متاسفانه امروزه خوددرمانی در بین مردم کشور ما بسیار شیوع پیدا کرده است و در ایران تقریباً همه ی خانواده ها به طور روزانه مصرف کننده دارو هستند بنحوی که آمار حاکی از میزان مصرفی بسیار بیشتر از استانداردهای جهانی هستند.کشور ایران به لحاظ مصرف دارو در جمع 20 کشور نخست جهان قرار داشته و در آسیا بعد از چین مقام دوم را دارد .
طبق آمارهای ارائه شده مصرف دارو در ایران سه برابر میانگین جهانی است که این رویه نامناسب هزینه های زیادی را بر کشور تحمیل کرده است. علاوه برآن تخمین زده می شود که ۳.8۳ % مردم ایران، به صورت خودسرانه دارو مصرف می کنند .
خوددرمانی به عنوان معمول ترین شکل خود مراقبتی می‌تواند از طریق مصرف یک داروی صنعتی یا دست‌ساز، دست یابی به داروها بدون تجویز متخصص ، استفاده از داروهای تجویز شده قبلی در موارد مشابه ، تقسیم داروهای تجویز شده برای یک نفر بین اعضای خانواده و آشنایان، استفاده از داروهای اضافی باقی مانده در منزل، خودداری از عمل کردن به تجویز داروی اصلی، چه از راه مصرف اضافی دارو، بدون تجویز پزشک یا عدم مصرف دارو بطورکامل، انجام شود .
درست است که یکی از مهم ترین و اساسی ترین اقدامات برای درمان بیماری ها مصرف دارو می باشد که اگر درست انجام شود سلامت را به فرد باز می گرداند، اما مصرف نادرست و زیاده از حد دارو می تواند پیامدهای ناگواری داشته باشد؛ این پیامدها می توانند از نارضایتی بیمار، طولانی شدن زمان بیماری و شدت آن شروع شده و به عوارض جانبی خطرناک و بستری شدن در بیمارستان و در نهایت افزایش هزینه های درمانی و حتی مرگ بیمار ختم شود. پس نحوه صحیح مصرف داروها و فرهنگ سازی این امر مهم توسط زنجیره سلامت امری بسیار مهم می‌باشد.
در بین داروهای مختلف، گروه مُسکن‌ها به ویژه دسته ی داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی (که اختصاراً NSAID خوانده می‌شوند) یعنی آسپیرین، ایبوپروفن، دیکلوفناک، ایندومتاسین، ناپروکسن، مفنامیک اسید، پیروکسیکام، کتورولاک، ملوکسیکام و سلکوکسیب از جمله پرمصرف‌ترین داروهای تجویزی در جهان هستند.
در واقع از هر 7 بیمار یک نفر با این داروها درمان می شوند و فروش جهانی NSAIDs بیش از شش بیلیون می باشد تنها در ایالات متحده 5 درصد از نسخه های پزشکان به NSAID ها وابسته است اکثر این داروها در بسیاری از کشورها بدون نسخه پزشک نیز قابل تهیه بوده و بیماران می‌توانند بدون تجویز پزشک آن ها را مصرف کنند .
در مورد کارایی این داروها در کاهش التهاب و دردهای با زمینه التهابی هیچ شکی وجود ندارد ، مصرف این داروها در درمان دردهای آرتریت روماتویید، استئوارتریت، نقرس، ورم مفاصل، قاعدگی دردناک و سایر موارد التهابی به خوبی پذیرفته شده است و برای دردهای عضلانی و سردرد هم استفاده می شوند .
آیا هر فرد می تواند مُسکن مناسب را برای خودش تجویز کند؟!امروزه با پیشرفت تکنولوزی و وسایل ارتباط جمعی تبادل اطلاعات در زمینه های مختلف بالاخص دارویی و پزشکی به صورت وسیعی صورت می گیرد اما نکته ی مهم این جاست که آیا این اطلاعات که ممکن است منبع موثقی هم نداشته باشند درست هستند یا خیر؟! همچنین هر فردی متناسب با سطح تحصیلات و جایگاه اجتماعی خود اطلاعات دارویی مختصری دارد اما آیا افراد با داشتن این اطلاعات ناقص می توانند برای دردها و مشکلات خود داروی مناسب تجویز کنند؟!
بیماری‌ها باید توسط پزشک شناسایی شود تا وی بر اساس شناختی که نسبت به بیماری دارد دارو را تجویز کند، بنابراین راه موثر برای درمان بیماری‌ها، استفاده از شیوه و ترکیب داروهایی است که توسط پزشک تجویز شده است چرا که ممکن است برای شرایط هر بیمار و بیماری، دارو یا داروهای خاص و متمایزی مورد نیاز باشد.
