ممکن است فکر کنید که اولین پوشک یکبار مصرف با هدف آسایش بیشتر و راحتی در میان خانواده‌ها اختراع شد، اما این‌طور نیست. پوشک یکبار مصرف توسط Marion Donovan پس از جنگ جهانی دوم و در سال 1950 به‌علت کمبود پنبه اختراع شد. قبل از این اتفاق در آمریکا نیز مانند بسیاری دیگر از کشورها برای نظافت کودکان از یک پوشش پلاستیکی مستطیلی که ابتدا از پرده‌های حمام تهیه می‌شد و روی آن لایه‌های کاغذی قرار داشت استفاده می‌کردند. طی این سال‌ها تولید پوشک‌های یکبار مصرف تغییرات زیادی کرده و چیزی نزدیک به 1000 اختراع راجع به آن ثبت شده ولی بزرگ‌ترین تغییرات با معرفی پلیمرهای سوپر جاذب به سرانجام رسید. امروزه، حدود 90درصد از والدین در سراسر دنیا از انواع پوشک‌های یکبار مصرف استفاده می‌کنند، اما به درستی اطلاعاتی از مواد تشکیل دهنده آنها و خطرهای احتمالی برخی از این محصولات برای کودکان ندارند.
مراقب باشید چه محصولی می‌خرید!
دکتر علی‌اکبر کوشانفر، متخصص کودکان می‌گوید: این روزها شاهد هستیم که محصولات بهداشتی مخصوص کودکانی عرضه می‌شوند که مدت نگهداری طولانی دارند مثلا 8 ساعت یا بیشتر. این اتفاق در نگاه اول ممکن است فوق‌العاده و از نظر اقتصادی و راحتی بسیار مطلوب باشد ولی این نوع از پوشک‌ها که نم را به مدت طولانی نشان نمی‌دهند و جذب فوق‌العاده‌ای دارند باعث ایجاد حساسیت‌های خاص پوستی در کودکان می‌شوند. دلیل آن هم وجود ماده‌ای شیمیایی به‌نام پلی‌اکریلات سدیم است که ویژگی شیمیایی آن جذب آب در محیط است. این ماده شیمیایی همان ترکیبات ریز و گلوله‌ای است که در محصولات کارخانه‌ای که باید دور از رطوبت بمانند، گذاشته می‌شود؛ به همان اندازه سمی و به همان اندازه خطرناک. این ترکیب اعجاب‌انگیز تا چند دهه قبل در تولید تامپون‌های زنانه به کار گرفته می‌شد اما در سال 1985 استفاده از آن ممنوع اعلام شد چون ترکیبات موجود در آن باعث شوک سمی می‌شد که بسیار هم کشنده بودند. ترکیبات شیمیایی پودرهای جاذب موجود در پوشک و حتی پدهای بهداشتی بانوان بسیار خطرناکند و اگر با چشم تماس پیدا کنند یا استنشاق شوند مشکلات زیادی به بار خواهند آورد به همین دلیل توصیه می‌شود که هرگز پوشک‌ها را پاره نکنید، آنها را دست کودکان ندهید تا بازی کنند و در مواردی توصیه می‌کنیم که حتی داخل اتاق کودک نگهداری نشوند تا اثرات سوء آنها بر کودک تاثیر نگذارد.
پوشک‌های جاذب چه ویژگی دارند؟
لایه داخلی یا ورق بالا که اولویت لایه در برخورد با پوست کودک است خط مقدم هرگونه حساسیت یا مسائل مربوط به این موارد است. ارائه‌دهندگان پوشک‌های یکبار مصرف این بخش را به‌عنوان سری‌ترین بخش تولیدات خود معرفی می‌کنند و معمولا در بخش معرفی محصولات خود توضیحی راجع به آن نمی‌دهند. لایه جاذب مایعات که شامل شبکه‌ای بافته شده از مواد پشمی و کریستال‌های شیمیایی است به‌عنوان پلیمر سوپر جاذب (SAP) شناخته می‌شوند. این شبکه پارچه‌ای معمولا از چوب خرد شده یا موادی شامل گندم یا ذرت خمیر شده هستند که به‌صورت لایه‌ای زیر لایه اول قرار می‌گیرند. پوسته بیرونی یا بخش ضدآب خارجی اغلب از مواد پلاستیکی نفتی تولید می‌شوند ولی بعضی شرکت‌های تولیدکننده پوشک سبز از یک پلاستیک بر پایه گیاهان (به‌عنوان مثال بیوپلاستیک‌ها) استفاده می‌کنند تا پوشش علاوه بر ضدآب بودن، خاصیت تجزیه‌پذیری هم داشته باشد.
