در منابع روایی اسلامی، احادیث متعددی درباره «حجامت» و ضرورت انجام آن آمده است و تقریبا در احادیث طبی صحیح‌السندی که تا به امروز جمع‌آوری شده، بر روی هیچ مسئه‌ای به اندازه حجامت تاکید نشده کما اینکه در حدیث مشهور معراج پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: «وقتی به آسمان هفتم صعود کردم، هیچ ملکی از من گذر نکرد مگر این که گفت ای محمد حجامت کن و اُمتت را به حجامت و خوردن سیاهدانه و قُسط امر بفرما»
امروزه در زمینه حجامت در کشورهای مختلف، پژوهشها و کارهای علمی گسترده‌ای نیز صورت گرفته و اثرات درمانی و پیشگیرانه حجامت نیز در قالب ده‌ها هزار مقاله علمی به اثبات رسیده است؛ چند سال پیش کتاب «حجامت» به عنوان کتاب سال کانادا انتخاب شد و در حال حاضر حجامت به عنوان یک روش موثر درمانی در بسیاری از کشورها به کار گرفته می‌شود و در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر دنیا نیز تدریس می‌شود.
در کشورمان نیز طی یک دهه اخیر، سنت حجامت تا حدی از مهجوریت خارج شده و در حال حاضر نسبت به دهه نخست پیروزی انقلاب شاهد توسعه و ترویج مناسبی در انجام آن بوده‌ایم و این توسعه حجامت در ایران در حالی بوده که برای سالیان سال با بخشنامه وزارت بهداشت، انجام حجامت در کشورمان ممنوع بود و بدترین و شدیدترین برخوردها با کسانی که اقدام به انجام حجامت می‌کردند، صورت می‌گرفت و این برخوردها طیف گسترده‌ای از برخوردهای ضربتی از صدور احکام سنگین زندان تا تبعید و جرائم نقدی را شامل می‌شده است!
اما خوشبختانه با لغو بخشنامه وزارت بهداشت توسط شورای نگهبان به دلیل مغایرت این بخشنامه با شرع مقدس اسلام، حجامت به عنوان یکی از پرتاکیدترین اعمال در روایات اسلامی تا حدی از مهجوریت خارج شد و امروز شاهدیم که توده‌‌های مختلف مردم به دلیل مشاهده مستقیم اثرات شگرف درمانی و پیشگیرانه حجامت در خود و اطرافیانشان، به شدت به انجام آن روی آورده‌اند و خود را مقید به انجام آن می‌دانند.
با وجود ایجاد باور عمومی در بین اقشار مختلف مردم کشورمان و اثبات اثرات درمانی حجامت در قالب مقالات متعدد علمی، احادیث متعدد درباره لزوم انجام حجامت و مهر تایید تمام حکما و بزرگان طب سنتی کشورمان بر حجامت، هر از چندگاهی شاهد حرکتهایی مذبوحانه از سوی برخی افراد گمنام و بی‌پشتوانه علمی و تخصصی و البته جویای نام هستیم که درصدد انکار حجامت و اثرات درمانی آن بر‌می‌آیند؛ اظهارات چنین افرادی در فضای رسانه‌ای امروز کشور به واسطه عدم برخورداری از کوچکترین پایه علمی و استدلالی، درخور پاسخ و جدی گرفتن نیست اما صرفاً به دلیل اینکه برخی از این افراد، عنوان متخصص را یدک می‌کشند و این عنوان شاید بتواند شبهه‌ای در ذهن برخی از افراد ایجاد کند، باید پاسخی به چنین اظهاراتی نیز داده شود.
نمونه اخیر آن، اظهارات بی‌مبنای یک از اعضای «انجمن علمی طب سنتی ایران» بوده که وی در اظهارنظری مضحک، حجامت را هم‌ردیف با «فست فود» قرار داده و مدعی مضرات انجام حجامت مشابه فست فود شده یا اخیراً همین فرد با این استدلال بی‌پایه که به دلیل غلبه مزاج «بلغم» و سردی در بیشتر افراد جامعه امروز، انجام حجامت مضر به حال افراد است!
پیش از این طی گفت‌وگویی با دکترمهدی فهیمی؛ متخصص طب سنتی به بررسی برخی از ابعاد علمی حجامت و مکانیزم تاثیر مثبت آن در مزاجهای مختلف پرداختیم که وی با تاکید بر اینکه حجامت در فصل بهار برای تمامی مزاجها مفید بوده و تجویز می‌شود، اظهار داشته بود «حجامت سیستم عصبی، عروقی، ایمنی، حرارتی و رطوبتی بدن در تمام افراد با هر مزاجی را تنظیم می‌کند.»
