شب‌ادراری کودکان ممکن است جنبه جسمی یا روحی- روانی داشته باشد اما متخصصان توصیه می‌کنند که کودکان مبتلا به این مشکل، در ابتدا به متخصصان مجاری ادرار مراجعه کنند.
دکتر حمیدرضا دائمی، روان‌شناس، درباره شب‌ادراری کودکان تصریح کرد: دلایل شب‌ادراری در دو بعد جسمی و روانی قرار می‌گیرد. در بعد جسمی، یکی از دلایل شب‌ادراری می‌تواند مصرف آب زیاد، مصرف غذاهای مدر به‌ویژه قبل از خواب باشد. حتماً باید در ابتدا جنبه جسمی توسط متخصص مجاری ادرار کاملاً کنترل شود. اگر متخصص تشخیص داد که مشکلی ندارد، دیگر نیازی به درمان‌های دارویی و پزشکی نداریم و باید به دلایل غیرجسمی توجه کرد. در بحث جسمی می‌توان برای کودک برنامه گذاشت؛ مثلاً کودکی که زیاد شب‌ادراری دارد، باید در میان خواب بیدار و تشویقش کرد تا به سرویس بهداشتی برود. نباید در ساعات نزدیک به خواب کودک، خوراکی‌های مدر به او داد.
گاهی شب‌ادراری نشانه اعتراض کودک است
او با اشاره به دلایل غیرجسمی شب‌ادراری گفت: بخش عمده دلایل غیرجسمی، موضوعات عاطفی است که به توجه والدین بازمی‌گردد. در این زمینه باید وارد موضوعاتی مانند ارتباط کودک با والدین شد. جای خواب فرزند مهم است که شاید چندان به این موضوع توجه نمی‌کنند. مثلاً چند فرزند در خانه زندگی می‌کنند و تخت‌های جدا دارند؛ جای یک کودک مناسب یا مشابه سایر کودکان نیست. نوع ارتباط والدین به‌ویژه مادر با کودک در طول روز خیلی مهم است. گاهی کودکان خود را کنترل نمی‌کنند و با این روش می‌خواهند اعتراض‌شان را نشان دهند و مادر را به زحمت بیندازند. تذکرهای مداوم برای اشتباهات و خطاهای کودک، اثراتی بسیار منفی دارد و می‌تواند شب‌ادراری را به دنبال داشته باشد.
در مواردی ارتباط والدین و کودک، فشارآور است
این روان‌شناس با بیان این‌که گاهی ارتباط والدین به‌ویژه مادر با کودک، ارتباط فشارآور است، افزود: گاهی این ارتباط پیامی را انتقال می‌کند که تو خیلی اشکال داری و خطا می‌کنی. در این رابطه به‌صورت مداوم کودک زیر سؤال است و به او امر و نهی می‌شود. این حالت‌ها نشان می‌دهد که عاطفه مادر نسبت به کودک منفی است. در صورتی‌که کودکان با یک‌بار تذکر موارد منفی و چند بار دیدن و بیان کردن نکات مثبت، متوجه می‌شوند که موضوع منفی را نباید انجام دهند. خطاهای کودک را خیلی بزرگ نکنیم زیرا بین مادر و کودک فاصله عاطفی ایجاد می‌کند. وقتی فاصله عاطفی ایجاد شد، یکی از راه‌های مقابله، شب‌ادراری عمدی است. شب‌ادراری عمدی یکی از موضوعاتی است که در مراجعین دیده می‌شود و گاهی کودک خودش را آزاد می‌کند تا این زحمت به مادر منتقل شود.
مادر نباید وحشت‌زده برخورد کند
دائمی در مورد چگونگی برخورد با شب‌ادراری کودک تأکید کرد: نوع برخورد در شب‌ادراری بسیار مؤثر است. مطمئن باشید کودکان بعد از 2 سالگی آرام‌آرام می‌آموزند که اندام‌های تناسلی را منقبض کنند و ادرارشان را نگه دارند. گاهی در طول روز هنگام بازی، کودکان شلوار خود را خیس می‌کنند. در این مواقع مادر نباید وحشت‌زده برخورد کند. حتی اگر می‌تواند کودک را راهنمایی و بغل کند و به سمت سرویس بهداشتی ببرد و اگر مقدار کمی از ادرار باقی مانده باشد، در آن‌جا تخلیه کند. چگونگی تعویض لباس کودک، نوع برخورد مادر و کلماتی که به کار می‌برد، در این زمینه بسیار مهم است. فکر نکنیم که کودکان افراد مجرمی هستند و خطای بزرگی را انجام داده‌اند. با تندی برخورد کردن اثراتی بسیار منفی دارد و حتی ممکن است ایجاد اضطراب‌هایی بکند که این اضطراب‌ها در دوره نوجوانی و جوانی هم به شکل‌های مختلف خود را نشان دهد.
