توی ظل گرمای تابستان زیر آفتاب داغی که هر قطره آب را با ولع می‌سوزاند و بخار می‌کند، عرق‌ریزان، تشنه، داغ و ملتهب به خانه می‌رسی، وقتی روی ماه مادر در حالی که قاشق را در یک لیوان لبریز از شربت آبلیمو، یخ و خاکشیر فرد اعلا می‌چرخاند و دم در ظاهر می‌شود، انگار بهشت شخصا به استقبالت آمده؛ «بخور مادر جیگرت حال بیاد.» مادرهای ایرانی به‌خصوص قدیمی‌‌ترهای‌شان دانش سینه به سینه نقل شده‌ای درباره خواص خوراکی‌ها براساس طب سنتی دارند و مجهز به این دانش از اعضای خانواده‌شان در برابر بیماری‌ها محافظت می‌کنند. تا پیش از آنکه دنیای‌مان آن‌قدر مدرن، شلوغ و پرترافیک شود و فست‌فودهای بخوردرو جای سفره غذای غنی و پرخاصیت ما ایرانی‌ها را بگیرند، وضعیت تغذیه و قوانین خورد و خوراک‌مان حال و روزش خیلی بهتر از امروز بود. یعنی زمانی که تغار بزرگ آبدوغ خیار با سبزی تازه و معطر، گردو، کشمش و نان تازه لواش مثل آب روی آتش گرمای تابستان را مهار می‌کرد و دل‌مان را خنک. اگرچه درگیری‌های زندگی امروز بین ما و بایدها و نبایدهای پرحکمت طب سنتی اندکی فاصله انداخته باشد ولی در واقع طب سنتی بخشی از سبک زندگی ما ایرانیان است.
اول طبع تابستان را بشناسید
در طب سنتی قاعده بر این است که پیش از ابتلا به بیماری راهکارهایی داشته باشیم که از بروز بیماری پیشگیری شود. یکی از این راهکارهای نگهداری سلامت، تغذیه متناسب با فصول سال است. براساس قوانین طب سنتی، افراد با مزاج‌های گوناگون باید روش تغذیه متناسب با گردش فصل‌ها داشته باشند و بدانند که در چه دوره‌ای از سال چه چیزهایی باید بخورند یا از خوردن و آشامیدن چه مواد خوراکی خودداری کنند تا تناسب و اعتدال در بدن‌شان حفظ شود. فصل تابستان براساس قوانین طب سنتی متناظر با آتش است و مزاج این فصل، گرم و خشک است. گرمی هوا در تابستان تاثیر بیشتری روی گرم مزاجان، جوانان و افرادی که بیشتر در معرض هوای گرم قرار می‌گیرند می‌گذارد و احتمال اختلال در بدن افزایش می‌یابد. در نتیجه این گروه از افراد باید بیش از دیگران قواعد سلامت در طب سنتی ایرانی را جدی بگیرند و حواس‌شان به خورد خوراک‌شان باشد.
آبدوغ خیار در برابر فسنجان
با گرم شدن هوا آشپزخانه ایرانی حال و هوایش از پختن غذاهای پرادویه و سرخ کردنی به سمت غذاهای سبک‌تر، کم‌ادویه و آبپز شده می‌رود. یعنی هر چه در زمستان خوردن خورش فسنجان باب طبع است در تابستان این غذا بی‌مناسبت و ناهماهنگ است. پس بساط گردو فسنجان را برچیده و تغار آبدوغ خیار را تیار کنید. خوردن غذاهای سنگین و دیرهضم مثل هلیم و کله‌پاچه را هم بهتر است به فصل سرما موکول کنید. در این فصل توصیه می‌شود که به خوراک‌های‌تان چاشنی ترش مثل آبلیمو و آبغوره اضافه کنید.
خداحافظ فست‌فود
سرخ کردن، بو دادن و تفت دادن باعث تغییر مزاج ماده خوراکی و گرم و خشک شدنش می‌شود، بنابراین تا جایی که ممکن است غذاها را به‌صورت آبپز و پختنی تهیه و خوردن خوراک‌های سرخ کردنی را در تابستان کم کنید. البته که خوردن غذاهای فست‌فودی با وجود حجم بالای استفاده از ادویه‌جات در آنها و همچنین سرخ کردن و تفت دادن زیاد بدترین و مضرترین خوراکی فصل تابستان هستند.
ترمز در خوردن شیرینی
شیرینی‌ها معمولا از مواد اولیه با مزاج گرم تهیه می‌شوند در نتیجه زیاده‌روی در خوردن شیرینی‌ها، شکلات‌ها و حتی آجیل و مغزها هم که طبع گرم دارند در تابستان توصیه نمی‌شود. این مواد حرارت بدن را بالا می‌‌برند، حتی زیاده‌روی در خوردن شیرینی‌های طبیعی مثل عسل، کشمش، خرما، موز، نارگیل، گردو و خوراکی‌های از این دست هم در تابستان توصیه نمی‌شود.
سراغ کدام گوشت ها بروید؟
کی از توصیه‌های طبیبان سنتی به افراد با طبع سرد خورد گوشت شتر به‌دلیل طبع بسیار گرمی است که دارد. پس حواس‌تان باشد در فصل تابستان دست از سر شترها بردارید، چراکه گوشت‌شان بسیار گرم است و گرمازده می‌شوید. عموما گوشت‌ها هم طبع سرد و گرم دارند. گوشت گوسفند گرم و گوشت گاو طبع سرد دارد. شتر گرم‌طبع‌ترین گوشت‌هاست که همان‌طور که گفته شد خوردنش در فصل گرما به صلاح نیست. گوشت پرندگانی مثل کبک، بلدرچین و شترمرغ هم با وجود طبع گرمی که دارند مناسب فصل گرما نیستند. در مقابل اما گوشت انواع ماهی با وجود طبع سردی که دارند انتخاب خوبی برای تابستان است، به شرطی که خیلی سرخ نشود و در زدن ادویه‌ها افراط نکنید.
خوردنی‌های تابستانی
خب تا اینجا از نخوردنی‌های فصل گرما گفتیم، حالا برسیم به خوردنی‌های این فصل. قاعدتا وقتی خوردن گرمی‌ها در تابستان به‌صلاح نیست، پس باید سراغ غذاهای با طبع سرد برویم تا مزاج‌مان تعادل پیدا کند. بنا به توصیه حکمای طب سنتی، در تابستان توان گوارشی بدن کم می‌شود به‌همین دلیل است که خیلی از ما در فصل گرما میل چندانی به خوردن نداریم. پس بهتر است وعده غذای ظهر سبک باشد که هضم آن هم آسان شود. مثلا انواع سالاد که با سبزیجات سرد مزاج مثل کاهو، خیار، گوجه و اسفناج تهیه می‌شوند گزینه مناسب برای ناهار است. این سالاد خنک می‌تواند با مقداری مرغ آبپز یا گریل شده پر و پیمان‌تر هم شود و البته لیموی تازه و معطر شیرازی جایزه دلپذیر سالاد شماست.
از خوردن ماست و خوراکی محبوب تابستانی یعنی آبدوغ خیار و انواع بورانی غافل نشوید.
منبع: مجله سیب سبز