به این بهانه با محمدباقر ملجایی، کارشناس ارشد تغذیه، محقق و پژوهشگر ام‌اس مرکز تحقیقات علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و محقق جوان کمیته درمان و پژوهش ام‌اس آمریکا در سال 2017، در مورد تازه‌ترین یافته‌های تحقیقاتی در مورد مکمل‌های مورد نیاز بیماران ام‌اس به گفت‌وگو نشستیم.
بیماری ام‌اس و علایم آن
بیماری ام‌اس (مالتیپل اسکروزیز–سخت شدگی‌های متعدد) یکی از بیماری‌های التهابی و خودایمنی سیستم عصبی مرکزی است که طی آن دسته‌ای از سلول‌های ایمنی به اشتباه به پوشش و ساختمان سلول‌های عصبی (نورون) هجوم برده و با تخریب آنها موجب بروز بیماری و تظاهر علائم بالینی و اختلالات حسی ـ حرکتی شامل گزگز و سوزن سوزن و مور مور شدن دست و پا، اختلال در حرکت، اختلالات گوارشی و ادراری، اختلالات بینایی و بندرت اختلالات حافظه می‌شود.
علل بروز بیماری ام‌اس
علت بروز این بیماری تاکنون شناخته نشده است، اما مطالعات حاکی از این است که نقص سیستم ایمنی و اختلال خودایمنی نقش اصلی را در بروز آن ایفا می‌کند. مطالعات جدید نشان می‌دهد نقش ژنتیک در بروز بیماری ام‌اس بسیار ناچیز است، اما عوامل محیطی شامل عفونت ویروسی، مسمومیت با فلزات سنگین، سیگار، چاقی دوران کودکی، کمبود ویتامین D، عادات غذایی و شیوه زندگی نادرست نقش اصلی را در بروز ام‌اس ایفا می‌کند.
امگا 3 کاهنده التهابات سیستم عصبی
امگا 3 کاهنده التهاب است و با توجه به نظریه‌هایی که پیرامون ام‌اس مطرح است، باید برای بهبود التهاب، از منابع غذایی امگا 3 یا مکمل آن استفاده شود. همچنین با توجه به این که بیش از 70 درصد وزن خشک مغز و سیستم عصبی از امگا 3 تشکیل شده است برخی محققان معتقدند امگا 3 درمانی می‌تواند در بیماری‌های سیستم اعصاب مانند ام‌اس یا بیماری‌های همراه با تغییرات ساختاری مغز مانند آلزایمر و زوال عقل موجب بهبودی شود. همچنین از تاثیرات شگفت‌انگیز امگا3 بهبود اضطراب و افسردگی است. مکمل یاری با امگا 3 به میزان 1000 تا 3000 میلی‌گرم در روز می‌تواند در بیماران ام‌اس مفید باشد. مصرف امگا 3 قبل از خواب به داشتن خواب راحت کمک می‌کند. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی روزانه 2000 تا 4000 میلی‌گرم مکمل امگا 3 مصرف شود.
نقش پررنگ مکمل‌درمانی در بیماری ام‌اس
اگرچه استفاده از مکمل‌های غذایی که حاوی ویتامین یا ماده معدنی خاصی است در شرایطی که رژیم غذایی متنوع و حاوی تمام مواد مغذی باشد ضروری نیست، اما برخی مکمل‌های مواد مغذی می‌تواند در بیماران ام‌اس نقش مهمی در بهبود علائم داشته و عوارض بیماری را در آنها کاهش دهد.
ویتامین‌های گروه B محافظت‌کننده از میلین
ویتامین‌های گروه B شامل ویتامین B1، B2، B3، B5، B6، فولات، B12 و بیوتین هستند و مشخصه اصلی آنها تاثیرات مثبت بر سیستم عصبی بخصوص سیستم عصبی مرکزی است.
در اولین مراحل کمبود هر کدام از ویتامین‌های B، عوارض عصبی مانند بی‌اشتهایی و ضعف و بی‌حوصلگی مشاهده می‌شود. محققان نقش ویژه‌ای برای ویتامین‌های B6، فولات و B12 در بیماری ام‌اس قائل هستند. در بیماری ام‌اس میلین‌ها در سیستم اعصاب مرکزی بطور قابل توجهی تخریب می‌شوند که ویتامین B12 علاوه بر نقش مهم در تولید گلبول‌های قرمز خون، نقش اساسی در محافظت و بازسازی از میلین‌ها ایفا می‌کند و با توجه به ارتباط نزدیک ویتامین B12 با فولات و B6 کمبود هر کدام می‌تواند تاثیرات نامطلوبی به همراه داشته باشد. منابع غذایی این ویتامین شامل محصولات حیوانی مانند انواع گوشت است.
