اوتیسم نوعی اختلال تاثیرگذار بر رشد طبیعی مغز است که در آن برای تشخیص، مداخله پزشکی و بازتوانی شناختی باید سریع اقدام کرد، این اختلال که تا پیش از سه سالگی بروز می کند و علت اصلی آن هنوز مشخص نیست، بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت های ارتباطی تأثیر می گذارد.
این بیماری ارتباط با دیگران و دنیای خارج را برای مبتلایان دشوار می کند و در برخی موارد با رفتارهای خودآزاردهنده و پرخاشگری همراه است، اما در صورت تشخیص زودهنگام و آغاز معالجات پزشکی و بازتوانی شناختی، در دوران طلایی (زیر سه سالگی) می توان تا حد زیادی عوارض آن بر کیفیت زندگی افراد را کاهش داد.
یکی از راه های کاهش علائم این بیماری و کمک به تاثیرگذاری بهتر داروهای تجویزی برای این کودکان، توجه به رژیم غذایی مناسب و رفع کمبودهای غذایی است که در اثر مصرف داروها یا رعایت برخی رژیم های غذایی مانند رژیم غذایی بدون گلوتن در این بیماران بروز می کند.
دکتر سارا صرافی زاده عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد و مشاور تغذیه انجمن اوتیسم ایران در این خصوص روز پنجشنبه به خبرنگار علمی ایرنا اظهار کرد: کودکان مبتلا به اوتیسم به دلیل مصرف برخی داروها ممکن است به مرور زمان دچار کمبودهای غذایی یا رفتارهایی شوند که ناشی از کمبودهای غذایی است. این کمبودها می تواند عوارضی مانند کوتاهی قد و مشکلات گوارشی مانند اسهال، یبوست و رفلاکس را برای این بیماران ایجاد کند.
وی بی توجهی والدین به مسائل تغذیه ای در کودکان اوتیسمی را از عوامل تشدیدکننده وضعیت بیماری این کودکان عنوان کرد و افزود: در موارد زیادی مشاهده شده که والدین این کودکان هیچ توجهی به مسائل تغذیه ای کودکان خود ندارند و متوجه نیستند که بسیاری از مشکلات و رفتارهای فرزندان آنان می تواند ناشی از مشکلات گوارشی باشد.
صرافی زاده ادامه داد: حتی در بسیاری از موارد دیده شده که والدین در مراجعه به متخصصان مربوطه برای درمان کودکان خود، به ندرت به مشکلات گوارشی آنان اشاره می کنند و بیشتر رفتارهای محیطی فرزندان خود را مدنظر دارند و خواهان دریافت داروهای کنترل کننده این رفتارها هستند غافل از اینکه شاید یک مشکل گوارشی به وجود آورنده این مسائل باشد چراکه مشکلات گوارشی نیز می تواند سبب بروز اختلالات عصبی مانند پرخاشگری و عصبانیت شود.
** رژیم غذایی فاقد گلوتن
مشاور تغذیه انجمن اوتیسم در خصوص رژیم غذایی فاقد گلوتن برای کودکان مبتلا به اوتیسم گفت: دیده شده که برخی خانواده ها بر اساس اطلاعات پراکنده ای که از منابع مختلف به دست می آورند، رژیم غذایی فاقد گلوتن را برای کودکان خود تهیه می کنند که این روشی اشتباه است زیرا نمی توان یک رژیم غذایی واحد برای تمام کودکان اوتیسمی تهیه کرد؛ وضعیت بیماری هر کودک با کودک دیگر متفاوت است و رژیم غذایی مناسب برای هر بیمار باید با توجه به داروهای مصرفی و نیاز او بر اساس پارامترهای خونی تعیین شود.
صرافی زاده افزود: رژیم غذایی فاقد گلوتن برای تمام بیماران اوتیسمی مناسب نیست زیرا به دلیل اینکه در این رژیم گندم حذف می شود، ممکن است مشکلات گوارشی و کمبودهای تغذیه ای برای کودکان ایجاد شود؛ همچنین ممکن است که بیمار نیازی به رعایت این رژیم نداشته باشد که در بررسی های پزشکی و مشاوره با متخصصان تغذیه این مساله روشن می شود.
وی خاطرنشان کرد که بخشی از مشکلات تغذیه ای این بیماران می تواند ناشی از مصرف داروها باشد و نیازی به رعایت رژیم بدون گلوتن ندارند. همچنین مطالعات اخیر نشان می دهد که رژیم غذایی بدون گلوتن در مواردی که کودکان مبتلا به سلیاک هستند یا التهابات روده ای دارند، مفید است و برای مدتی یا به صورت مادام العمر برای آنان تجویز می شود.
