ایرج خسرونیا، رئیس انجمن متخصصان داخلی کشور با اشاره به لزوم توجه بیشتر به بحث پیشگیری و بهداشت در کشور می‌گوید: «کلید کاهش ابتلا به بیماری‌های عفونی و واگیردار توجه بیشتر به بهداشت فردی است. وزارت‌بهداشت و رسانه‌های جمعی باید اصول رعایت بهداشت فردی و محیط را به شهروندان آموزش دهند تا شاهدکاهش ابتلا به بیماری‌های عفونی و واگیردار در جامعه باشیم.»
وضعیت شیوع بیماری‌های مسری در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بیماری‌های واگیردار به‌ویژه بیماری‌هایی که سبب مرگ‌ومیر فراوان هستند، تقریبا کنترل شده‌اند. بیماری‌هایی مانند سل، مالاریا، حصبه، تب روده و بیماری‌های مشترک بین دام و انسان مانند بروسلز، آنفلوآنزاهای مرغی و خوکی اکنون کنترل شده‌اند، اما در برخی از مناطق هنوز شاهد این بیماریها هستیم. به‌عنوان مثال، سل مقاوم به درمان را در منطقه شرق ایران یا بروسلز یا تب مالت را نیز هنوز در برخی از مناطق کشور مشاهده می‌کنیم. این موارد باید بیشتر کنترل شوند. فرد مظنون به سل مقاوم به درمان از مرز افغانستان وارد کشور و در مسافرخانه و اماکن عمومی پایتخت نیز مشاهده می‌شود. خلطی که او در اماکن عمومی می‌ریزد، ممکن است ده‌ها نفر را بیمار کند. اگر شیر دام آلوده به تب مالت در یک روستا بین مردم پخش شود، تعداد زیادی از مردم به بیماری گروهی گرفتار می‌شوند. در سال‌های اخیر پیشگیری از بیماریها به‌خوبی انجام گرفته، اما به این موضوع به‌اندازه درمان بها داده نشده و اقدامات اساسی در این زمینه انجام نشده است. بیشتر بودجه و وقت وزارت بهداشت در بحث درمان صرف شده است.
ما همچنان شاهد افزایش میزان هاری در سیستان‌و‌بلوچستان یا تب مالت در مناطق غربی کشور هستیم. چرا با اینکه از بسیاری از بیماری‌های واگیردار پیشگیری کردیم، اما هنوز در بحث پیشگیری از بیماری در برخی مناطق مشکل داریم؟ به اعتقاد شما، چه تمهیداتی باید اندیشیده شود تا شاهد شیوع برخی بیماری‌های واگیردار نباشیم؟
بیماری هاری بیماری مشترک بین انسان و حیوان، به‌ویژه سگ و گرگ است. این بیماری در برخی از نقاط غیرقابل‌کنترل است. حیوانی که از مرز وارد کشور می‌شود، قابل کنترل نیست. این حیوانات به روستاییان حمله کرده و چند نفر را آلوده می‌کنند. در این مواقع باید آموزش‌های لازم را به افراد ارائه داد تا اگر توسط سگ یا گرگ گاز گرفته شدند، سریع تحت کنترل و درمان قرار گیرند. حیوانات ناقل بیماری نیز باید گرفتار و مدتی تحت‌نظر باشند. البته واکسن هاری موجود است، اما متاسفانه در برخی نقاط شاهد بیتوجهی نسبت به این بیماری هستیم. اکنون تب مالت را در برخی از نقاط لرستان و استان مرکزی مشاهده می‌کنید. به نظر می‌رسد سازمان دامپزشکی وظیفه اصلی خود، یعنی درمان حیوانات را انجام نمی‌دهد. سرمایه‌گذاری در زمینه پیشگیری از بین نمی‌رود و مخارج در راه پیشگیری خود نوعی سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید. به‌محض ریشه‌کنی یک بیماری، دیگر دارویی برای درمان آن وارد نمی‌کنیم و وسیله‌ای برای تشخیص آن به کار نمی‌گیریم. اگر بودجه وزارت بهداشت و درمان یا سازمان دامپزشکی صرف پیشگیری از بیماریها شود، خود نوعی سرمایه‌گذاری بزرگ است. کارکنان وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی کشور باید در کار خود خبره و به بیماری‌های خاص هر منطقه آگاه باشند. نیروهای وزارت بهداشت و درمان اکنون نسبت به بیماری‌های بومی مناطق آگاهی کامل دارند. در گذشته فردی فوق‌تخصص از پشت میز خود بلند شده و به معاونت یک وزارتخانه می‌رسید. این فرد آگاهی کمی از بیماری‌های خطرناک بومی در شهرستان‌ها داشت. اکنون این مشکل به‌میزان بسیار زیادی حل شده، اما مساله بودجه تخصیص‌داده‌شده به وزارت بهداشت و درمان است. به‌نظر نمی‌رسد این بودجه ظرفیت پاسخگویی به بهداشت، پیشگیری، درمان و آموزش را داشته باشد. اگر تخصیص بودجه در سال‌های آینده نیز به این میزان باشد، باید منتظر شیوع بیماری‌های بیشتر بود.