فهیمی با اشاره به اظهارات عضو انجمن طب سنتی ایران در مضر دانستن حجامت به دلیل غلبه بلغم در بیشتر افراد جامعه گفته بود «این کارشناس هنوز تفاوت فَصد و حجامت را نمی‌داند؛ در فصد، خونگیری وسیع اتفاق می‌افتد اما در حجامت نهایتاً بین 80 تا 100 سی‌سی خون از بدن خارج می‌شود؛ کارشناسی که حجامت را بی‌تأثیر می‌داند فقط به بلغم توجه کرده و نگاه بچه‌گانه و کودکانه به موضوعات طب سنتی، قاعدتاً نمی‌تواند برداشتی به‌غیر از چنین برداشتهایی را در پی داشته باشد.»
در ادامه، برای بررسی و بازخوانی مبانی حجامت در منابع روایی اسلامی، منابع طب سنتی کشورمان و جایگاه آن در منابع علمی و اکادمیک دنیا، گفت‌وگویی با استاد«حسین خیراندیش» داشتیم که در ادامه مشرح این گفت‌وگو تقدیم خوانندگان ارجمند تسنیم شده است:
یکی از اعضای «انجمن علمی طب سنتی ایران» اخیراً مدعی شده که با توجه به غلبه بلغم در بیشتر افراد جامعه امروز، انجام حجامت، عملی مضر است و پیش از آن نیز همین فرد طی مصاحبه‌ای مدعی شده بود حجامت به اندازه فست‌فود مضر است؛ نظر جنابعالی در این باره چیست؟
متأسفانه در شرایط فعلی با وجود 30 سال کار، تلاش و تبیین برای نهادینه شدن این سنت الهی، دوباره شاهد اظهارنظراتی از این دست هستیم؛ به‌طور کلی حجامت از چند بُعد قابل بررسی است، ابعاد تاریخی، دینی، سنتی (نظر دانشمندان طب سنتی)، علمی و ضرورتهای طبی و بهداشتی عصر فعلی جزو این ابعاد هستند.
«حجامت» قدیمی‌ترین روش درمان و پیشگیری
از نظر کاشناسان طبی، از بُعد تاریخی، «حجامت» به عنوان قدیمی‌ترین روشهای درمان و پیشگیری مطرح است؛ جلوی درِ ورودی اهرام ثلاثه مصر تصویری وجود دارد که لیوان حجامت را نشان داده و این ثابت می‌کند که این عکس در آن زمان برای حفظ مجموعه علوم آن زمان بر روی دیوار آن بنای عظیم حک شده و پزشکی امریکایی از این بنای تاریخی عکس گرفته و ثابت کرده قدیمی‌ترین رفتارهای طبی موجود در جهان حجامت بوده است.
پیامبران «مجری حجامت»
از بُعد دینی، گفته می‌شود حجامت سنت انبیاء بوده و ایدئولوژی ما می‌گوید 124 هزار پیغمبر داشته‌ایم بنابراین از نخستین تا آخرین پیامبر طبق این نقل، مجری حجامت بوده‌اند؛ از دیدگاه مذهبی، حجامت به‌عنوان سنت انتزاعی (سنت تأسیسی نیست) در اسلام مطرح می‌شود یعنی از زمان پیامبران قبل از پیامبر اکرم (ص) بوده و اسلام این را انتزاع (انتزاع در لغت به معنای جدا کردن، گرفتن، در آوردن جزئی از یک کل است) کرده است.
«حدیث معراج» اوج حمایت از «حجامت» در اسلام
اوج قدرت طرح حمایتی از سنت حجامت، حدیث شب معراج است که پیامبر فرمود: «وقتی به آسمان هفتم صعود کردم، هیچ ملکی از من گذر نکرد مگر این که گفت: ای محمد حجامت کن و اُمتت را به حجامت و خوردن سیاهدانه و قُسط امر بفرما.»
در حدیث دیگری پیغمبر می‌فرماید: اینقدر جبرئیل در مورد «حجامت» به من توصیه کرد که با خود گفتم مبادا امری واجب باشد؛ از این دست روایات در کتابی به نام «حجامت از دیدگاه اسلام» جمع شده است و حتی هفت تن از مراجع فتواهایی را در مورد حجامت داده‌اند و این نشان می‌دهد که حجامت از دیدگاه مذهبی مورد توجه ویژه بوده است.
بحث دیگر حجامت، حجامت ازبُعد طب سنتی است؛ یعنی مجموع اطلاعات کاربردی حجامت را از بین حُکما جمع کرده‌ایم؛ اختلاف‌نظر اساسی در بین حُکما وانبیا وجود ندارد؛ دو یا سه نکته است که قابل توجه بوده و می‌توان تشریح کرد.
