گیاه نسترن درختچه کوچکی است با ارتفاع حداکثر 3 متر و برگ‌هایی شامل پنج تا هفت برگچه دندانه‌‌‌دار که به‌شکل بیضی نوک‌تیز بوده و گل‌ها به‌رنگ‌های گلی (قرمز کم‌رنگ)، سفید مایل به گلی و یا سفید هستند.
این گل زیبا و خوش‌عطر سرشار از خواص دارویی است که علاوه بر آن رب مخصوص خوراکی نیز از آن تهیه می‌شود که می‌تواند جایگزین رب انار جهت استفاده در غذاها باشد؛ در ذیل به معرفی این گل و خواص آن می‌پردازیم.
گل نسترن یا dog rose با نام علمی rosa canina که در کتابهای قدیمی به نام نسرین، نسترن و نستر نیز نامیده شده، درختچه کوچکی است که در حاشیه جنگلها، چاهها و گودالهای آب می‌روید؛ نهنج گل پس از رشد به جسم کوزه‌مانند و قرمزرنگی تبدیل می‌شود و قسمت داخلی آن الیاف ظریف و باریکی دارد که میوه‌های فندقه‌ای درون کوزه را در بر می‌گیرد، گل نسترن در اکثر نقاط ایران به‌طور خودرو می‌روید و قسمت مورد استفاده این گل، کوزه‌های مذکور است که به هیپس مشهورند.
استفاده از میوه گل نسترن (R. canina hips) در قرون وسطی رواج داشت و زمانی میان عامه مردم برای بیماریهای قفسه سینه مصرف می‌شد؛ میوه این گل که به آن میوه گل سرخ یا رز نیز گفته می‌شود، منبع طبیعی ویتامین C است که موجب کاربرد گسترده آن در مکمل‌های ویتامین طبیعی، چای و محصولات متنوع دیگر از جمله سوپ و مارمالاد شده است؛ اگرچه این محصولات، به‌لحاظ تاریخی، مکمل غذایی به شمار می‌آمدند اما به‌عنوان داروی ملین و ادرارآور نیز مصرف شده‌اند.
پیش‌تر، میوه رز به‌عنوان نوشیدنی مغذی برای کودکان همچنین به‌منظور طعم‌دهنده در چای و مربا استفاده می‌شد.
ترکیبات میوه گل نسترن
میوه تازه گل نسترن (میوه گل سرخ) حاوی 5/0 تا 7/1 درصد ویتامین C است که ترکیبی از آسکوربیک اسید و هیدروآسکوربیک اسید است؛ میزان ویتامین C میوه خشک موجود در بازار، ممکن است مختلف باشد، در آزمایشی که با روش رنگ‌‌سنجی و تین لایه کروماتوگرافی انجام گرفت، مشخص شد کاهش ویتامین C بستگی به مقدار خرد کردن و ذرات این میوه دارد به‌عنوان مثال در صورتی که میوه فقط نصف شود، میزان ویتامین C موجود در آن پس از یک سال و نیم نصف می‌شود، در حالی که اگر خرد شود، پس از شش ماه صددرصد ویتامین C آن از بین می‌رود.
در بعضی منابع از میوه گل سرخ به‌عنوان غنی‌ترین منبع ویتامین C یاد شده است؛ مرکبات 50 میلی‌گرم، کلم بروکلی خام و کیوی حدود 100 میلی‌گرم، بعضی سبزیجات مناطق گرمسیری 200 تا 300 میلی‌گرم، میوه گل‌سرخ 1250 میلی‌گرم، آسرولا 1000 تا 2330 میلی‌گرم و مارجون 3150 میلی‌گرم در هر صد گرم ویتامین C دارند؛ میوه این گل 20 برابر لیمو ویتامین C دارد.
