داستان خوردن داروها و مکمل‌های ورزشی اگرچه به ظاهر همین کارکرد را دارد اما می‌تواند آسیب‌های جدی به بدن افراد وارد کنند. دانشیار دانشگاه شهید بهشتی در مورد عوارض هورمون‌ها و شبه‌هورمون‌ها گفت: در نتیجه مصرف خودسرانه این هورمون‌ها، سطح کلی هورمون‌ها در بدن افراد دچار تغییر می‌شود. وی افزود: مرکز کنترل رفتارهای جنسی در مغز، در مجاورت قسمت کنترل رفتار قرار دارد. هنگامی که سطح هورمون‌های جنسی که عموما جزو هورمون‌های مردانه هستند تغییر می‌کند، رفتار فرد مصرف‌کننده نیز به‌طور خشونت‌آمیزی تغییر می‌کند. همچنین از دیگر عوارض این هورمون‌ها دیابت، پرفشاری و سکته‌های مغزی، قلبی و مشکلات کبدی و کلیوی است. هورمون‌های مصرفی در بدنسازی عموما به‌صورت تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرد و برخلاف یک تصور اشتباه تزریق در موضع عضلات مورد نظر علاوه بر بی‌اثر بودن آن به‌صورت موضعی ممکن است عوارض خطرناکی مثل ترومبوز یا آمبولی را نیز به‌دنبال داشته باشد. عموم داروهای هورمونی در کبد متابولیزه می‌شود و بنابراین تزریق موضعی این داروها جهت اثر بخشی مضاعف تلقی بیهوده است.
تناسب هیکل به هر قیمتی
دکتر براتی تأکید می‌کند: متأسفانه ورزشکاران برای اینکه شکل و تناسب بدنی خود را به هر قیمتی حفظ کنند به این هورمون‌ها و شبه‌هورمون‌ها روی می‌آورند و از عوارض آن غافل هستند. ورزشکاران باید بدانند که همه آنها نیاز به مصرف مکمل ندارند و فقط با تجویز متخصصان این امر مجاز است. هورمون‌ها و شبه‌هورمون‌ها (و نیز تحریک‌کننده هورمون‌های بدن) ازجمله موادی هستند که برای بدن ورزشکاران مضرند و در فهرست ممنوعه قرار دارند. برخی دیگر از این مکمل‌ها که در این فهرست قرار ندارند مثل اسید آمینه، کراتین، پودرهای پروتئینی Bcaa ممنوع نیستند ولی نحوه استفاده و شرط سنی آنها باید رعایت شود. به‌طور مثال افراد زیر 18سال به هیچ عنوان حق استفاده خودسرانه از این مواد را ندارند و باید با آزمایش‌های دوره‌ای و پایش سلامت و تحت شرایط خاص و زیرنظر پزشک برایشان تجویز شود. دوز‌هایی که روی بسته‌بندی این هورمون‌ها چاپ شده، دوزهای تجاری است. فروشنده‌ها به‌دنبال مصرف بیشتر مصرف‌کننده هستند. همچنین مکمل‌ها باید آرم و لوگوی وزارت بهداشت و بارکد شبنم داشته باشند. از آنجا که صنعت مکمل‌ها بسیار پرسود است متأسفانه دیده شده که در قوطی مکمل‌های اصلی از مواد غیرمجاز آنابولیک جهت اثربخشی بیشتر به‌کار برده می‌شود. بنابراین برای خرید این مکمل‌ها باید به داروخانه‌های مجاز مراجعه شود که دارای مجوز وزارت بهداشت و یاتأیید فدراسیون پزشکی ورزشی هستند.