به عنوان مثال سن شروع حجامت در احادیث و روایات چهار ماهگی اما در طب سنتی دو سالگی است و زمانیکه این موضوع تفسیر می‌شود، درمی‌یابیم که حجامتی که در چهار ماهگی طب اسلامی یا احادیث توجیه می‌کند، نمی‌تواند حجامت خونگیری باشد بنابراین آن حجامت غیر خونگیری است بنابراین عملاً همان نظری که طب سنتی می‌دهد این است که حجامت خونگیری از دو سالگی و حجامت غیر خونگیری از چهار ماهگی شروع شود.
باید توجه کرد که هم در شروع حجامت بین طب سنتی و احادیث اختلاف نظر است و هم در پایان آن؛ یعنی طب سنتی پایان حجامت را در 60 سالگی تعریف می‌کند اما در طب اسلامی پایانی برای حجامت تعریف نشده است.
چه توجیهی می‌توان برای این اختلاف سنی حجامت در طب سنتی و طب اسلامی بیان کرد؟
توجیهی که برای این موضوع وجود دارد این است که زمانیکه در جامعه‌ای از ابتدای دو سالگی حجامت (حجامتی که فاصله‌اش «سن روز» باشد یعنی فرد 50 ساله هر 50 روز و فرد 20 ساله هر 20 روز حجامت کند) شروع شود، در سن 60 سالگی نیازی به حجامت ندارد و علاوه بر این شرایط زیست، بی‌تحرکی یا پر‌تحرکی، نحوه تغذیه، آب وهوای سالم یا نا‌سالم و مجموع هنجارهای اجتماعی و صوتی، مجموعه عواملی هستند که نیاز به حجامت را کاهش یا افزایش می‌دهند.
در شرایط فعلی که مردم اصلاً حجامت نکرده‌اند تا 90 سالگی هم می‌توانند حجامت کنند؛ اینجا رقیب حجامت تغذیه سالم، تحرک و ورزش است؛ منظور از ورزش، ورزش سالم است که می‌تواند حجامت را به حداقل برساند.
ما در «سن روز فاصله‌ای» که در روایات مطرح شده نیز معتقدیم که مصادیق «سن روز فاصله»، دمویها هستند چون حجامت یک قالب کلی دارد که موجب پیشگیری غلبه دم می‌شود. (غلبه دم یعنی کسانی که دموی هستند)
«شرایط زندگی» موثر در «کیفیت حجامت»
بحث دیگری که موجب می‌شود حجامت را توسعه دهیم این بوده که در زمانی حجامت سالی یک بار یک بار توصیه می‌شد که آب و هوا و آب شُرب سالم بوده و مواد نگهدارنده برای غذای مصرفی وجود نداشته و تحرک کافی و خواب به‌موقع بوده و غذای سالم و ارگانیک وجود داشته اما در حال حاضر تمامی مواد غذایی مصرفی مردم به نوعی آلودگی دارد.
در گذشته آداب عقل و شُرب صحیح بوده یعنی به‌جا و به یک اندازه غذا خورده می‌شد و غذا در صبح و شب بوده و زیاده روی در آن وجود نداشته است؛ با این شرایطی که گفته شد، محیط زیست هم انواع آلودگیها و هنجارهای اخلاقی را نداشته است؛ چندین هزار سال قبل حجامت در این شرایط توصیه می‌شد حالا که ما این شرایط را نداریم، حجامت چند برابر بیش از گذشته توصیه می‌شود.
اگر شخص بنده در شرایط اجتماعی فعلی در 30 سال گذشته از حجامت استفاده نمی‌کردم با وجود حوادث طبیعی و اجتماعی، حتماً تا به امروز مرده بودم.
تأکید ویژه رهبری درباره «حجامت»
یک صحبتی نه تنها با طرفداران طب سنتی بلکه با طرفداران سلامت دارم؛ تأکید جدی از سوی مقام معظم رهبری به بنده شده مخصوصاً درباره رزمندگان و کسانی که در معرض بمباران شیمیایی قرار داشتند و دارند (سوریه، یمن و …) که حتی از قالب تاکید گذشت و به شکل تشر درآمد یعنی به عنوان یک امر مؤکد بر خودم واجب می‌دانم این موضوع را به همه مخصوصاً شیمیایی‌ها برسانم؛ ما در عصری زندگی می‌کنیم که همیشه در معرض یکسری مسائل پیش‌بینی نشده مثل بمبهای میکروبی، آلودگیهای غذایی، آلودگیهای میکروبی، آلودگیهای ناشی از مصرف بیش از حد داروهای شیمیایی یا آلودگیهای عمدی یا غیرعمدی ناشی از خودکشی (قرص برنج و…) قرار داریم که دست پزشکی (اعم از سنتی و کلاسیک) در مورد پالایش بدن از این آلودگیها، بدون «حجامت» بسته است.