صرافی زاده ادامه داد: پزشکان نیز در تجویز رژیم غذایی بدون گلوتن برای کودکان اوتیسمی باید شرایط فیزیکی و روانی، طریقه غذایی، پارامترهای خونی، داروهای مصرفی، کم خونی و مشکلات تیروئیدی آنان را درنظر بگیرند.
وی گفت: گاهی برخی رفتارهای کودکان مانند تمایل زیاد آنان به خوردن فست فودها، سبب می شود که خانواده ها برخلاف میل باطنی خود و در راستای تمایلات فرزندان اقدام به تهیه اینگونه موادغذایی کنند که به مرور زمان ممکن است سبب ایجاد اختلالات تغذیه ای و تشدید وضعیت بیماری آنان شود که باید به این مساله نیز توجه شود.
** کمبود ریزمغذی ها در کودکان اوتیسم
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی واحد علوم و تحقیقات گفت: برخی کمبود ریزمغذی ها در کودکان مبتلا به اوتیسم به دلیل مصرف داروها و رعایت برخی رژیم های غذایی نامناسب یا پرهیزهای غذایی بروز می کند.
* زینک (روی)
صرافی زاده کمبود زینک (روی)، کلسیم، امگا 3 و ویتامین D و همچنین کم خونی را از جمله کمبودهای غذایی کودکان مبتلا به اوتیسم عنوان کرد و افزود: زینک معمولا در موادغذایی حاوی پروتئین وجود دارد و داروهای کودکان مبتلا به اوتیسم می تواند دفع کننده این ماده معدنی باشد به همین دلیل بیشتر این کودکان با کمبود این ریزمغذی مواجه هستند.
* کلسیم
وی درخصوص کمبود کلسیم نیز در بین کودکان مبتلا به اوتیسم گفت: علت این کمبود بیشتر به دلیل حذف شیر از رژیم غذایی این بیماران و جایگزین نکردن منبع غذایی برای جبران آن است؛ این درحالی است که کمبود کلسیم تاثیر بسیار زیادی روی فعل و انفعالات شیمیایی مغز و رفلاکس های عصبی دارد که لزوم توجه بیشتر والدین بیماران مبتلا به اوتیسم را به تامین این ماده غذایی نشان می دهد.
صرافی زاده توضیح داد: برای تامین کلسیم مورد نیاز بدن نمی توان به همه بیماران اوتیسمی توصیه کرد که شیر یا جایگزین های آن را مصرف کنند و باید با توجه به ذائقه آنان توصیه های لازم را ارائه داد؛ گاهی برخی کودکان توانایی هضم و جذب شیر را ندارند و این ماده غذایی از رژیم غذایی آنان حذف می شود در چنین شرایطی می توان بخش عمده ای از کلسیم مورد نیاز کودک را از طریق مصرف سایر موادغذایی حاوی کلسیم مانند ماست و پنیر تامین کرد اما اگر کودک مبتلا به اوتیسم مشکلی با دریافت شیر نداشته باشد، متخصص تغذیه می تواند با ارائه راهنمایی های لازم به والدین کمک کند که چگونه این موادغذایی را برای کودکان خود آماده کنند.
وی افزود: به عنوان مثال با افزودن مقدار کمی پودر کاکائو یا آب میوه می توان شیر را طعم دار کرد یا اینکه از ترکیب ماست و میوه یا موادغذایی حاوی شیر مانند پنکک یا نان شیرمال استفاده و تا حدی کمبود کلسیم کودکان اوتیسمی را جبران کرد.
*امگا 3
صرافی زاده امگا3 را به عنوان یک ماده پایه در شکل گیری رفتارهای کودکان عنوان کرد و افزود: کمبود این ماده غذایی نه تنها در کودکان مبتلا به اوتیسم بلکه در سایر کودکان نیز به میزان زیادی دیده می شود؛ برای ایجاد تعادل در رفتارهای کودکان تامین این ماده غذایی در رژیم غذایی آنان از طریق مصرف موادغذایی طبیعی مانند آبزیان بسیار حائز اهمیت است.
* ویتامین D
وی در خصوص کمبود ویتامین D و راه های رفع این کمبود نیز گفت: کمبود این ویتامین در ایران بسیار شایع است؛ اگر این کمبود اصلاح شود، در رفع علائم کودکان اوتیسمی بسیار تاثیرگذار خواهد بود؛ برای رفع این کمبود می توان از طریق دارویی یا قرارگرفتن در معرض آفتاب اقدام کرد.
