دیابت از آن دسته بیماری‌هایی است که اگر بدرستی کنترل شود، افراد می‌توانند عمر طولانی داشته باشند، اما در صورت بی‌توجهی به کنترل قند خون بخصوص در سالمندان، ممکن است عوارض خطرناک و غیرقابل جبرانی به وجود آید.
به گفته دکتر علیرضا هجرتی، فوق‌تخصص غدد، بیماران دیابتی دچار کم‌آبی نسبی هستند. بیشتر افراد دیابتی به این دلیل که کنترل قند مناسبی ندارند و قند از طریق کلیه و ادرار دفع می‌شود، همراه با دفع قند، مقدار زیادی آب هم دفع می‌کنند. بنابراین یک کم‌آبی نسبی در افرادی که دیابت آنها خوب کنترل نشده ، دیده می‌شود.
به همین دلیل این افراد مستعد کم‌آبی بیشتر در اثر گرمای محیط، بروز اسهال، استفراغ یا کم نوشیدن آب هستند.
اهمیت رژیم غذایی در تامین آب مورد نیاز بدن
هنگامی که انسولین به میزان طبیعی در بدن ترشح می‌شود، آب هم به میزان کافی به همه سلول‌های بدن می‌رسد، اما در صورت بروز اختلال در انسولین بدن، کنترل آب دریافت و دفع شده اهمیت پیدا می‌کند. بیمار دیابتی را به عنوان بیماری که آب بدنش کمتر از حد طبیعی است، در نظر می‌گیریم. توصیه می‌شود این افراد بخصوص در سنین بالا که حس تشنگی ضعیف‌تر می‌شود، به میزان آب بدنشان بیشتر توجه داشته باشند. این افراد حتی اگر احساس تشنگی نکنند، باید مصرف و نوشیدن آب را در روز به عنوان یک عادت در برنامه زندگی خود قرار دهند.
مواد غذایی که باعث می‌شود آب بدن افزایش پیدا کند، شامل انواع سالاد، گوجه، خیار و کاهو است که می‌توانند به دلیل خاصیت فیبری ، آب را در بدن و روده‌ها نگه دارند. چون این مواد دارای کالری روزانه موثر در رژیم غذایی نیستند، توصیه می‌شود بیماران دیابتی در طول روز این مواد را مصرف کنند. سالاد به عنوان یک ماده غذایی با فیبر زیاد می‌تواند در چند نوبت شبانه روز بدون نگرانی از کالری مصرفی استفاده شود. در مقابل، موادی که باعث کاهش آب بدن می‌شود، باید کمتر استفاده شود. هنگام نوشیدن چای غلیظ و انواع نوشابه گازدار به دلیل املاحی که در آنها وجود دارد، بدن آبی بسیار بیشتر از آنچه همراه این مواد است، طلب می‌کند. برای مثال کسی که یک لیوان نوشابه می‌نوشد، باید بیش از دو برابر آب بنوشد تا املاح موجود در نوشابه کامل دفع شود. اگر 200 سی‌سی چای غلیظ و پررنگ مصرف شود، باید 400 سی‌سی آب مصرف شود تا املاح موجود در چای دفع شود. توصیه می‌شود افراد مبتلا به دیابت چای کمرنگ مصرف کنند و نوشابه هم تا جای ممکن استفاده نشود. همچنین بهتر است موادی مثل فست فود که نمک زیاد دارند و غذاهایی که شور سرو می‌شوند، استفاده نشود،چون برای دفع نمک باز هم نیاز به دفع مقدار زیادی آب است.
توصیه‌هایی برای کنترل آب بدن
به بیماران دیابتی پیشنهاد می‌شود، در طول روز آب فراوان مصرف شود و هنگام شب و پیش از خواب مصرف آب کاهش پیدا کند تا زمان خواب اختلال ایجاد نکند. این افراد باید وضعیت آب بدن را در طول شبانه روز حتی اگر احساس تشنگی وجود نداشته باشد، کنترل و آب بدن را حفظ کنند؛ وضعیت بهداشت پوست را رعایت کنند و در مقابل تابش مستقیم نور خورشید بخصوص در فصل‌های گرم قرار نگیرند. این افراد حتی در فصل سرد باید مراقب باشند که مقابل حرارت مستقیم وسایل گرم‌کننده قرار نگیرند تا آب بدن بسرعت از بین نرود.