میوه گل نسترن یا همان میوه گل سرخ همچنین حاوی ویتامین‌های A1 ،B1 ،B2 ،B3 و K است؛ از دیگر ترکیبات این میوه، پکتین (11 درصد)، تاتن‌ها (2 تا 3 درصد)، اسید سیتریک و اسید مالیک، فلاونوئیدها، رنگدانه‌های زرد و قرمز مخصوصاً کاروتنوئیدها، وانیلین، اسانس و قندها را می‌توان نام برد.
داروشناختی و اثرات مهم میوه گل نسترن
ویتامین C یک مکمل غذایی است و به‌عنوان ضد اسکوربوتیک مصرف می‌شود؛ برای جبران کمبود این ویتامین می‌توان از میوه این گل استفاده کرد؛ متأسفانه چون ممکن است مقدار زیادی از ویتامین C هنگام خشک کردن یا تهیه محصول از میوه گل نسترن از بین برود، مقداری ویتامین C مصنوعی به این محصولات اضافه می‌شود که روی بسته‌بندی آنها ذکر نمی‌شود؛ در صورتی که میوه این گیاه به‌صورت تازه مصرف شود، دارای مقدار زیادی ویتامین است که مستقیماً جذب بدن می‌شود، میوه این گل، ادرارآور و مسهل است و از آن برای کاهش تشنگی، کاهش التهاب معده و نیز به‌عنوان طعم‌دهنده و همچنین، تهیه مربا استفاده می‌شود.
مسهل بودن این گیاه به‌خاطر اسید مالیک، اسید سیتریک، گلوکوزیدهای پورگاتیو، مانند مولتی‌فلورین A و B و پکتین موجود در آن است.
سمّیت و عوارض جانبی میوه گل نسترن
مصرف خوراکی میوه این گل، هیچ‌گونه مسمومیتی ایجاد نمی‌کند و 100 گرم از آن حاوی بیش از 1200 میلی‌گرم ویتامین C است؛ مصرف مقادیر کم آن هیچ عارضه‌ای در بر ندارد و در مورد مصرف مقدار زیاد و طولانی آن هم گزارشی ارائه نشده است؛ در کتب اروپایی، مانند کمیسیون E، عوارض مصرف مقدار زیاد این میوه ناشناخته گزارش شده است.
البته کارگرانی که به‌طور مداوم در معرض میوه‌های گل نسترن هستند، ممکن است دچار حساسیت و مشکلات تنفسی شوند؛ بعضی از این عوارض در واقع، حساسیت نیستند بلکه پرزهای ریز میوه گل هستند که مانند پشم شیشه به‌روی پوست تحریکات مکانیکی پوستی ایجاد می‌کنند.
طریقه و میزان مصرف میوه گل نسترن
1 تا 3 قاشق میوه خردشده را در آب جوش ریخته و 15 تا 20 دقیقه بگذارید به همان حال بماند؛ سپس آن را صاف و مصرف کنید؛ این مقدار را می‌توان روزی سه بار تکرار کرد و میزان مصرف می‌تواند بر حسب وزن تا روزی 12 گرم باشد.
مهم‌ترین خواص میوه گل نسترن
ضد درد، ضد اسهال، ضد اکسیدان، ملیّن، ادرارآور، کاهش‌دهنده قند خون، مسهل، مهارکننده لیپواکسیژناز، مقوی اعصاب و ضد کرم و طبع آن گرم و خشک است.
سرشار از ویتامین ث است و میوه خشک آن را بیش از یک سال نمی‌توان نگه‌داری کرد.
در دوران نقاهت از دمکرده میوه این گیاه استفاده شود؛ برای جوشانده میوه این گیاه را نباید زیاد جوشاند.
برای ناراحتی‌های لثه و درد دندان از جوشانده این گیاه مزمزه شود؛ برای رفع حالت سستی در بدن از جوشانده میوه این گیاه بنوشند.
برای درمان التهاب کلیه از جوشانده میوه این گیاه استفاده می‌شود و برای درمان یبوست از مربای گل نسترن استفاده شود.