وی کم خونی و کم کاری یا پرکاری تیروئید را نیز از دیگر مشکلات رایج در بین کودکان اوتیسمی عنوان کرد و گفت: بسیاری از والدین اطلاعی از رژیم های غذایی مناسب برای کودکان خود ندارند و نمی دانند که چگونه می توان این کمبودها را جبران کرد؛ انجمن اوتیسم با برنامه ریزی هایی که انجام داده در مورد ارائه مشاوره های روان شناسی و تغذیه ای و برگزاری کارگاه های آموزشی، آماده حمایت و راهنمایی از خانواده ها است.
** مکمل های غذایی
مشاور انجمن اوتیسم ایران با تاکید بر اینکه نمی توان به همه کودکان اوتیسمی توصیه کرد که از مکمل های غذایی برای رفع کمبودهای غذایی خود استفاده کنند، افزود: این مساله بستگی به نوع داروها، دز داروها و سطح بیماری آنان دارد؛ مصرف خودسرانه مکمل ها می تواند سبب بروز اختلالات غذایی و دارویی شود و گاهی حتی تاثیر داروها را کاهش می دهد.
صرافی زاده ادامه داد: باید برای هر یک از کودکان مبتلا به اوتیسم به صورت جداگانه ارزیابی تغذیه ای از سوی پزشکان و متخصصان تغذیه ای صورت گیرد و در مواردی که لازم است پیشنهادهای صحیح در مورد موادغذایی یا مکمل ها برای آنان به صورت جداگانه تجویز شود.
وی یادآور شد: نمی توان برای همه این کودکان نسخه واحدی تجویز کرد؛ علائم کودکان با هم متفاوت است و مصرف خودسرانه داروها می تواند سبب بروز مشکلاتی مانند اختلالات غذایی و مشکلات گوارشی شود.
** شیوع چاقی بین کودکان اوتیسم
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد بروز چاقی و اضافه وزن را از دیگر مشکلات کودکان مبتلا به اوتیسم دانست و گفت: از آنجایی که این بیماران با بی توجهی غذا دریافت می کنند، افزایش وزن و چاقی در آنها بسیار شایع است و برخی داروهای این بیماران نیز می تواند افزایش اشتها ایجاد کند.
صرافی زاده افزود: این کودکان معمولا اشتهای کاذب دارند و همیشه گرسنه اند و والدین آنان همواره از این مشکل گلایه مند هستند که این مساله نیز نیازمند مشاوره تغذیه ای و روان شناسی است.
** توصیه
دکترای تغذیه و مشاور تغذیه انجمن اوتیسم ایران با بیان اینکه تهیه موادغذایی طبیعی و خانگی برای کودکان مبتلا به اوتیسم بیشترین کمک را به آنان در کاهش علائم بیماری می کند، توصیه کرد که استفاده از موادغذایی حاوی رنگ های خوراکی مانند پفک، ژله، بستنی ها و نوشابه های رنگی باید به حداقل برسد یا حذف شود.
صرافی زاده در خصوص شکلات ها نیز گفت: استفاده از شکلات برای کودکان را نمی توان ممنوع کرد اما اگر خانواده ها تشخیص دادند که استفاده از برخی مواد غذایی سبب بروز برخی رفتارهای غیرمتعارف در کودکان آنها می شود می توانند آن را حذف کنند.
وی تاکید کرد: به طور کلی باید آلرژی های غذایی کودکان ارزیابی شود زیرا گاهی اوقات داشتن برخی آلرژی ها سبب بروز برخی رفتارها در کودکان می شود و خانواده ها باید علت بروز آن پیدا کنند؛ برای این منظور باید تست آلرژن بدهند تا با تشخیص آلرژن مربوطه و حذف آن دیگر شاهد آن رفتارهای ناخوشایند نباشند.
صرافی زاده ادامه داد: کودکان مبتلا به اوتیسم می توانند از تمام موادغذایی موجود در هرم غذایی استفاده کنند اما گاهی برخی از این کودکان نسبت به برخی موادغذایی مانند شیر، گلوتن، سویا، تخم مرغ و بادام زمینی عدم تحمل دارند؛ با این حال نباید خودسرانه اقدام به حذف آنها از رژیم غذایی کرد بلکه باید با متخصص تغذیه در این زمینه مشورت شود.