بیماری های گوارشی ارتباط بسیار مستقیمی با نوع تغذیه افراد دارد؛ با ماشینی شدن جوامع از جمله کشور ما و ورود برخی سبک های غذایی مانند مصرف غذاهای آماده و بی نظمی در صرف غذا همچون بدخوری ها، پرخوری ها و سریع خوردن و کامل نجویدن غذاها، شیوع بسیاری از مشکلات و به تبع آن بیماری های گوارشی نیز افزایش یافته است.
به گفته متخصصان تغذیه این عوامل سبب بروز مشکلات گوارشی مانند ریفلاکس (بازگشت غذا از معده) یا به اصطلاح عام ترش کردن و نفخ شدید و تجمع گاز در معده پس از صرف هر وعده غذایی می شود و در صورت عدم اصلاح سبک غذایی می تواند به بیماری های معده مانند التهاب و زخم معده که با سوزش سر معده آغاز می شود، منتهی شود.
حتی به گفته پزشکان و متخصصان گوارش، علل بسیاری از سرطان ها که شایعترین نوع آن در ایران سرطان معده است، می تواند همین مشکلات گوارشی باشد که به ظاهر پیش پا افتاده هستند.
دکتر مجید حاجی فرجی دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و عضو هیات مدیره انجمن تغذیه ایران در خصوص پیشگیری از بروز این عوارض و رعایت ساعت بیولوژیک بدن به خبرنگار علمی ایرنا گفت: در پزشکی نوین و همچنین در طب سنتی ایران توصیه های بسیاری در زمینه سبک صحیح رژیم غذایی شده است و مهمترین نکته این است که نظم غذایی در طول روز برای مصرف مواد غذایی رعایت شود.
وی افزود: نظم غذایی به این معنا است که نباید ساعت بیولوژیک بدن برای دریافت غذا در وعده های غذایی را برهم زد؛ هر وقت که تمایل داشتیم غذا بخوریم و هر وقت که تمایل نداشتیم از مصرف غذا دوری کنیم یا زمان مصرف را به تاخیر بیندازیم.
** ساعت بیولوژیک بدن
حاجی فرجی در خصوص ساعت بیولوژیک بدن توضیح داد: بدن هوشمند است و بر این اساس تنظیم متابولیسم را به عهده دارد و اگر ما خللی در آن ایجاد کنیم، باید منتظر ایجاد عوارض آن نیز باشیم؛ بنابراین برای حفظ ساعت بیولوژیک بدن، باید خواب شبانه به موقع (از ساعت 22 یا 23 تا حداکثر 6 یا 7 صبح) داشته باشیم و صبحانه، ناهار و شام را در ساعات مناسب مصرف کنیم.
وی افزود: صبحانه باید در ساعات اولیه صبح و پس از بیدار شدن از خواب مصرف شود و در فاصله صبحانه تا ناهار که حدود 6 ساعت است، میان وعده ای سبک از گروه های غذایی سبزی ها و میوه ها، مغزها یا لبنیات داشته باشیم.
حاجی فرجی گفت: در فاصله بین وعده غذایی ناهار تا شام نیز می توان از یک میان وعده شامل میوه، مغزها (در حد هشت بادام) و لبنیات به ویژه شیر استفاده و از مصرف تنقلات پرکالری پرهیز کرد.
وی ادامه داد: به این طریق ترشح آنزیم ها و هورمون های گوارشی به موقع و به اندازه مناسب انجام می شود و در نهایت از گوارش تنظیم شده و دچار عوارض کمتری شده و از
بیماری هایی مانند کبد چرب، قندخون بالا و بیماری های قلبی عروقی که حاصل گرفتگی عروق کرنر است، پیشگیری می شود.
** صبحانه
حاجی فرجی درخصوص موادغذایی مناسب برای وعده غذایی صبحانه توضیح داد: در عرف غذایی سنتی ما ایرانی ها غلات، لبنیات و سبزی ها جایگاه بسیار خوبی در وعده غذایی دارند؛ بهتر است از نان های سبوس دار، از انواع پنیر کم چرب و کم نمک و شیر کم چرب، از مغزها به ویژه گردو و انواع میوه و سبزی مانند گوجه و خیار مصرف کرد.
وی افزود: تخم مرغ یکی از پروتئین ها باارزش غذایی بسیار بالا است که به ویژه برای کودکان، نوجوانان و سالمندان بسیار مناسب است؛ البته باید با روغن بسیار کم یا به صورت آب پز مصرف شود.