«باز هم شلوارت را خیس کردی»؛ یعنی تو مقصری
او به کلماتی که مادر بیان می‌کند اشاره کرد و افزود: زمانی که مادر می‌گوید: «باز هم شلوارت را خیس کردی»؛ یعنی تو مقصر هستی. تو اشتباه کردی و باز هم به حرف من گوش ندادی. ما عوامل جسمی و عاطفی را به عنوان یک مادر در نظر نمی‌گیریم و به کودک حمله می‌کنیم؛ به این معنا که مجرم و مقصر اصلی تو هستی. در صورتی‌که این‌طور نیست و در این زمینه عوامل جسمی و فیزیولوژیک، عاطفی و ارتباطی نقش دارند. این‌که کودک چه جایگاهی داشته باشد و مادر چه خلقی داشته باشد، همه مؤثر هستند. زمانی که به کودک می‌گوییم شلوارت را خیس کردی، به این معنی است که تو می‌توانستی خیس نکنی و خیس کردی. یعنی تو عمداً این کار را کردی. باید به مادران بگوییم که موضوعاتی مانند از شیر گرفتن و از پوشک گرفتن کودک و مستقل شدن او برای نگهداری ادرار و مدفوع، نیاز به حوصله و برخورد آرام و منطقی دارد.
کودک در حین بازیگوشی و خواب کنترلی روی ادرار خود ندارد
این روان‌شناس با بیان این‌که کودک در حین بازیگوشی و خواب کنترلی روی ادرار خود ندارد، گفت: کودک در حین بازیگوشی فراموش می‌کند که فشار ادرارش بیشتر می‌شود. از طرفی اندام‌های تناسلی‌اش هم مثل دوران نوجوانی و جوانی قوی نیست که بتواند کنترل کند. در خواب هم قدرت ارادی ندارد که بتواند ادرار خود را کنترل کند. گاهی ممکن است تخلیه ادرار اتفاق بیفتد و حتی نیمی از مثانه خالی شود. اما اگر متوجه چنین وضعیتی شدیم، باید نوع برخوردمان آرام باشد و به جای «تو شلوارت را خیس کردی.» بگوییم «آخ! آخ! شلوارت خیس شد»؛ یعنی منظورمان این است که تو تنها مقصر نیستی. من هم که دیشب حواسم به خوراکی‌های تو نبود، مسؤولم. با آرامش شلوارش را عوض می‌کنیم. حتی صحبت‌های دیگری مطرح می‌کنیم تا نشان دهیم حواس‌مان نیست که مشکل جدی و شدیدی رخ داده است.
شب‌ادراری زمینه‌ای بسیار عالی برای تربیت کودک است
دائمی با اشاره به زمینه تربیتی که شب‌ادراری ایجاد می‌کند، ادامه داد: اتفاقاً شب‌ادراری، زمینه‌ای بسیار عالی برای تربیت کودک است. تربیت از این جهت که ما با خطاهای کودک به تندی برخورد نکنیم. خطاهایی که غیرعمدی است. حتی می‌گوییم اگر بچه وسیله‌ای را پرت می‌کند، به خاطر ناکامی است که ما به‌وجود آورده‌ایم. زیاد از حد به خواسته‌هایش توجه کردیم و حالا اگر یک خواسته‌ای را برآورده نکنیم، ممکن است چیزی را بشکند یا پرتاب کند. آن‌جا هم کودک مقصر نیست بلکه ما در ابتدا او را بد تربیت کردیم. به عنوان بزرگسالان مسؤول اصلی هستیم اما متأسفانه خودمان را نمی‌بینیم. اتفاقی که افتاده به عوامل زیادی بستگی دارد که چون ما این عوامل را نمی‌دانیم، به خودمان اجازه می‌دهیم به شخصیت کودک حمله کنیم. تصور می‌شود که چون کودک 4- 3 ساله کلام ما را می‌فهمد، پس باید به حرف‌مان نیز گوش کند. این حرف گوش کردن درباره کنترل ادرار مانند جابه‌جایی یک اسباب‌بازی نیست، بلکه به عوامل مختلفی بستگی دارد که در کنترل کودک نیست و کودک به صورت ارادی بر آن‌ها تسلط ندارد؛ بنابراین نباید او را مقصر اصلی قلمداد کرد.
