سلامتی و کارکرد مناسب سیستم عضلانی اسکلتی، با نحوه فعالیت سایر دستگاه‌های بدن، ارتباط مستقیمی دارد؛ اما متأسفانه نوع شیوه زندگی ماشینی، کم‌تحرکی، نوع فرهنگ غذاهای مصرفی، ورزش و فعالیت‌های بدنی، ایجاد تصادف‌ها، حوادث طبیعی، غیرمترقبه و…، باعث شده امروزه سلامت و عملکرد این بخش از سیستم بدنی، بیشتر به مخاطره بیفتد. از این‌رو در گزارش این هفته به شایع‌ترین مشکل‌ها و بیماری‌های ارتوپدی در ایران می‌پردازیم؛ بیماری‌هایی که غالبا محصول سبک زندگی غلط هستند.
نقش ژنتیک در بیماری‌های ارتوپدی
ما در حال‌حاضر اصلا چیزی به نام بیماری ارتوپدی در ایران نداریم. شاید چند بیماری عفونی مانند عفونت زانو و استخوان و… داشته باشیم، اما باز بیماری تلقی نمی‌شود. آن چیزی که ما اکنون در ایران به‌عنوان اشکال‌های ارتوپدی داریم، بیشتر مربوط به مسائلی است که انسان درطول زمان پیدا می‌کند. مسائل و مشکل‌هایی که اغلب به‌علت نوع سبک زندگی، ورزش‌کردن، اضافه‌وزن و…، زودتر در ایران اتفاق می‌افتند.
غلامعلی عکاشه متخصص ارتوپدی، در این خصوص می‌گوید: شایع‌ترین علتی که بیماران در حوزه غیرتصادف‌ها به ما مراجعه می‌کنند، آرتروز(به‌ویژه آرتروز زانو) است؛ علت اصلی ایجاد آرتروز زانو، تحمل تمام وزن بدن است. اغلب صدمه‌های واردشده به‌زانو بسیار زیاد است، به‌همین‌دلیل به‌سرعت به‌سمت آرتروز پیش می‌رود. چنانچه وزن فرد زیاد، ورزش و تحرکش کم و میزان چهارزانو و روی زمین نشستن فرد زیاد باشد، آرتروز زودتر اتفاق خواهد افتاد.
این عضو هیئت‌عالی نظام پزشکی به نقش ژنتیک در بیماری‌های ارتوپدی پرداخته و می‌افزاید: درحال‌حاضر مسئله ژنتیک در بیماری‌های ارتوپدی نقش بسیار اندکی دارند. بعضی از بیماری‌ها نیز مانند دررفتگی لگن و پاچنبری نیز بیشتر فامیلی است؛ همچنین ابتلا به این بیماری در مقایسه با آرتروز و بروز حوادث، بسیار اندک است.
شایع‌ترین مشکل ارتوپدی در زنان
بر اساس گزارش سایت پلیس، درد مفاصل زانو، بیشترین درد مفاصل در میان افراد مختلف به‌شمار می‌رود که شیوه نشستن روی زمین، برخاستن و همچنین افزایش سن، از عوامل تأثیرگذار بر این موضوع هستند.
حسین فراهینی، رئیس بخش آموزشی ارتوپدی بیمارستان رسول اکرم(ص) نیز استئوآرتریت یا آرتروز(ساییدگی مفصل)، دفرمیته‌ها مانند زانوی پرانتزی، ضربدری و ساییدگی کشکک(در جوان‌ها به‌ویژه خانم‌ها) را شایع‌ترین بیماری‌های زانو در ارتوپدی نام برده و می‌گوید: آرتروز شایع‌ترین بیماری ارتوپدی به‌حساب می‌آید. به‌طور معمول آرتروز در مفصل هیپ یا لگن، زانو و شانه رخ می‌دهد که معمولا در خانم‌ها از سن 55سالگی و در آقایان از سن 65سالگی نمایان می‌شود؛ درحال‌حاضر عامل جغرافیایی در آرتروز مفصل کمتر دیده می‌شود، اما بیماری‌های تخریب مفصلی بیشتر وابسته به عواملی مانند سن و جنس، شغل(افرادی که دارای کارهای سنگین هستند)، ژنتیک، زمینه‌های فامیلی، نوع تغذیه، بی‌تحرکی و افزایش وزن و چاقی، دفرمیته در اندام‌های تحتانی و فوقانی است.
وی با اشاره به راه‌های درمانی این بیماری می‌افزاید: تعویض مفصل یکی از راه‌های درمانی این بیماری است. اغلب ما برای تعویض مفصل براساس سن و پیشرفت ضایعه‌های مفصلی بیمار، تصمیم به عمل جراحی می‌گیریم. چنانچه آرتروز در مراحل اولیه باشد، این افراد معمولا با درمان‌های دارویی، فیزیوتراپی، آب‌درمانی، شنا و استفاده از عصا و تزریق‌های داخل مفصلی درمان می‌شوند یا زمان جراحی تعویض مفصل‌شان به عقب می‌افتد؛ اما در مراحل پیشرفته، درمان بیماری تنها تعویض مفصل است. کسانی‌که آرتروز پیشرفته در مفاصل زانو و لگن دارند، نباید دو زانو و چهارزانو بنشینند. همچنین نباید از پله‌ها زیاد بالا و پایین بروند و در شیب زیاد پیاده‌روی کنند.
