شیوع بیماری سلیاک در ایران یک درصد و مشابه اکثر کشورهای جهان است. یعنی بیش از ۷۵۰ هزار ایرانی مستعد ابتدا به این بیماری مبتلا هستند. افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند پروتئینی به نام گلوتن را که در گندم، جو، چاودار و احتمالاً جودو سر وجود دارد، نمی توانند تحمل کنند. زمانی که بیماران مبتلا به سلیاک، غذاهای حاوی گلوتن مصرف می کنند، سیستم ایمنی بدن آن ها پاسخی را به صورت تخریب روده کوچک صادر می کند.
این تخریب به خصوص در پرزهای انگشتانه ای روده که مواد مغذی داخل آنها جذب می شوند، ایجاد می شود. به دنبال آسیب پرزهای روده ای فرد بدون توجه به مقدار غذایی که می خورد، مبتلا به سوء تغذیه می شود.
به دلیل این که سیستم ایمنی خود فرد سبب تخریب و آسیب پرزهای روده کوچک می شود، این بیماری، به عنوان یک بیماری خود ایمنی نامیده می شود و از طرف دیگر به علت این که مواد مغذی جذب نمی شوند، می تواند به عنوان یک بیماری سوء جذبی مورد نظر قرار گیرد. بیماری سلیاک ( Coeliac disease) از بیماریهای شایع برای تمام سنین است و علائم آن فقط در سنین کودکی بروز نمی کند و اشکال خاموش و مخفی آن ممکن است در مقاطع مختلف زندگی خود را نشان دهد.
آیا ژنتیک در بیماری سلیاک نقش دارد؟
بله، اگر یکی از بستگان شما در حال حاضر دارای این بیماری باشد شما در افزایش خطر بیماری سلیاک هستید در حدود ۵ – ۱۰٪ از افرادی که دارای این بیماری هستند شخص دیگری در خانواده آنها دارای این بیماری است.
اختلال ژنتیکی
شما نیز اگر دارای ژن HLA-DQ۸ یا ژن HLA-DQ۲ باشید با احتمال زیاد به سلیاک مبتلا هستید ممکن است یک یا هر دو از این ژن ها را داشته باشید با این حال، حتی اگر شما این ژن ها را دارید به این معنا نیست که شما همچنان بیماری سلیاک خواهید داشت اما احتمال توسعه آن در برخی از مراحل بیشتر است آزمایش ژنتیک تا حد زیادی در این زمینه شما را کمک خواهد کرد.
سایر عوامل خطر بیماری سلیاک
هم مردان و هم زنان می توانند بیماری سلیاک را توسعه دهند مردم از هر نژاد و سن در معرض خطر هستند ولی عوامل خاصی می تواند خطر ابتلا به این بیماری های خود ایمنی ژنتیکی را افزایش دهد. برای مثال:
شما ممکن است در نهایت در حال توسعه بیماری سلیاک باشید اگر شما در حال حاضر برخی بیماری های خود ایمنی دیگر را داشته باشد که شایع ترین آنها دیابت نوع ۱ و بیماری تیروئید است.
عوامل محیطی نیز ممکن است سبب افزایش خطر ابتلا به بیماری سلیاک در شما شود برخی تأثیرات زیست محیطی امکان پذیر است بارداری، آسیب های فیزیکی، عفونت، جراحی، زایمان و استرس شدید از عوامل خطر است.
در بیماران مشکوک ابتدا تست خونی برای اندازه گیری آنتی بادی های اختصاصی سلیاک انجام و در صورت مثبت شدن آزمایش خون (TTG)، آندوسکوپی و نمونه برداری از ابتدای روده باریک انجام می شود.
اگر تغییرات مربوط به سلیاک ( از بین رفتن پرزهای مخاطی و افزایش سلولهای دفاعی در دیواره روده) مشاهده شد بیماری به صورت قطعی تشخیص داده شده و بیمار تحت درمان قرار می گیرد.
علاوه بر کسانی که دارای علامت هستند، افراد با زمینه ژنتیکی، بیماری در فامیل درجه یک و همچنین تمامی بیماران مبتلا به بیماری هایی که همراهی زیادی با سلیاک دارند خصوصا کودکان مبتلا به نارسایی رشد و یا بیماری دیابت، بیماران مبتلا به بیماری های تیروئید، بیماری های خود ایمن کبد و سایر اختلالاتی که در بالا به آنها اشاره شد باید از نظر سلیاک بررسی شوند.
درمان بیماری سلیاک
در حال حاضر تنها راه درمان رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن برای تمام عمر است که البته رعایت رژیم باید با دقت و حساسیت زیادی و تحت نظر مشاور تغذیه صورت گیرد.
پژوهشهای زیادی در جهان روی روشهای درمان نوینی در حال انجام است ولی هنوز راه درمانی دیگری جایگزین رژیم نشده است.
غذاهای حاوی گلوتن
مصرف غذاهای زیر برای بیماران مبتلا به سلیاک ممنوع است، مگر آن که روی بسته‌بندی محصول عبارت “بدون گلوتن” درج شود.
نان
ماکارونی
غلات
بیسکوییت
کیک و شیرینی
کلوچه
عصاره‌ها وسس‌ها
بیماران مبتلا به سلیاک باید همواره پیش از خرید مواد غذایی برچسب روی آنها را کنترل کنند تا مطمئن باشند که فراورده‌ای بدون گلوتن خریداری می‌نمایند. بسیاری از غذاها، به ویژه غذاهای فرآوری شده، در افزودنی‌های خود، مانند نشاسته غذایی اصلاح شده، دارای گلوتن هستند. همچنین گلوتن در بعضی محصولات غیرغذایی، مانند رژ لب، تمبر پستی و شماری از داروها، نیز موجود است.
در صورت پخت و تهیه همزمان غذاهای معمولی و بدون گلوتن یا استفاده از وسایل مشترک برای سرو این دو نوع غذا احتمال دارد که غذای بدون گلوتن ناخواسته حاوی گلوتن شود.
اکثر بزرگسالان دچار خستگی، اسهال و از دست دادن وزن هستند اما در کل اکثریت زیادی مسائل گوارشی ندارد این بزرگسالان علائم دیگر بیماری سلیاک، مانند زخم های دهان، کم خونی، آسیب به مینای دندان، خارش پوست، تاول و از دست دادن تراکم استخوان را دارند این افراد همچنین ممکن است سردرد، درد مفاصل، بازگشت اسید به مری، کاهش عملکرد طحال و آسیب سیستم عصبی را داشته باشند.
از سوی دیگر کودکان ممکن است علائم و نشانه های مانند یبوست، اسهال، تحریک پذیری، کاهش وزن، تاخیر در بلوغ، کوتاهی قد و برخی از علائم عصبی، مانند سردرد، معلولیت، تشنج و عدم هماهنگی عضلات را تجربه کنند.
منبع:نبض ما