در مردان، افزایش سن همراه با کاهش پیشرونده سطح هورمون مردانه یا همان تستسترون همراه است. اگر میزان غلظت تستسترون خون در افراد مسن، کمتر از میزان حداقل در افراد جوان باشد آن را اصطلاحا یائسگی مردانه یا کم کاری غدد جنسی (بیضه‌ها) می‌نامند. سازمان بهداشت جهانی از یائسگی مردانه با عنوان کم‌کاری غدد جنسی دیررس یاد می‌کند. این تغییر هورمونی سبب ایجاد مجموعه‌ای از علائم جسمی و روانی می‌شود. به عبارتی یائسگی مردانه چیزی نیست جز کمبود هورمون مردانه یا تستسترون. با بالا رفتن سن هم میزان تستسترون خون کاهش می‌یابد و هم از حساسیت بافت‌ها به تستسترون کم می‌شود.
کاهش طولانی‌مدت میزان تستسترون خون، دارای اثرات سوء روی استخوان، عضله، مغز و چربی‌های خون است. کاهش میزان تستسترون خون در مردان از حدود 30 سالگی شروع و پس از آن تقریبا هر سال یک درصد از میزان تستسترون خون کاسته می‌شود. در 7 درصد مردان 60 ـ 40 ساله و 70 درصد مردان 79 ـ 70 ساله، میزان تستسترون خون کمتر از حداقل آن در افراد جوان خواهد بود. علائم اصلی کاهش تستسترون در مردان عبارتند از: کاهش میل جنسی، تحلیل رفتن توده عضلانی بدن همراه کاهش قدرت عضلانی، کاهش توان عملکرد فیزیکی و گاهی ذهنی، افسردگی، تغییر در رفتار، خستگی، تحریک‌پذیری و گاهی گُرگرفتگی. غالباً علائم فوق به بالا رفتن سن و پیری نسبت داده می‌شوند در صورتی که مشکل بالا رفتن سن یا پیری نیست.
برخلاف خانم‌ها، شروع یائسگی در مردان غیر قابل پیش بینی و تدریجی است و این سبب می‌شود در تشخیص و درمان این گونه مردان تعلل پیش آید.
ما بین 75 ـ 25 سالگی یک کاهش پیشرونده در عملکرد بیضه‌ها (که محل اصلی تولید هورمون مردانه است) اتفاق می‌افتد و این کاهش در 50 ـ 45 سالگی به حداکثر می‌رسد به طوری که میزان تستسترون آزاد خون 50 درصد کاهش می‌یابد. موضوع حائز اهمیت این است که در مردان میانسال (70 ـ 40 ساله) که میزان تستسترون خون کاهش می‌یابد، خطر تصلب شرایین که پیش درآمد سکته قلبی و مغزی است، بیشتر می‌شود. در حقیقت هورمون مردانه یک عامل حفاظتی در مقابل تصلب شرایین است. برای تشخیص یائسگی در مردان یک پرسشنامه معتبر از طرف دانشگاه سنت لوئیس ابداع شده است که در آن ده پرسش زیر از فردی که مشکوک به یائسگی مردانه است، پرسیده می‌شود:
آیا میل جنسی در شما کاهش یافته است؟ آیا شما احساس نمی‌کنید فاقد انرژی هستید؟ آیا توان عضلانی و مقاومت شما کاهش یافته است؟ آیا شما فکر نمی‌کنید قدتان کوتاه شده است؟ آیا شما فکر نمی‌کنید دیگر از زندگی کمتر لذت می‌برید؟ آیا شما احساس غمگینی یا عصبانیت نمی‌کنید؟ آیا شما بتازگی احساس نمی‌کنید از توانایی شما در انجام ورزش‌های مختلف کاسته شده است؟ آیا شما پس از خوردن ناهار به خواب نمی‌روید؟ آیا بتازگی توانایی شما در انجام کارهایتان کم نشده است؟
اگر فردی به سوالات یکم،هفتم یا سه سوال از ده سوال فوق جواب مثبت دهد، مشکوک به کاهش هورمون مردانه است. باید تأکید کرد صرف داشتن علائم فوق، دلالت بر وجود یائسگی مردانه نیست. تائید تشخیص پس از انجام آزمایشات دقیق خواهد بود. پس پرسشنامه فوق فقط یک ابزار برای ارزیابی است.
دکتر محمدرضا صفری نژاد – جراح و متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری