از ازون بیشتر بدانید
ازون، گازی است که هر ملکول آن از ۳ اتم اکسیژن تشکیل شده است. بوی تند و رنگ آبی‌نفتی دارد و یکی از گازهای جزئی ولی مهم تشکیل دهنده جو زمین. وجود همین گاز است که باعث میشود فضانوردان هنگامی که از بالا به زمین نگاه می‌کنند، هاله‌ای آبی‌رنگ دور کره‌زمین ببینند. اگر تمام ازون موجود در جو زمین را، در یک ستون عمودی در دما و فشار شرایط استاندارد (STP) یعنی فشار یک اتمسفر و دمای صفر درجه سانتی‌گراد فشرده کنیم، لایه‌ای نازک به ضخامت تنها ۳ mm از ازون تشکیل خواهد شد. همین میزان بسیار کم در ابعاد گفته شده سلامت و زندگی بشر و دیگر موجودات زنده را تضمین کرده و می‌کند. این گاز در فاصله ۱۵ تا ۴۰ کیلومتری سطح زمین، لایه‌ای فیلتر مانند تشکیل می‌دهد که از ورود اشعه خطرناک ماوراء بنفش و UV به درون جو زمین جلوگیری می‌کند. ازون موجود در جو بالای زمین که به آن « ازون خوب» نیز گفته میشود، نقش بسزایی در فیلتر کردن تابش‌های خورشید دارد و بیش از ۹5درصد از تابش‌های خورشید که در محدوده طول موج‌های کوتاه و فوق‌العاده خطرناک و مضر هستند را گرفته و مانع رسیدن آنها به سطح زمین میشود اما همین گاز محافظ، در لایه زیرین جو و در هوای سطح زمین در مجاورت نور خورشید و گرما به یکی از خطرناک‌ترین آلاینده‌های گازی تبدیل میشود که نه بو و نه رنگ دارد.
چه زمانی خطرناک می شود؟
ترکیب‌پذیری زیاد ازون با دیگر آلاینده‌های محیطی باعث میشود که این گاز به‌صورت یک آلاینده بالقوه خطرناک در محیط وجود داشته باشد. باید به این نکته اشاره کرد که ازون، محصول تولیدی از کارخانجات یا ماشین‌ها نیست، بلکه به‌صورت طبیعی وجود دارد و ترکیبات حاصل از آن با بخارات گازی دیگر ناشی از سوخت اتومبیل‌ها و کارخانه‌هاست که «ازون بد» را می‌سازند. در دسته‌بندی آلاینده‌ها، ازون بد به‌عنوان آلاینده‌ها ثانویه مطرح میشود. گرمای هوا و طولانی بودن زمان تابش شدید خورشید در روزهای تابستان مهم‌ترین عامل افزایش غلظت آن در هوای کلانشهرهایی مثل تهران است.
ساعات اوج خطر
در بررسی‌های تخصصی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام شده در روزهای گرم تابستان، بین ساعات 12 ظهر تا 4 عصر به‌دلیل گرمای زیاد و تابش شدید خورشید بیشترین میزان غلظت گاز ازون در هوای تهران ثبت میشود. با این تفاسیر این ساعت‌ها به‌عنوان ساعات پرخطر برای همه افراد جامعه به‌خصوص گروه‌های حساس، کودکان و کهنسالان است. توصیه اصلی در مواجهه با این شرایط کاهش تردد در شهر و انجام حداقل‌ترین فعالیت‌های بدنی در فضای باز برای همه افراد است.
حاشیه‌های ناامن
بسیاری از افراد تصور می‌کنند در زمان اعلام آلودگی هوا با غلظت بالای گاز ازون، اطراق و تردد در مناطق حاشیه‌ای شهرهای بزرگ یا ییلاق‌ها، ایمن‌تر و کم‌خطرتر است ولی متاسفانه باید گفت که این مورد آلودگی هوا با دیگر انواع آلاینده‌های ذرات معلق و… متفاوت بوده زیرا به‌دلیل گازی بودن آن، انتشار در همه مناطق یکسان بوده و تفاوتی ندارد که در داخل شهر باشیم یا مناطق کم‌ترددتر و خلوت‌تر.
تنفس ابر سمی
ابر فتوشیمیایی حاصل از ترکیب ازون با دیگر گازها در مجاورت نور و گرمای خورشید عامل اصلی بروز مشکلات جسمی متعددی است که یا در لحظه نشان داده میشود یا زمینه‌ساز بروز بیماری در طولانی‌مدت میشود.
این ابر به سمی عمده برای ریه، چشم، بینی و در سطحی پایین‌تر برای پوست تبدیل میشود زیرا مخاط مجرای تنفسی، مواد خنثی‌کننده کافی برای از بین بردن و کنترل این ترکیبی اسیدی کشنده ندارند. در حقیقت، مایع مخاطی سیستم تنفسی تنها یک لایه آبی است که به آسانی توسط این ترکیب اسیدی از اکسیدان‌های قوی، درهم شکسته شده و توان مقابله با آن را نخواهد داشت. کودکان، افراد مبتلا به آسم و سایر بیماران ریوی بخش اعظم افرادی هستند که از این پدیده دچار مشکل می‌شوند. تنفس در این ابر بدون رنگ و بو می‌تواند مشکلات زیادی در افراد ایجاد کند ازجمله درد قفسه سینه، سرفه، سوزش گلو و گرفتگی ریه همچنین بروز برونشیت و حمله‌های آسمی. تنفس آن ریه‌ها را برای عفونت مستعدتر و عملکرد آن را کاهش داده و موجب التهاب جدار ریه‌ها میشود. این تاثیر آنچنان عمیق است که با کاهش میزان علایم بیماری، آسیب به ریه ادامه پیدا می‌کند. قرار گرفتن درمعرض آلاینده ازون به‌صورت مکرر و طولانی باعث ایجاد زخم دایم در بافت ریه و همین‌طور سرطان ریه میشود.
چه عوارضی دارد؟
تاثیر زیاد انواع آلاینده‌های هوا در ایجاد و زمینه‌سازی انواع بیماری‌های انسانی امری ثابت شده است ولی آنچه آلودگی هوا با درصد بالایی از گاز ازون را نگران‌کننده‌تر می‌کند، زمینه‌سازی بروز بیماری‌های تنفسی و آسم در کودکان است زیرا سیستم تنفسی آنها هنوز به تکامل کافی نرسیده و تنفس چنین هوایی نایژه‌ها و کیسه‌های هوایی نازک آنها را به‌صورت کامل ازبین می‌برد. از دیگر اثرات سوء وجود این گاز در هوای تنفسی شهر، کاهش بازدهی محصولات کشاورزی و ازبین رفتن جنگل‌ها و اکوسیستم گیاهی است. گازی که حتی گیاهان نیز تاب تحمل آن را ندارند!
حد مجاز ازون
حد استاندارد وجود ازون در هوای تنفسی 0.125 0 قسمت در میلیون (ppm) از حجم هواست. منظور از این میزان، متوسط غلظت این آلاینده در یک ساعت است. اگر این میزان کمتر از عدد گفته شده باشد، هوا از نظر غلظت این آلاینده سالم است و اگر بیشتر بود بسته به میزان غلظت، هوا در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس، ناسالم، بسیار ناسالم یا خطرناک قرار دارد.
چه کنیم؟
در صورتی که غلظت گاز ازون در هوای تنفسی بیشتر از حد مجاز سلامت باشد، کودکان و بزرگسالان فعال و افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی، مانند آسم، تنگی نفس و بیماران قلبی و ریوی باید از مواجهه طولانی‌مدت با هوا و در فضای باز اجتناب کنند و در صورتی که میزان این گاز در شرایط ناسالم قرار گیرد بقیه افراد نیز باید حضور خود را در فضای باز، محدود یا در صورت نیاز متوقف کنند.
روی دیگر سکه
در علم شیمی به ویژگی‌های مثبت گاز ازون و استفاده‌های متعدد آن در پزشکی، زیبایی و سلامت اشاره شده است و بخش مهمی از فرآیندهای میکروب‌کشی و ضدعفونی لوازم پزشکی و درمانی به کمک این گاز انجام میشود و نمی‌توان وجود آن را خطری بالقوه دانست ولی نکته مهم و قابل‌توجه این است که برخی از انواع دستگاه‌های تصفیه هوای خانگی با استفاده از گاز ازون و بهره‌مندی از خاصیت ضدمیکروبی آن، کار تصفیه هوا داخل منازل و محیط‌های اداری و آزمایشگاهی را انجام می‌دهند. از آنجا که بررسی میزان غلظت مجاز این گاز به تجهیزات تخصصی و کار کارشناسی احتیاج دارد، استفاده از دستگاه‌های هواساز و میکروب‌کشی که با گاز ازون کار کرده و استاندارد معتبر ندارند در داخل منازل و اتاق کودکان و افراد مستعد بیماری‌های تنفسی توصیه نمی‌شود.
منبع: مجله سیب سبز