با توجه به اینکه بخش مهمی از پیشگیری بیماری، رعایت بهداشت فردی است، وزارت بهداشت در زمینه آموزش به مردم برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های مختلف تاکنون چگونه عمل کرده است؟
مردم باید از طریق وسایل ارتباط‌جمعی آگاهی پیدا کنند و وزارت بهداشت و درمان نمی‌تواند مستقیما وارد خانه‌های مردم شود. به این منظور می‌توان در مراکز عمومی و اتوبوس‌ها بروشورها و آگهی‌هایی را پخش و مردم را در این زمینه راهنمایی کرد. وسایل ارتباط‌جمعی باید آگاهی لازم را به مردم در زمینه رعایت بهداشت و جلوگیری از بیماری را بدهند و وظیفه اصلی بر دوش رادیو و تلویزیون است. وسایل ارتباط‌جمعی باید با پخش نمایش و حتی موسیقی مردم را در زمینه رعایت اصول بهداشتی آگاه کنند. مواردی مانند فواید واکسیناسیون برای جلوگیری از ابتلای به بیماریها به‌ویژه هپاتیت‌ها، شست‌وشوی دست‌ها قبل از غذا یا رعایت اصول بهداشت از جمله موضوعاتی است که باید در مورد آنها آگاهی‌بخشی صورت گیرد. شهروندان باید بیماریها و عوارض آنها را بشناسند و این موارد باید به‌موقع به سمع‌ونظر مردم برسند. این آگاهی‌رسانی‌ها باید به‌کمک وزارت بهداشت و انجمن‌های پزشکی باشد. یکی از کارهای مهم این انجمن‌ها روشنگری است. نمایندگان وزارت بهداشت در تمام شهرستان‌ها می‌توانند به آگاهی‌رسانی به مردم کمک کنند. مردم نیز باید از امکانات کارشناسی‌شده مسئولان وزارت بهداشت در مناطق استفاده کنند.
آیا می‌توان عنوان کرد در سال‌های اخیر میزان رعایت اصول بهداشتی در میان شهروندان افزایش داشته است؟
متاسفانه شاهد هستیم که این اتفاق نیفتاده است. در واقع مردم اصول بهداشت را به‌معنای واقعی رعایت نمی‌کنند. به‌عنوان مثال اکنون موش در سراسر شهر تهران وجود دارد و همچنان مردم غذاهای بسیاری را برای این جانوران به جوی آب می‌ریزند. این غذاها توسط موش‌ها استفاده شده و روزبه‌روز بر تعداد آنها افزوده می‌شود. شهروندان موادغذایی را بدون قرارگیری در کیسه‌های دربسته در خیابان‌ها رها می‌کنند. در برخی از نقاط شمال شهر روباه، گرگ و سگ‌های ولگرد به‌راحتی در ساعات‌پایانی روز از مواد غذایی باقیمانده در خیابان‌ها استفاده می‌کنند. این عوامل بیماری‌های گوناگون را در تمام شهرستان‌ها ایجاد می‌کنند. مردم هنوز در زمینه انباشت زباله‌های شهری بهداشت را رعایت نمی‌کنند و کنار رودخانه‌ها مملو از زباله است. موادغذایی آلوده در آب پخش می‌شوند و ممکن است برای روستانشینان مجاور رودخانه ایجاد بیماری و مزاحمت شود.
آیا وزارت بهداشت با همکاری سازمان محیط‌زیست نمی‌تواند در زمینه رعایت بهداشت محیط به مردم اطلاع‌رسانی کند؟
وزارت بهداشت در صورت وجود بودجه و نیروی کافی می‌تواند به سازمان محیط‌زیست کمک کند، اما در حال حاضر در شهرستان‌ها در بخش بهداشت دانشگاه‌های وزارت بهداشت با مشکل کمبود نیروی انسانی مواجه هستیم و یکی‌دونفر به‌عنوان بازرسان قصابی‌ها، رستوران و… فعالیت دارند. این واقعیت نشان از توجه خاص وزارتخانه به بحث درمان و بیتوجهی نسبی به بحث بهداشت است. مشکلات درمانی با طرح تحول‌سلامت به‌میزان زیادی حل شد و بسیاری از عوامل و بودجه‌ها به‌سوی درمان رفت. متاسفانه در دانشگاه‌های مختلف نیروی معاونت درمان چندین برابر نیروهای معاونت بهداشت است. درمان با بیمارستان‌ها و درمانگاه سروکار دارد، اما بحث بهداشت با تمام مغازه‌ها، رستوران‌ها، هتل‌ها و تمام اماکنی در ارتباط است که در حال تهیه و توزیع موادغذایی هستند. بنابراین باید نیروی بیشتری برای بازرسی از مکان‌های آلوده وجود داشته باشد. هنگامی که یک رستوران یا هتل اصول بهداشتی اولیه را رعایت نکند، گروه زیادی به بیماری‌های گوناگون مبتلا می‌شوند. بنابراین بازرسی‌های مداوم از این اماکن ضروری و نیازمند نیروی کافی است و بازرسی سالی یک بار از این مجموعه‌ها کافی نیست.