حاجی فرجی ادامه داد: موضوعی مطرح است مبنی بر اینکه آیا مصرف زیاد تخم مرغ می تواند سروتونین خون را بالا ببرد؛ در این زمینه باید گفت که مصرف تخم مرغ ارتباطی با افزایش سروتونین خون ندارد و اگر افراد سالم روزانه تخم مرغ مصرف کنند، مشکلی برای آنان ایجاد نمی شود. حتی بیماران قلبی عروقی می توانند سه تا چهار بار در هفته این ماده غذایی را بدون هیچ مشکلی مصرف کنند.
** ناهار
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد وعده ناهار نیز گفت: افرادی که یک وعده خوب و کامل صبحانه و یک میان وعده مناسب داشته اند، قطعا در وعده ناهار پرخوری نخواهند داشت؛ بنابراین در یک وعده غذایی کم حجم ناهاری مصرف حجم مناسبی از گروه های غذایی غلات، پروتئین ها و سبزی ها می تواند مناسب باشد.
حاجی فرجی ادامه داد: در فاصله بین ناهار تا شام نیز می توان از میان وعده ای شامل میوه یا لبنیات مانند ماست یا شیر استفاده کرد.
** شام
عضو هیات مدیره انجمن تغذیه ایران توصیه کرد که شام باید سبک تر از ناهار باشد؛ بنابراین سبزی ها و پروتئین های کم چرب یا بدون چربی می تواند جایگزین مناسبی برای غلاتی مانند برنج یا نان باشد.
حاجی فرجی با یادآوری لزوم جویدن کافی موادغذایی گفت: ما ایرانی ها معمولا عادت داریم به دلیل برخی عادات نامناسب غذایی که در اثر زندگی ماشینی به تدریج وارد سبک زندگی ما شده است، غذا را خیلی سریع بخوریم این درحالی است که یکی از مراحل هضم غذا در اثر ترکیب با بزاق دهان و آنزیم ها، در دهان صورت می گیرد و اگر غذا سریع خورده شود، این مرحله از هضم غذا را از دست می دهیم.
وی تاکید کرد: افرادی که پس از صرف غذا دچار نفخ معده و تجمع زیاد گاز در معده می شوند،
نباید در میان غذا از مایعات مانند آب یا هر نوع مایعات دیگری استفاده کنند زیرا این مساله می تواند سبب بروز ریفلاکس شده و گاز معده را تشدید کند.
حاجی فرجی ادامه داد: این افراد همچنین نباید از غذاهای تحریک کننده مانند ادویه ها و فلفل ها استفاده کنند، از مصرف غذاهای سرخ کرده باید پرهیز کنند و در بین غذا خوردن نباید صحبت کنند. همچنین افرادی که در اثر مصرف میوه و سبزی خام دچار این عارضه می شوند، می توانند میوه ها را به صورت کمپوت و بدون شکر مصرف کنند.
** جمع بندی
حاجی فرجی گفت: به طورکلی حجم وعده های غذایی باید کنترل شده باشد و پرخوری در هیچ کدام از وعده های غذایی نباید صورت گیرد؛ زیرا حجم بالای غذا می تواند فرد را دچار مشکلات گوارشی ازجمله نفخ و ریفلاکس معده کند.
وی افزود: تاخیر انداختن وعده های غذایی می تواند با تلفیق عوامل دیگر ایجادکننده التهاب معده باشد، بنابراین نباید مصرف موادغذایی در وعده های مختلف را به تاخیر انداخت.
حاجی فرجی ادامه داد: غذاهای پرچرب و سرخ کرده، غذاهای آماده، کم جویدن و سریع خوردن غذا و غذاخوردن در فضای پراسترس می تواند سبب ریفلاکس معده شود؛ بنابراین با رعایت این موارد می توان از بروز ریفلاکس و نفخ معده پیشگیری کرد.
** ورزش روزانه
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درخصوص تاثیرات ورزش در کم کردن میزان نفخ و ریفلاکس معده نیز گفت: در کنار رعایت این موارد، انجام فعالیت های بدنی نیز توصیه می شود؛ این فعالیت بدنی جدای از فعالیت روزانه ناشی از شغل است و بهتر است به صورت نیم ساعت پیاده روی ساده در روز باشد.
حاجی فرجی ادامه داد: به افرادی که به صورت روزانه نمی توانند فعالیت ورزشی داشته باشند، توصیه ورزش هفتگی می شود به این صورت که افراد سالم و افرادی که چاق نیستند حداقل 150 تا 180 دقیقه در هفته پیاده روی کنند.