برای درمان ورم مثانه از دمکرده میوه این گیاه استفاده می‌شود؛ میوه این گیاه سرشار از کلسیم است.
دمکرده میوه این گیاه تصفیه‌کننده خون است؛ جهت برطرف کردن غم و اندوه 10 گرم میوه این گیاه را در 300 سی‌سی آب سرد به‌مدت 3 ساعت خیسانده سپس حرارت داده تا به جوش آید، 15 دقیقه دمکرده روزی 3 فنجان بنوشند.
برای درمان اسهال و اسهال خونی 20 گرم میوه این گیاه را در 500 سی‌سی آب‌سرد به‌مدت 3 ساعت خیسانده سپس حرارت داده تا به جوش آید 15 دقیقه دمکرده روزی 3 فنجان بنوشند.
برای درمان تپش قلب 10 گرم میوه نسترن را به‌مدت 3 ساعت در 300 سی‌سی آب‌سرد خیسانده سپس با حرارت ملایم جوش آورده 5 دقیقه جوشانده 15 دقیقه دمکرده روزی 3 فنجان بنوشند.
برای درمان حبس‌البول 10 گرم میوه نسترن را در 300 سی‌سی آب‌جوش 15 دقیقه دمکرده قبل از هر غذا یک فنجان بنوشند.
برای درمان نرمی استخوان و کمبود ویتامین ث یک کیلو میوه نسترن را با 300 گرم نبات کوبیده سپس با 2 لیتر آب مخلوط نموده به‌مدت 15 روز در یک محل گرم گذاشته سپس صاف نموده قبل از غذا یک فنجان بنوشند.
برای درمان ورم چرکی کلیه از جوشانده و دمکرده میوه نسترن استفاده شود و برای درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا از دمکرده میوه نسترن استفاده شود.
برای دفع سنگ کلیه 15 گرم میوه نسترن را ابتدا خرد کرده در 300 سی‌سی آب سرد جوشانده 15 دقیقه دمکرده قبل از غذا یک لیوان بنوشند.
برای درمان سنگ کیسه صفرا از جوشانده یا دمکرده میوه نسترن میل شود.
جوشانده میوه نسترن دفع‌کننده کرم معده است؛ ضماد گل نسترن التیام‌دهنده زخم است.
بوی بد بدن را دفع می‌کند؛ آنهایی که عرق زیاد می‌کنند و بوی بد می‌گیرند باید تن خود را بعد از حمام کردن با دمکرده گل و برگ نسترن آبکشی کنند.
خونریزی از سینه را بند می‌آورد؛ بی‌خوابی را برطرف می‌کند؛ انقباض ماهیچه‌های معده را برطرف می‌کند و معده را تقویت می‌کند.
سرعت جریان خون را در پوست زیاد کرده و باعث لطافت پوست می‌شود؛ برای ترمیم شکستگی استخوان و رفع ورم مقعد، ضمادی از برگ این گیاه درست کرده و روی قسمت شکستگی یا تورم قرار دهید.
چون گل نسترن شیرین است، حشرات را به خود جذب می‌کند مخصوصاً حشره مخصوصی به‌نام سای نیپس Cynips که در نیش زدن، برجستگی‌های کوچکی پوشیده از تار و به‌رنگ سبز مایل به قرمز در آن به وجود می‌آورد که به نام «بِدِگار» Bedegar معروف است که خواص طبی مهمی دارد مخصوصاً برای بیماران مسلول، تقویت‌کننده بوده و مانع عرق کردن می‌شود همچنین مقدار آلبومین در ادرار را کم می‌کند؛ بدگار اثر آرام‌کننده اعصاب نیز دارد.
برای تهیه عرق نسترن، یک‌چهارم لیوان از عرق نسترن را با یک لیوان آب مخلوط کرده، سپس آن را شیرین کنید؛ از این شربت می‌توانید چند لیوان در روز بنوشید.