سالانه شمار زیادی از شهروندان درتهران به‌علت آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
سهم کربن سیاه یا دوده در این میان تا آن حد است که می‌تواند عاملی برای مرگ مستقیم یا بیماریهای سرطان‌زا و خطرناکی شود که جز مرگ نتیجه دیگری ندارند.در شهر تهران مانند بیشتر شهرهای بزرگ کشور، ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5میکرون مهم‌ترین آلاینده هوا به شمار می‌رود و در اکثر قریب به اتفاق روزهای آلوده، آلاینده شاخص هوای شهر بوده است.
ذرات معلق موجود در هوا شامل عناصر و ترکیبات مختلفی با منابع بسیار متنوع است و در این میان «کربن سیاه» یکی از اجزای بسیار خطرناک و در عین حال بسیار ریز این آلاینده است که با توجه به تحقیقات به‌عمل آمده، احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهد.
کربن سیاه علاوه بر مشکلات و عوارضی که روی سلامت انسان ایجاد می‌کند، با جذب نور خورشید موجب گرم شدن اتمسفر زمین می‌شود. براساس برآوردهای صورت گرفته می‌توان با اقدامات کاهش انتشار کربن سیاه در جو، مانع از 640هزار تا 4.9میلیون مورد مرگ زودرس سالانه در کره زمین شد. کربن سیاه یکی از اجزای اصلی ذرات معلق در هواست که فرایندهای طبیعی و برخی از فعالیت‌های انسانی عامل انتشار آن هستند.
هرچه فرایند احتراق کامل‌تر باشد، میزان انتشار کربن سیاه کمتر است و فعالیت‌هایی که منجر به احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی، سوخت‌های زیستی و زیست توده‌ها می‌شود مثل نحوه کار کردن موتورهای دیزلی، اجاق‌های آشپزی، سوزاندن چوب و آتش‌سوزی جنگل‌ها، موجب انتشار بیشتر این آلاینده می‌شوند.
جدیدترین تحقیق منتشرشده درخصوص آلودگی هوا نشان می‌دهد که کربن سیاه یا دوده تأثیر بسزایی در کاهش کلسترول مفید خون و ابتلای افراد به بیماریهای قلبی و عروقی دارد. در این مطالعه که اردیبهشت‌ماه1396، درمجله‌ای متعلق به انجمن قلب آمریکا به چاپ رسیده است، نتایج تحقیق در گروه آماری بزرگی از افراد با نژادهای مختلف در 6شهر بزرگ آمریکا نشان می‌دهد افرادی که در معرض آلودگی هوای ناشی از ترافیک شامل ذرات ریز و کربن سیاه یا دوده هستند، دچار کاهش معنا‌دار سطح کلسترول مفید خون شده و ریسک ابتلای آنها به بیماریهای قلبی شامل گرفتگی عروق به‌شدت افزایش می‌یابد.
اهمیت مقاله جدید منتشرشده از این روست که از طرفی ارتباط بین کربن سیاه و بیماریهای قلبی و سکته‌های ناگهانی رخ داده در شهر تهران را نشان می‌دهد و از سوی دیگر نشان می‌دهد تلاش شرکت کنترل کیفیت هوا برای معرفی و اطلاع‌رسانی درخصوص این آلاینده خطرناک بسیار بااهمیت بوده است. علاوه بر آن، به همین منظور برای نخستین‌بار در کشور شبکه پایش کربن سیاه یا دوده با دستگاه‌های برخط در شهر تهران در سال1396 راه‌اندازی می‌شود تا در 6نقطه منتخب شهر، اندازه‌گیری کربن سیاه انجام شود. اهمیت این اندازه‌گیری می‌تواند نشان‌دهنده وخامت وضعیت غلظت آلاینده کربن سیاه در تهران بوده و تلاش‌های انجام‌‌شده در جهت حذف این آلاینده را ارزیابی کند.
اثر کربن سیاه بر زنان و مردان
براساس این مطالعه، افرادی که در بیش از یک دوره یکساله بیشتر از دیگران در معرض کربن سیاه قرار داشتند، به‌طور قابل‌توجهی سطح کلسترول HDL کمتری داشتند. محققان با بیان اینکه قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا باعث کاهش کلسترول خوب در مردان و زنان می‌شود، متذکر شدند که در عین حال این تأثیر روی زنان بیشتر است. به اعتقاد پژوهشگران، پایین بودن میزان کلسترول خوب به علاوه قرارگرفتن در معرض آلودگی شدید هوا می‌تواند باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی و عروقی شود.
آنگونه که نتایج سیاهه انتشار مطالعه‌شده توسط شرکت کنترل کیفیت هوا نشان می‌دهد، آلودگی هوای تهران به‌صورت قابل توجهی ناشی از منابع متحرک است. میزان کل تولید آلاینده ذرات معلق در سال1392 در شهر تهران، 8.6هزار تن بوده که از این میزان 6هزار تن معادل 70.2درصد سهم منابع متحرک بوده است. گرچه از نظر وزنی این آلاینده کمتر از سایر آلاینده‌هاست ولی اثرات مخرب بیشتری بر سلامت انسان و محیط‌زیست دارد.
از ترکیب گازوئیل و هوا در سوخت دیزل، بیش از 200ماده سمّی تولید می‌شود که از بین آنها، ترکیبات اکسید نیتروژن، کربن و ذرات آلی فرّار، خطرناک‌تر هستند. در این میان، کربن سیاه یا دوده که ناشی از احتراق ناقص خودرویی است و عمدتا از موتورسیکلت‌های کاربراتوری (تعداد یک میلیون دستگاه در حال تردد در تهران شناسایی شده است)، خودروهای فرسوده و دچار روغن‌سوزی و همه خودروهای دیزلی تولید می‌شوند حدود 10درصد جرم ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5میکرون PM2.5 تهران را شامل می‌شوند.
شرکت کنترل کیفیت هوا در 3سال اخیر تلاش زیادی برای معرفی این آلاینده خطرناک انجام داده است. آنالیز شیمیایی ذرات معلق تهران سهم زیادی را به این آلاینده خطرناک نسبت داده است. پروژه‌های موتورسیکلت برقی تهران، منطقه کاهش و نصب فیلتر حذف دوده روی اتوبوس‌های شهرداری تهران همگی برای مقابله و کاهش انتشار آلاینده کربن سیاه، طراحی و اجرا شده‌اند. همچنین در کارگاه بین‌المللی راهکارهای حذف دوده از خودروهای دیزلی و بنزینی که در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد و مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، اهمیت و نیاز کاهش این آلاینده خطرناک توسط متخصصان بین‌المللی گوشزد شد.
منبع: همشهری آنلاین