مشکلی در کمین خانم‌های جوان
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه می‌دهد: بیماری‌های روماتیسمی و آرتریت روماتوئید(روماتیسم مفصلی) نیز یکی دیگر از ضایعه‌هایی است که بیشتر متوجه خانم‌ها است. این ضایعه‌های تخریبی مفصل بیشتر در سن جوانی رخ می‌دهد. علامت اولیه درد در دست‌ها، مچ‌دست و گاهی پاها است و گاهی مفصل بزرگ را هم درگیر می‌کند. مفصل گرفتار به‌طور مزمن تخریب خواهد شد و تشخیص بالینی و با استفاده از رادیولوژی و آزمایش است.
وی در مورد مشکل ساییدگی کشکک زانو(کندرومالاسی) نیز می‌گوید: معمولا این بیماری با درد مزمن با حدود ناواضح در جلوی زانو مشخص شده که این درد اغلب با نشستن طولانی، راه‌رفتن روی شیب یا پلکان بدتر می‌شود؛ همچنین بیشترین شیوع را در خانم‌های 15 تا 35سال دارد و آسیب‌شناسی آن‌ها اغلب نامشخص است. در برخی موارد، نرم‌شدگی یا فیبریلاسیون غضروف مفصلی پوشاننده کشکک وجود دارد. بیماران دچار درد پشت کشککی زانو را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد؛ در یک گروه هیچ علت مهمی یافت نمی‌شود، درحالی‌که در گروه دیگری شواهدی از به‌هم‌خوردن امتداد کشکک وجود دارد. در این گروه اخیر، وجود برخی عوامل، مسئول دررفتگی عودکننده یافت می‌شود؛ هرچند ممکن است هیچ سابقه‌ای از دررفتگی واضح وجود نداشته باشد. درحالی‌که علائم اغلب طولانی‌مدت هستند، اما شدید نیستند و با محدودکردن فعالیت‌هایی که علائم را تشدید می‌کنند و نیز فیزیوتراپی، می‌توان آن‌ها را برطرف کرد.
فراهینی به مشکل پای پرانتزی(ژنوواروم) یا پاکمانی پرداخته و می‌افزاید: این حالت به‌صورت رشد غیرطبیعی در اوایل کودکی بروز می‌کند و معمولا خودبه‌خود بهبود می‌یابد. به‌ندرت پاکمانی ناشی از اختلال رشدی در اپی فیز(استخوان بین سطح مفصلی و صفحه رشد) استخوان درشت‌نی و نیز قسمت فوقانی تنه استخوان درشت‌نی است. همچنین ممکن است برای درمان این بیماری جراحی لازم باشد.
تصادف‌ها، علت اصلی آسیب‌های ارتوپدی
امروزه بیماری‌ها و آسیب‌های ارتوپدی، باتوجه به بالابودن آمار تصادف‌ها و بروز حوادث طبیعی و غیرمترقبه، جزو پنج بیماری شایع دنیا به‌حساب می‌آید که سالانه موجب ناتوانی و مرگ میلیون‌ها نفر در سراسر جهان می‌شود. معمولا شکستگی‌های ناحیه مچ‌دست‌وپا، بازو، شانه، لگن، ران و ساعد از مهم‌ترین آسیب‌های ارتوپدی در بین مردم است.
علی یگانه، جراح و متخصص ارتوپدی نیز در این خصوص می‌گوید: هر شکستگی تا حدی باعث آسیب به بافت‌های نرم مجاور به‌خصوص عضلات، عروق خونی کوچک می‌شود، اما در اغلب موارد این صدمه‌ها درطی بهبودی شکستگی خودبه‌خود بهبود می‌یابند. گاهی یک شریان مهم صدمه می‌بیند که این صدمه یا توسط عامل ایجادکننده شکستگی به‌وجود می‌آید یا به‌وسیله لبه تیز جابه‌جاشده استخوان در زمان آسیب یا پس از آن حادث می‌شود. این عارضه می‌تواند عواقب جدی به‌دنبال داشته باشد. درواقع می‌تواند باعث ازدست‌رفتن اندام شود، اما خوشبختانه چندان شایع نیست.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌افزاید: عفونت (به‌علت شکستگی‌های باز)، دیرجوش‌خوردن، جوش‌نخوردن، نکروز آواسکولار(مرگ استخوانی ناشی از نقصان جریان خون)، کوتاه‌شدن استخوان در اندام‌های تحتانی، ایجاد آسیب‌های عصبی و تاندونی، خشکی مفاصل(به‌دلیل چسبندگی) و… نیز از دیگر عوارض شکستگی‌ها محسوب می‌شوند.