتلا به مراقبت نیاز دارند و نگهداری از این بیماران فشار سنگینی به خانواده‌ها وارد می‌شود. به همین دلیل در کشورهای پیشرفته مراقبت‌های خوبی در منزل به بیماران ارائه و سپس بیماران به موسساتی که بسیار امکانات پیشرفته دارند،منتقل می‌شوند. در واقع، مراقبت از این بیماران صرفا خانوادگی نیست، بلکه یک مسئولیت اجتماعی است.
درمان دارویی یکسان وجود ندارد
درمانهای دارویی نسبت به نوع دمانس متفاوت است و درمانهای دارویی یکنواخت در انواع مختلف بیماری موثر نیستند. به طور مثال، داروهای معمول درمان آلزایمر، بیماری اف‌تی‌دی را در سنین پایین بدتر می‌کنند.
همچنین دسته دیگری از بیماران دمانس هستند که توهمات شدید‌تری پیدا می‌کنند که این بیماران هم نسبت به داروهای معمول حساس هستند.
علاوه‌بر درمان زمینه بیماری نیز درمانهای علامتی هم برای کنترل عوارضی چون توهمات زیاد، افسردگی ، بی‌خوابی و اختلالات رفتاری باید انجام شود. بعلاوه اگر علائم شدید رفتاری داشته باشند به احتمال زیاد یک منشا عفونی یا بیماری داخلی در بدن نیز دارند که باید درمان شود.