واردات غیرقانونی مکمل‌های بدنسازی
این پزشک متخصص همچنین افزود: متأسفانه طیف گسترده‌ای از مکمل‌های بدنسازی به‌صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شوند که نمی‌توانیم روی سلامت آنها تکیه کنیم و بسیاری از این مکمل‌ها آلوده به مواد نیروزا و استروئید آنابولیک هستند که می‌تواند خطرات بسیاری را برای بدن داشته باشند. عوارض بی‌شمار، ارمغان مصرف مکمل‌های بدنسازی است. مکمل‌های بدنسازی به‌خصوص مکمل‌های آلوده به مواد استروئیدی می‌تواند منجر به افزایش فشارخون، آریتیمی قلب، ناباروری در خانم‌ها و آقایان، اختلالات کبدی، بروز آکنه (که یکی از شایع‌ترین عوارض آن است) و همچنین ایجاد تومور خصوصا تومورهایی در کبد از عوارض بسیار شایع مصرف مکمل‌های بدنسازی است. اختلالات کلیوی از دیگر عوارض حاد مصرف مکمل‌های بدنسازی است. همچنین مصرف مکمل‌های بدنسازی در نوجوانان می‌تواند باعث کاهش رشد جسمی یا تغییراتی در دستگاه تناسلی آنها و نهایتا بروز عقیمی در سال‌های بعدی شود.
مرگ در کمین مصرف‌کنندگان بی‌رویه پودرهای پروتئینی
این متخصص پزشکی ورزشی همچنین درخصوص عوارض جانبی مکمل‌های بدنسازی گفت: متأسفانه مصرف بی‌رویه بسیاری از پودرهای پروتئینی در دوزهای بالا می‌تواند خطرات مهلکی مثل دفع آب از بدن و بروز دهیدراسیون و در نهایت خطرات کما و مرگ به‌طور خاصه در آب و هوای گرم و تحت تمرینات طاقت‌فرسا را نیز به همراه داشته باشد.
مصرف به شرط تجویز پزشک
این پزشک متخصص افزود: مصرف هیچ مکملی حتی اگر مورد تأیید باشد بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود و مکمل‌هایی که ممکن است به برخی از بدنسازان توصیه کنیم در شرایط خاص و برای افرادی است که به‌طور حرفه‌ای به این ورزش می‌پردازند و اکثر روزهای هفته و چندین ساعت در روز به تمرینات سخت مشغولند یا مشکل گوارشی یا اختلال در جذب دارند و یا کمبود آهن دارند که ممکن است مکمل آهن برای آنها تجویز کنیم و یا برای ریکاوری بین تمرینات شدید برای پیشگیری از خستگی و یا تقویت قوای عمومی بدن ازجمله سیستم ایمنی آنها تجویز کنیم. وی تأکید کرد: تجویز مکمل‌ها از سوی متخصص تغذیه نیز به شرط انجام آزمایش‌های مختلف و بررسی اختلالات کبدی و کلیوی فرد بلامانع است و بعد از بررسی‌های لازم، مکمل‌ها را در دوزهای پایین با توجه به وزن ورزشکار و درصد عضله و چربی بدن وی تجویز می‌کنیم. متأسفانه درصد قابل توجهی از بدنسازانی که به کلینیک مراجعه می‌کنند به‌دلیل مصرف مکمل‌های آلوده بدنسازی دچار درجاتی از اختلالات کبدی و کلیوی خصوصا کبد چرب شده‌اند.
مصرف کراتین
مصرف کراتین امروزه در بین ورزشکاران ایرانی و البته سایر کشورها شایع شده است اما بسیاری از این ورزشکاران بدون اطلاع از عوارض مصرف بی‌رویه کراتین برای رسیدن به اهداف خود در مدت کوتاه اقدام به مصرف بیش از اندازه مجاز این مکمل می‌کنند.