به افراد مبتلا به دیابت توصیه می‌شود، بخصوص در فصل گرما، حتی اگر احساس تشنگی ندارند، توجه به هیدراته بودن بدن داشته باشند. روزانه خود را وزن کنند تا اگر دچار کاهش وزن در اثر کم‌آبی شدند، بسرعت متوجه شوند. بخصوص در سنین بالاتر ممکن است افراد کمتر متوجه تشنگی شوند. به همین دلیل وقتی متوجه کم‌آبی می‌شوند که چندین لیتر آب بدن را از دست داده‌اند. در نتیجه میزان قند خون از کنترل خارج و باعث بروز عوارض دیابت مانند کمای هایپر اسمولار یا کتواسیدوز دیابتی (از عوارض حاد دیابت) می‌شود. کسانی که می‌خواهند از وضعیت مایعات بدن خود مطلع شوند، باید روزانه خود را وزن کنند، بخصوص در سنین بالا و سنین پایین تغییرات ناگهانی وزن، تغییر وضعیت آب بدن را نشان می‌دهد. تغییر وزن که معمولا به دلیل کاهش آب بدن است، زودتر از این که کم‌آبی علائم بالینی خود را نشان دهد، هشداری برای شخص یا اطرافیان خواهد بود.
وقتی کم‌آبی به سراغ بیماران می‌آید
مصرف آب و میزان آب مورد نیاز بدن در افراد مختلف با توجه به سن، وزن و نوع فعالیت متفاوت است، اما کم‌آبی بدن می‌تواند همه گروه‌های سالم یا بیمار را در معرض خطر قرار دهد. گرفتگی عضلات، ضعف و خستگی غیرعادی، احتمال شوک قلبی، خشک شدن دهان و خشک شدن بیش از حد پوست و مو از جمله عوارضی است که بر اثر کاهش بیش از حد آب بدن بروز پیدا می‌کند. در این میان، افرادی که بیماری‌هایی مثل دیابت دارند باید مصرف آب در رژیم غذایی خود را کنترل کنند.
بیماری‌های فصلی مثل اسهال عفونی، مسمومیت و بسیاری از بیماری‌های کلیوی ممکن است منجر به دفع بیش از حد آب شوند. از طرفی، بیماری‌های قلبی مثل نارسایی قلبی ممکن است منجر به حبس شدن آب در بدن شود و آب مفید را از دسترس خارج کند. در این شرایط با این که مقدار زیادی آب در بدن بیمار جمع شده ، این آب مفید نیست و در اختیار بافت‌ها، قلب و عروق به طور کامل قرار نمی‌گیرد.
مواد غذایی مناسب برای پیشگیری از کم‌آبی بدن در افراد دیابتی
افرادی که مبتلا به دیابت هستند، بهتر است منابع غذایی را انتخاب کنند که قند خون را افزایش ندهد تا پیشگیری از یک عارضه، آسیب‌های بیشتری به وجود نیاورد. سبزیجات غنی از آب، یکی از منابع خوب تامین آب مورد نیاز بدن هستند. سبزیجات منبع خوبی از فیبر، ویتامین و مواد معدنی با کربوهیدرات بسیار پایین هستند و به این ترتیب، قند خون را همواره در حد استاندارد نگه می‌دارند. سبزیجاتی مانند خیار و کرفس غنی از آنتی‌اکسیدان، ویتامین C، منگنز و ویتامین Aهستند و بخوبی به بافت‌های بدن آبرسانی می‌کنند. فلفل دلمه‌ای، منبع خوبی از پتاسیم است که به هیدراته شدن خوب بدن کمک می‌کند. در گوجه فرنگی، ماده‌ای به نام لیکوپن وجود دارد که آنتی‌اکسیدان خوبی برای محافظت از سلول‌های بدن در برابر انواع سرطان‌هاست. همچنین سبزیجات تیره رنگ مثل اسفناج، منابع غنی از ویتامین K و پتاسیم هستند و حدود 90درصد از آب تشکیل شده‌اند.
علاوه بر این، میوه‌ای مثل سیب، آبرسانی مناسب به بافت‌های بدن دارد و با کاهش سطح کلسترول، منجر به کاهش وزن و پیشگیری از بروز مشکلات قلبی می‌شود.