البته در مورد بیماری‌های خفیف، درصورتیکه فرد به هر علتی نخواهد یا نتواند به پزشک مراجعه کند، لااقل باید از راهنمایی دکتر داروساز استفاده کند تا داروی مناسب و کم خطر از بین داروهایی که فروش بدون نسخه‌ی آنها آزاد است برای وی توصیه و تجویز شود.
ضمناً حتی انتخاب شکل دارویی هم در اثربخشی و عوارض دارو تأثیرگذار بوده و انجام این کار هم صرفاً توسط افراد متخصص در این حوزه (یعنی پزشک و داروساز) امکان‌پذیر است.مُسکن‌ها چه عوارضی را می‌توانند ایجاد کنند؟همان خواص فارماکولوژیکی(تاثیر دارو بر بدن) که موجب اثر این داروها بر درد یا آرتریت می شود، مسئول ایجاد عوارض جانبی آنها به خصوص در دستگاه گوارش و سایر سیستم های بدن نیز می‌باشد که گاهی اوقات حتی می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند(14) خونریزی، زخم های گوارشی، سوراخ شدگی و انسداد در دستگاه گوارش از جمله جدی‌ترین عوارض جانبی این دسته دارویی می باشند .
خطر ایجاد زخم های گوارشی پس از مصرف این داروها 3-5 برابر افزایش می یابد به طوریکه 15-30 درصد از مصرف کنندگان مزمن این دسته دارویی، از زخم و خونریزی دستگاه گوارشی رنج می‌برند بنحوی که در ایالات متحده سالانه 16500 نفر به خاطر مشکلات گوارشی مزبور جانشان را از دست می‌دهند.
استفاده همزمان از چند مُسکن تعدد داروهای مصرفی بیمار عامل مهمی در ایجاد تداخلات دارویی می باشد؛ منطقاً هر چه تعداد داروهای مصرف شده در یک بیمار بیشتر باشد احتمال تداخلات دارویی بیشتر خواهد بود.
این نکته در مورد استفاده همزمان چند دارو از این گروه نیز صادق است؛ در این صورت، نه تنها هیچ گونه افزایشی در کارایی آنها دیده نمی‌شود بلکه شدت عوارض جانبی از جمله زخم گوارشی افزایش می یابد، بنابراین بهتر است از این کار اجتناب شود .نتیجه گیریبراین اساس، برنامه‌ریزی صحیح و اقدام فرهنگی صحیح مسئولان بهداشت و درمان و همه بخش‌هایی که در ارتباط با سلامت جامعه هستند برای تغییر باورهای نادرست دارویی مردم و بالا بردن سطح آگاهی آنها در ارتباط با خطرات جبران ناپذیر خوددرمانی و مصرف بی‌رویه داروهای مسکن امری ضروری است.
ضمن این که در اکثر موارد، مصرف مُسکن‌ها به ویژه مسکن های قوی بدون توجیه بوده و یا اینکه روش های کم خطر دیگری برای کاهش درد وجود دارد،که می توان قبل از مصرف مسکن روش های تسکینی جایگزین و کم خطر دیگر از جمله استراحت کردن و حذف عوامل تشدیدکننده و تحریک کننده درد را بکار گرفت. استفاده از دمنوش‌های گیاهی برای سردرد و همینطور فرآورده‌های گیاهی مالیدنی که در درمان دردهای عمومی و عضلانی کاربرد دارند در کنار بهره‌گیری از فرآورده‌های موضعی نظیر کرم، پماد و ژل های مُسکن (در موارد نیاز به تسکین بیشتر) می‌تواند مفید فایده و کم‌خطرتر باشد.
از طرفی، اولویت دادن به مشاوره و آموزش بیماران و خانواده‌ها در برنامه‌های بهداشتی درمانی و آموزش سلامت، بالا بردن سطح آگاهی مردم از داروها و عوارض مصرف خودسرانه و بی‌رویه‌ی آنها و همچنین کنترل و نظارت دقیق بر عملکرد داروخانه‌ها و آموزش همگانی مردم بمنظور عدم دریافت داروها بدون نسخه‌ی پزشک و نیز خودداری داروخانه ها از فروش آزاد داروهای نسخه‌ای می‌تواند سهم بسزایی در کاهش مصرف خودسرانه داروها داشته و به دنبال آن موجب اصلاح رفتار مصرفی دارو در بین مردم می گردد.
5 داروی بدون نسخه که هرگز نباید همزمان مصرف کنید