کراتین چه عوارضی دارد؟
تحقیقات نشان داده‌اند مکمل کراتین باعث می‌شود که مولکول کراتین در داخل عضلات به دام بیفتد و از ترشح کراتین در ادرار جلوگیری می‌کند. همانطور که گفتیم، کراتینین محصول نهایی کراتین در بدن است که از طریق ادرار از بدن دفع می‌شود. افزایش مکمل کراتین، باعث افزایش کراتینین در خون می‌شود. ترشح کراتینین به‌عنوان یک شاخص عملکرد درست کلیه استفاده می‌شود. جالب است که بدانید افزایش کراتینین در خون، در نارسایی کلیه نیز اتفاق می‌افتد که در بیشتر موارد در مراحل پیشرفته نیاز به پیوند کلیه به‌وجود می‌آید.البته به جز موارد گفته شده، درصورت کمبود آب شدید در بدن نیز کراتینین افزایش می‌یابد.
از طرفی، ورزشکارانی که از مکمل کراتین استفاده می‌کنند و نیاز به کاهش وزن شدید در کوتاه‌مدت دارند و برای کاهش وزن از کاهش میزان آب بدن استفاده می‌کنند مصرف کراتین می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد. به زبان ساده، این کار باعث جمع شدن مواد سمی در کلیه می‌شود و این مواد کار سلول‌های کلیه برای دفع را با مشکل مواجه می‌سازد.
مصرف خودسرانه پروتئین‌ها و مکمل‌های ورزشی در بسیاری از باشگاه‌ها رواج دارد و در صورتی که در استفاده از این ترکیبات دقت کافی صورت نگیرد می‌تواند عوارض خطرناکی مانند فشار خون و آسیب به کلیه را به همراه داشته باشد.
خطرات مصرف چربی‌سوزها در آرایشگاه‌ها
این عضو هیأت علمی دانشگاه اضافه می‌کند، متأسفانه امروزه شاهد تجویز داروهای چربی‌سوز و تناسب اندام در آرایشگاه‌های زنانه و باشگاه‌های بدنسازی هستیم، روند نامطلوبی که می‌تواند به‌شدت سلامت زنان در دوره باروری را تهدید کند.مصرف این داروها به‌دلیل مواد محرک موجود در آن می‌تواند طیف گسترده‌ای از اختلالات از جمله افزایش ضربان قلب، فشارخون و نیز افزایش تحریک پذیری سیستم عصبی فرد ورزشکار را به‌وجود آورد. این مواد اثر سرکوب‌کنندگی بر حس اشتها را داشته و به این ترتیب می‌تواند درصورت مصرف طولانی مدت عوارض سوء گوارشی و تغذیه‌ای را به‌همراه داشته باشد.گذشته از این ما شاهد این هم هستیم که برای اثربخشی مضاعف، بعضی از خانم‌ها علاوه بر مصرف داروی چربی‌سوز به مصرف سیگار برای اثرات سرکوب‌کنندگی آن نیز روی می‌آورند.گفتنی است استفاده ترکیبی از روش‌های فوق اثرات جبران ناپذیری بر متابولیسم کلسیم در استخوان گذاشته و زمینه را برای پوکی زودرس استخوان فراهم می‌کند.گذشته از موارد فوق تجویز ورزش‌های غیراصولی با شدت بالا برای کاهش وزن از علل ثابت شده در بروز اختلالات قاعدگی است که در نهایت منجر به برهم خوردن تعادل هورمونی و اختلالات پسیکوفیزیولوژیکال می‌شود. شما با افزودن مواد خاص به رژیم غذایی روزانه خود می‌توانید روند کاهش وزن را سرعت ببخشید. مصرف آب، دانه سویا، میوه‌جات و سبزی‌ها و استفاده از چای سبز و ادویه به میزان مختصر روند چربی‌سوزی در بدن را تسریع کند.