اسلام به راحتی با این موضوع برخورد کرده است
او به برخوردهای ساده اسلام در بحث عدم‌کنترل ادرار پرداخت و افزود: در دین اسلام آن‌قدر راحت با این موضوع برخورد می‌شود که با یک ظرف آب سه بار ریختن این فرش پاک می‌شود. اما گاهی این موضوع را آن‌قدر بزرگ می‌کنیم که فشار روانی را به کودک منتقل می‌کنیم و او را به عنوان کسی که مسبب این کار شده، مورد ضرب و شتم کلامی قرار می‌دهیم. کودکی در آغوش پیامبر(ص) و مادرش مشغول صحبت با پیامبر(ص) بوده. کودک در آغوش پیامبر خود را خیس می‌کند و مادر که متوجه می‌شود، پیامبر می‌گوید اصلاً کاری نداشته باشید و بگذارید کارش را بکند. پیامبر(ص) خیلی قشنگ برخورد می‌کنند. همه انسا‌ن‌ها و حیوانات وقتی ادرار یا مدفوع خود را دفع می‌کنند، احساس آرامش دارند. وقتی کودک یک قسمت از لباس را خیس کند یا تمام لباس را خیس کند، فرقی ندارد و بالاخره که باید کل لباس را شست.
در موضوعات مشکل‌زا جنبه روانی کودک رشد می‌کند
این روان‌شناس درباره کودکانی که به‌صورت مستمر شب‌ادراری دارند، اظهار کرد: در مورد کودکی که دائماً شب‌ادراری دارد، می‌توانیم از روش‌های شرطی استفاده کنیم. مثلاً وقتی خیس شد از یک زنگ ملایمی استفاده کنیم که اگر کودک بیدار شد و حتی 10 درصد از ادرار باقی مانده، بتواند آن را در سرویس بهداشتی تخلیه کند. همین خیلی خوب است. ممکن است کودک بگوید مامان یک ذره مانده است. باید مادر بگوید اشکالی ندارد الان به دستشویی می‌برمت. او را در آغوش بگیریم. دستش را نکشیم. به شکلی رفتار نکنیم که همه بفهمند. آبرویش را نبریم. در موضوعات مشکل‌زاست که جنبه روانی کودک با نوع ارتباطی که از مادر می‌بیند، رشد می‌کند. وقتی کودک دچار مشکل می‌شود، ما باید عاطفه و آرامش و سعه‌صدر و آگاهی داشته باشیم.
استفاده از روش خاموشی یا تغافل
دائمی با اشاره به میزان دفعات تذکر دادن به کودک بیان کرد: گاهی مادر در امور مختلف شروع به کنترل و تذکر مکرر می‌کند. در صورتی‌که کودک چندبار تذکر بشنود، متوجه می‌شود که این کار بد است. برای این‌که این کاری که مادر می‌گوید بد است را تکرار نکند، نباید از روش تذکر کلامی استفاده کرد. البته اگر آن خطا مثل شکستن یک لیوان، آسیب‌زننده است، باید سریع لیوان را از دستش گرفت. اما اگر آن خطا به‌طور مثال کلامی است یا مانند ادرار کردن در حین بازی یا در خواب یا موارد غیرعمدی است، در این موارد باید به جای تذکر دادن، تنبیه کردن، محروم کردن کودک از بازی، تلویزیون و پارک، از روش خاموشی استفاده کرد. روش خاموشی در اسلام با عنوان تغافل شناخته می شود؛ یعنی خود را به غفلت و ندیدن زدن. او خودش می‌بیند چه کرده است.
کودکان از 3- 2 سالگی می‌توانند ادرار خود را کنترل کنند
او درباره طبیعی یا غیرطبیعی بودن شب‌ادراری اظهار کرد: به‌طور کلی شب‌ادراری غیرطبیعی است. اگر نوع ارتباط خوب باشد، کودکان از 3- 2 سالگی می‌توانند ادرار خود را کنترل کنند. ممکن است گاهی هم در شب یا طی روز و در هنگام بازی کردن اتفاق بیفتد. مواردی که گاهی اتفاق می‌افتد را به‌عنوان بیماری یا رفتاری غیرطبیعی در نظر نگیریم. آن‌هایی که مستمر است، حتماً نیاز به بررسی روان‌شناختی افراد خانواده و کودک دارد که چه ارتباطی بین کودک و افراد خانواده به‌ویژه مادر وجود دارد. مقایسه‌های نابهجا تذکرات نابهجا و سختگیری‌های نابهجا همگی اثر دارد.
آمارها قابل تعمیم نیست
این روان‌شناس با اشاره به نبود وضعیت آماری از شب‌ادراری کودکان افزود: اگر بخواهیم آماری در گروه تصادفی در نظر بگیریم، قابل تعمیم به کل نیست. به نظرم خانواده‌ها پیش از فرزندآوری حتماً باید آموزش‌هایی در زمینه برخورد با کودک داشته باشند. والدینی که در حضور کودک، پرخاشگری کلامی یا جسمی دارند، اثرات بسیار منفی روی کودک می‌گذارند که می‌تواند منجر به شب‌ادراری و مشکلات دیگر شود.