اگر طب سنتی حجامت را کنار بزنید، می‌خواهید در مورد آلودگی شیمیایی چه کار کنید؟انگشت‌شمار کارشناسان طب سنتی که حجامت را به استهزاء می‌گیرند، بگویند که چه کاری برای درمان یک فرد مبتلا به آلودگی شیمیایی یا آلودگی بمب میکروبی می‌کنند؟ طب کلاسیک در این شرایط وضعیت روشنی دارد و با صراحت از عدم توانایی در این شرایط صحبت کرده است؛ طب کلاسیک بعد از 30 سال از بمبارانهای شیمیایی چه کاری برای بیماران شیمیایی انجام داده است.
چرا عده‌ای که با حجامت مخالفت می‌کنند، لااقل چند دلیل علمی، روایی یا مستندات تاریخی برای ادعای خود ارائه نمی‌کنند؟
بله؛ مردم در حال از بین رفتن هستند و رجز‌خوانی بیهوده اصلا پسندیده نیست؛ اگر روشی (حجامت) به درستی کار می‌کند، بگذار درست کارش را بکند، تو دهانت را ببند و بگذار امری که پیامبران، حُکما، عُلما و محققان دنبالش هستند، با یدک کشیدن نام تخصص، یک اظهارنظر بیهوده نکنیم؛ ما طبیب هستیم و در مقابل سلامت مردم بدهکار و مسئول بوده و چه در دنیا و چه در آخرت مؤاخذه خواهیم شد.
حجامت زمانیکه می‌تواند آلودگی شیمیایی برطرف کند چرا باید کنار گذاشته شود؛ فرض کنید در اثر آلودگی غذایی یک هزار نفر درگیر بیماری شوند، چه می‌کنید؟ بگذاریم آنها بمی‌رند و مثل بسیاری از کارشناسان بگوییم در مرگ انتخابی دخالت نکنیم و بگذاریم بمی‌رند؟
این مسئولیتی که بر اساس تجربه ( اثربخشی حجامت در بیماران شیمیایی و میکروبی) بر گردن من افتاده است، مسئولیت مضاعفی را بر گردن ما گذاشته که به مردم بگوییم؛ این یک وظیفه و تکلیف است و تکلیف خوانندگان این مطلب است که این نکات را به مردم منتقل کنند.
عدم توانایی نظام درمانی کشور در معرفی یک دستور دینی
متأسفم که نظام درمانی کشور پس از 40 سال نتوانسته یک دستور دینی را در قالب قانون الزام‌آور به مردم معرفی کند و تماماً دنبال این هستیم که دستورات غربی و شرقی را قانونی کرده و بودجه برایش اختصاص دهیم و نظام اجرایی را موظف به اجرای آن کنیم و جرأت و شهامت حمایت از یک دستور دینی که بنده 540 حدیث از 87 منبع شیعه و سنی برایش جمع‌آوری کرده‌ام، را نداریم.
در حال حاضر در فصل بهار یعنی فصل حجامت هستیم و باید به این سنت پرداخته شود.
درباره ابعاد علمی حجامت چه کارهایی انجام شده است؟
درباره وضعیت علمیپیرامون حجامت باید گفت که چینیها درباره آن فعالیتهای گسترده‌ای انجام داده‌اند (چینیها به دلیل شرایط اقلیمی به سمت حجامت گرم و بادکش رفته‌اند)، امریکایی‌ها و کانادایی‌ها در زمینه حجامت فعالیتهای خوبی کرده‌اند به‌طوری که چهار یا پنج سال پیش «کتاب حجامت»، کتاب سال کانادا شد؛ سوریها، مصریها و آلمانیها در زمینه حجامت فعالیت خوبی داشته و گزارشاتی را منتشر کرده‌اند و ما آنها را ترجمه کرده و در دسترس عموم قرار داده‌ایم.
مقالات علمی که با موضوع حجامت در 13 کشور دنیا کار شده و در مجلات معتبر به چاپ رسیده تعدادش به 536 می‌رسد؛ شما(مخالفان حجامت) تابع چه اصولی هستید؟ اگر مسلمان هستید، احادیث و روایات موجود است و اگر طب سنتی را قبول دارید، دستور حُکما درباره حجامت مشخص است؛ اگر به تجربه متکی هستید ما تجربه داریم چون 12 میلیون حجامت در سال انجام می‌دهیم و اگر توجهی به تمام این موضوعات ندارید به مقالات علمی روی بیاورید که توسط ما هم کار نشده است.
تمام این صحبتها گویای این است که این موضوع (حجامت) توسط ایران مطرح شد و به دنیا انتقال پیدا کرد و مورد توجه مردم دنیا قرار گرفت؛ حجامت روزی به عنوان ابزار پیشگیرانه نجات‌بخش مورد توجه قرار می‌گیرد بنابراین با اظهارنظرهای کوته‌فکرانه، خودمان را خراب نکرده و افکار طرفداران طب سنتی و طب اسلامی را مخدوش نکنیم.