هورمون‌های استروئیدی غیر قانونی
انواعی از داروها که از هورمون جنسی مردانه مشتق شده و برای تقویت عضلات استفاده غیرقانونی دارند. وجود این مواد در خون و ادرار ورزشکاران به‌عنوان دوپینگ محسوب می‌شود. استفاده از این داروها به‌خصوص در خانم‌ها باعث ریزش موی سر، بروز صفات ثانویه جنسی مردانه مثل رشد استخوان‌های صورت، پرمویی، اختلال سیستم باروری و بم شدن صدا می‌شود.گاه این عوارض حتی بعد از قطع مصرف داروها نیز باقی خواهد ماند. استفاده از این داروها در مردان هم با وجود اینکه این مواد مشتقات تستوسترون هستند، به‌دلیل سرکوب سیستم ترشح هورمون مردانه درونی، باعث کوچک شدن بیضه‌ها، عقیمی و بیماری پروستات می‌شود. علاوه بر این، عوارض کبدی مثل سرطان‌های کبدی و عوارض روانی شدید این داروها تا سال‌ها بعد بیمار را آزار خواهد داد.
اعتیاد به داروهای هورمونی
دکتر براتی در ادامه گفت‌وگو درخصوص عوارض داروهای مذکور به اعتیادآوری این داروها اشاره می‌کند.یکی از عوارض سوء‌مصرف داروهای مذکور وابستگی روانی به داروهای استروئید آنابولیک است. متأسفانه مشاهده می‌شود که مصرف طولانی مدت این داروها بر سیستم‌های کنترل رفتار و خلق وخو تأثیر گذاشته و لذا پس از ترک مصرف این مواد، فرد علائم ترک را که شامل بی‌حالی، بی‌حوصلگی، پرخاشگری و ضعف گسترده عضلات است را تجربه می‌کند.
داروهای نسل جدید
دکتر براتی درخصوص مصرف داروهای جدید توسط افراد افزود: متأسفانه طی یک دهه گذشته شاهد این موضوع هستیم که بدنسازان به دسته‌ای از هورمون‌ها تحت عنوان داروهای رشد (از دسته هورمون‌های پپتیدی) یا شبه هورمون رشد و مشتقات آن(growthhormone) روی آورده‌اند با این تصور که داروهای مذکور فاقد اثرات جانبی هورمون‌های استروئیدی هستند غافل از اینکه این هورمون‌ها با اثرات گسترده بر بافت‌های همبند بدن می‌توانند زمینه رشد ناموزون و افسارگسیخته بافت‌های مختلف عضلانی مثل عضله قلب و بافت‌های پیوندی را فراهم کرده و به نوعی بدن را در معرض سرطان‌های بدخیم یا هیپرتروفی بیماری‌زای قلبی که از عوامل مؤثر در بروز مرگ‌های ناگهانی است را فراهم آورد.
تهدید سلامت قلب و عروق با استروئیدهای آنابولیک
زمانی‌که فردی خودسرانه شروع به مصرف استروئیدهای آنابولیک می‌کند، تعادل کلسترول خون به‌هم می‌ریزد. از طرف دیگر می‌تواند خشکی و شکنندگی عروق خونی را هم به‌دنبال داشته باشد. همچنین استروئیدها می‌توانند پارگی مویرگ‌ها و افزایش فشار خون را به‌دنبال داشته باشند. گاهی این افزایش فشار خون تا ابد با فرد خواهد ماند. مصرف مداوم انواع استروئیدها افزایش چربی بد و تری‌گلیسرید خون و کاهش چربی خوب خون را در پی خواهد داشت. با این حساب تمام این عوامل دست به‌دست هم می‌دهند و زمینه ابتلای فرد به بیماری مزمن و ناگهانی قلب و عروق را فراهم می‌کنند.
چند مورد از عوارض ناخوشایند مصرف مکمل‌های پیش از ورزش:
استفراغ
مورمورشدن یا بی‌حسی درصورت، لب‌ها یا انگشتان دست وپا
عصبی شدن
اسپاسم عضلانی
سردرد
برافروختگی و گرگرفتگی پوست
اختلال خواب
خارش
افزایش فشارخون
آسیب کلیه‌ها
درد قفسه سینه