عوارض پوشک‌های عطری
در مواردی دیده می‌شود که در تولید پوشک‌های یکبار مصرف، از عطرهایی استفاده می‌کنند که احتمالا برای خنک کردن بدن است مانند چیزی که در خمیردندان‌های خنک‌کننده استفاده می‌شود. با این حال، اعضای بدن کودک به سرعت در حال رشد و نسبت به مواد شیمیایی حساس هستند. عطرهای موجود در بسیاری از پوشک‌ها قوی و شیمیایی هستند که احتمال بروز مشکلات بهداشتی مانند حساسیت‌های پوستی و علایم تنفسی را به همراه دارند. از طرفی دیگر تولیدکنندگان مواد معطر مجبور نیستند مواد شیمیایی مورد استفاده در رایحه‌ها را افشا کنند، زیرا FDA به آنها اجازه می‌دهد عطرهای خود را «اسرار تجاری» درنظر بگیرند و به همین دلیل بررسی فرآیند و مواد تولیدی آن غیرممکن است. توصیه ما ساده است؛ پوشک‌های بدون عطر را انتخاب کنید. شما نیازی به عطر آن ندارید، پس ارزش آن را ندارد که بدن را در برابر آسیب‌های خودخواسته قرار دهید.
پلیمر اعجاب‌انگیز
پایه و اساس تولید پوشک‌هایی با این کیفیت جذب به‌دلیل پلیمری شیمیایی است که از اواسط دهه 80 میلادی تولید و شناخته شده است. این پلیمر که با عنوان اختصاری (SAP) شناخته می‌شود به نام‌های مختلفی مانند هیدروژل، پلی‌آکریل سدیم، جاذب‌های پلی‌آکریل یا ژل جذب (AGM) معرفی می‌شوند. این کریستال‌های کوچک به واسطه توانایی باور نکردنی خود در جذب و حبس مایعات در این محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرند و به‌راحتی در عرض چند ثانیه 65 برابر حجم هر دانه از خود آب جذب کرده و بزرگ می‌شوند. نگرانی در مورد SAP و دیگر عنوان‌های مرتبط با آن همیشه وجود داشته و مشخص نیست که آیا تست‌های کافی انجام شده است تا غیرسمی و بی‌خطر بودن SAP مشخص شود. در هر صورت باید گفت که اکثر SAPهای مصرفی در کارخانجات معروف در حال حاضر از نفت مشتق شده و بنابراین ممکن است حاوی مواد شیمیایی نگران‌کننده باشد.
خطر حساسیت و عفونت ادراری دختران
پوشک‌های کامل به‌دلیل وجود کش‌ها و چسب‌های محکم کاملا به بدن کودک می‌چسبند و منفذی برای مبادله هوا با بدن کودک وجود ندارد. همین موضوع باعث می‌شود بخار آمونیاک که به‌صورت طبیعی بعد از ادرار ایجاد می‌شود راهی برای خروج نداشته باشد. این حبس شدن طولانی‌مدت بخار آمونیاک زمینه را برای رشد و تکثیر باکتری‌های ادراری فراهم می‌کند که نه تنها مشکلات پوستی برای کودک به وجود می‌آورد بلکه مهم‌تر از آن باعث عفونت ادراری مخصوصا در دختران می‌شود که مجاری ادراری باریکی دارند و فاصله محل خروج ادرار با پوشک کم بوده و در واقع خروج ادرار کامل انجام نمی‌شود. به‌همین دلیل توصیه می‌شود حتما تا قبل از 2سالگی برای بچه‌هایی که از این نوع پوشک‌ها استفاده می‌کنند کشت ادرار انجام شود زیرا این عفونت‌های بسیار شایع معمولا بدون علایم بالینی خاصی هستند که در صورت درمان نشدن اثرات مخرب زیادی بر دستگاه تناسلی و کلیه‌های آنها می‌گذارد. نظریه‌های متعددی از تاثیر پوشک بر ناباروری در پسربچه‌ها مطرح می‌شود ولی باید گفت این صحبت‌ها فقط در حد نظریه باقی‌مانده و اثبات نشده است.
چه پوشکی بخریم؟
از نظر بهداشتی و پزشکی، پوشکی سالم است که عاری از ترکیب و اسانس‌های شیمیایی باشد و از جنس پلاستیک هم نباشد. حالا هر کدام از نمونه‌های جدید یا قدیمی که این ویژگی‌ها را داشته باشند مورد تایید هستند، زیرا وجود هر ماده شیمیایی در پوشک می‌تواند حساسیت‌های پوستی ایجاد کند. استفاده از پارچه‌های قابل شست‌وشو که در گذشته به‌عنوان کهنه مورد استفاده قرار می‌گرفت نه تنها به نفع سلامت کودک، بلکه به نفع محیط‌زیست و اقتصاد خانواده هم هست.
چندبار تعویض؟
هر کودک سیستم بدنی و دفعی متفاوتی نسبت به دیگر همسالان خود دارد، به‌همین دلیل نمی‌توان برای همه از یک فرمول یکسان استفاده کرد. توصیه این است که بلافاصله بعد از هر اجابت مزاج کودک بلافاصله تعویض و شسته شود چون پوست کودک بسیار نازک و حساس بوده و مجاورت طولانی با مواد شیمیایی و ترکیبات ناشی از ادرار کردن کودک باعث ایجاد حساسیت‌های پوستی می‌شود. بهترین فاصله تعویض‌ها 3 ساعت یکبار است.
منبع: مجله سیب سبز