ویتامین D تعدیل‌کننده سیستم ایمنی
ویتامین D، ویتامین خورشید نامیده می‌شود و به عنوان یک تعدیل‌کننده مهم ایمنی در سطوح سلولی مطرح است. مطالعات نشان می‌دهد یکی از علل افزایش بروز بیماری‌های مربوط به سیستم ایمنی مانند سرطان‌ها، آلرژی‌ها و بیماری‌های خود ایمنی مانند ام‌اس، در اثر کمبود شدید ویتامین D است که منجر به مهاجم شدن سیستم ایمنی علیه خود می‌شود. مطالعات بسیاری به بررسی سطوح این ویتامین در مبتلایان به ام‌اس پرداخته‌اند که کاهش سطوح ویتامین D و کمبود قابل توجه آن را در مبتلایان به ام‌اس گزارش کرده است.
یک رژیم غذایی مناسب در بیماران مبتلا به ام‌اس باید حاوی مقادیر مناسب و کافی ویتامین D باشد. با توجه به این که تامین مقادیر کافی ویتامین D از رژیم غذایی بسیار دشوار است، مواجهه با نور مستقیم خورشید به میزان 5 ـ 10 دقیقه و حداقل 4 بار در هفته می‌تواند ویتامین D مورد نیاز را از طریق نور خورشید تامین کند. در صورت عدم تامین ویتامین D مورد نیاز از نور خورشید و مواد غذایی، مکمل‌های ویتامین D می‌تواند انتخاب بسیار مناسبی محسوب شود. بر اساس یافته‌ها بهترین مقدار ویتامین D در بیماری‌های سیستم عصبی در محدوده 50 ـ 80 ng/ml است. در موارد کمبود، مکمل یاری با قرص‌های 50000 واحدی ویتامین D3 به صورت هفتگی به مدت 15 هفته می‌تواند در بیماران ام‌اس یا سایر بیماران مرتبط با سیستم ایمنی به بهبود فاکتورهای ایمنی منجر شود.
در موارد عدم کمبود، مصرف قرص‌های 50000 واحدی ویتامین D3 در بزرگسالان به صورت ماهیانه و در نوجوانان هر دو ماه یک بار می‌تواند مفید باشد.
اهمیت آنتی‌اکسیدان درمانی
برخی مطالعات حاکی از این است که نفوذ مواد اکسیدان به سیستم عصبی و آسیب به آن می‌تواند از علل بروز ام‌اس باشد. زیرا ساختمان میلین از چربی‌ها تشکیل شده و چربی‌ها یکی از حساس‌ترین مواد نسبت به حضور اکسیدان‌ها هستند. یکی از روش‌ها در تسریع درمان ام‌اس می‌تواند «آنتی‌اکسیدان درمانی» باشد. رژیم غذایی غنی از میوه‌ها و سبزیجات تازه به عنوان یک راهکار مهم برای دریافت آنتی‌اکسیدان و تقویت سیستم ایمنی قلمداد می‌شود. همچنین مصرف مغزهای گیاهی و روغن‌های گیاهی به دلیل محتوای بالای ویتامین E به عنوان یک مدافع قدرتمند چربی‌ها در مقابل اکسیدان‌ها می‌تواند در بیماران ام‌اس تاثیرات سودمندی داشته باشد. همچنین در صورت عدم مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه با مراجعه به متخصص تغذیه می‌توان از مکمل‌های تغذیه‌ای استفاده کرد. ویتامین‌های A، C و E از مهم‌ترین ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان و مس و روی و سلنیوم از مهم‌ترین مواد معدنی آنتی‌اکسیدانی هستند.
ام اس
بیماران مبتلا به ام‌اس و سایر اختلالات خودایمنی که داروهای مهارکننده سیستم ایمنی یعنی انواعی از کورتون‌ها را مصرف می‌کنند، به میزان زیادی در معرض پوکی‌استخوان هستند. با توجه به این که این دارو‌ها می‌تواند در متابولیسم کلسیم اختلال ایجاد کند و با عث افزایش دفع آن شود، توصیه می‌شود بیماران علاوه بر منابع طبیعی کلسیم شامل شیر و لبنیات و برخی گیاهان مانند انواع کلم، مکمل‌های کلسیم را بخصوص مکمل‌های ترکیبی با ویتامین D را به صورت روزانه استفاده کنند. مکمل‌های کلسیم بهتر است همراه با غذا و همراه با آب فراوان مصرف شود.