استفاده از فناوری در بخش بهداشت و درمان با اینکه به بهبود و درمان بیمار کمک می‌کند، اما موجب افزایش هزینه‌ها نیز می‌شود. افزایش هزینه بیمارستان‌ها سهم اعتبارات اختصاص‌یافته به سایر بخش‌های بهداشتی و درمانی را کاهش می‌دهد و در صورت گرانی خدمات دسترسی به خدمات برای عموم مردم کاهش پیدا می‌کند. این عوامل کارشناسان را بر آن داشت تا روش‌های جایگزین بستری در بیمارستان را برای بیماران به کار بگیرند. یکی از این روش‌ها Care Home (مراقبت در منزل) است.
مراقبت در منزل به‌معنی ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در محل زندگی بیماران است. در این سیستم بیمار تحت‌نظر پزشکان و پرستاران در محل زندگی خود از خدمات بهداشتی و درمانی بهره‌مند می‌شود و کادر پزشکی با معایناتی که از بیمار به عمل می‌آورند، سیر درمان او را کامل می‌کنند. مراقبت در منزل جایگزینی برای برخی از خدمات بیمارستانی است. در این روش بیمار به‌سبب نزدیکی به خانواده و خانه احساس آرامش و امنیت بیشتری نسبت به درمان خود می‌کند و همواره از حس امید و نشاطی که در محیط خانه به او تزریق می‌شود، لذت می‌برد.
چرا مراقبت در منزل ضروری است؟
تنها 20سال دیگر تا آغاز «سونامی سالخوردگان» زمان باقی مانده و باید برای جمعیت کثیری از سالخوردگان برنامه‌ریزی کرد. با توجه به آنکه مهم‌ترین مسائل افراد در سن سالخوردگی تامین سلامت و امنیت آنهاست، مراقبت در منزل امری ضروری می‌نماید. در صورتی که بتوان غالب جمعیت سالخورده را در خانه و تحت نظارت‌‌اصولی کادر درمان و با وجود تجهیزات پزشکی درمان کرد، می‌توان سالخوردگانی سالم و بانشاط‌تر داشت؛ سالمندانی که سال‌های کهنسالی خود را به‌ناچار در اتاق‌های بیمارستانی سپری نمی‌کنند و می‌توانند همزمان با طی فرایند درمانی خود از حضور در خانه و خانواده لذت ببرند. کارشناسان معتقدند بین 70 تا 90درصد تمام وضعیت‌های درمانی در خانه امکان درمان و بهبود دارند. سالمندان برخلاف افراد دیگر که معمولا در لحظه یک بیماری دارند، به‌طور همزمان از چند بیماری رنج می‌برند و در هر زمان پنج تا هفت نوع دارو مصرف می‌کنند. آنها روحیات و خلقیات خاص خود و معمولا رژیم‌غذایی متفاوت دارند. مجموعه این عوامل لزوم وجود افراد متخصص در حوزه طب سالمندی را ثابت می‌کند. در صورتی که بتوانیم در روش مراقبت از منزل از حضور این افراد بهره‌مند شویم، کیفیت خدمات ارائه‌شده به سالخوردگان به حداکثر ممکن خواهد رسید. با گسترش سیستم مراقبت بیماران در منزل، بیماران می‌توانند تمام یا قسمتی از مراحل تشخیص و درمان خود را در خانه بگذرانند. این روش برای طیف وسیعی از بیماران قلبی، بیماران ارتوپدی، مبتلایان به سرطان، زنان باردار سزارین‌شده و بیماران لاعلاجی که در مراحل نهایی بیماری هستند، استفاده شود.
هزینه مراقبت در منزل
مراقبت در منزل به‌عنوان جایگزینی ارزان‌تر نسبت به بستری در بیمارستان شناخته شده، اما این موضوع برای تمام بیماری‌ها صدق نمی‌کند و گاهی هزینه مراقبت از منزل از بیمار برابر هزینه مراقبت در بیمارستان و حتی بیشتر از آن می‌شود. به‌عنوان‌مثال، هزینه مراقبت در منزل برای بیمارانی که ناتوانی‌های شدید جسمی دارند، از هزینه‌مراقبت از آنها در بیمارستان بیشتر است. به‌طور کلی هزینه مراقبت در منزل 20 تا 30درصد کمتر از خدمات بیمارستانی است.
مزایای مراقبت در منزل
اصلی‌ترین دلیل استفاده از روش مراقبت در منزل راحتی و آسایش این روش برای بیمار است. در صورتی که بیمار بتواند از سیستم مراقبت در منزل استفاده کند، سریع‌تر از بیمارستان مرخص شده و ادامه مراحل درمان خود را در خانه و محل زندگی خود دنبال می‌کند. این طرح برای بیمارستان‌ها نیز منافعی را به‌همراه دارد. آنها می‌توانند به‌دلیل کاهش مدت اقامت بیمار در بیمارستان بازدهی تخت‌های بیمارستانی خود را افزایش دهند و در مواردی حتی سیستم فهرست انتظار برای دریافت خدمات‌درمانی را حذف کنند. طرح مراقبت در منزل کیفیت مراقبت از بیمار را افزایش و مدت زمان بستری بیماران مزمن را کاهش می‌دهد. این طرح همچنین خطاهای دارویی را به حداقل می‌رساند، زیرا دقت و توجه کادر درمان را معطوف به یک بیمار خاص می‌کند و به این دلیل از بستری‌های غیرضروری نیز پیشگیری می‌کند. خطر ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی برای بیمار به حداقل می‌رسد و او با سرعت بیشتری به زندگی عادی خود برمی‌گردد. سالمندان نیازمند به مراقبتهای طولانی با استفاده از روش مراقبت در منزل می‌توانند خدمات درمانی بهتر و طولانی‌تری دریافت کنند.
مشکلات روش مراقبت در منزل
این طرح بهداشتی و درمانی همانند سایر طرح‌ها دارای مزایا و معایب متفاوتی است. پرستاران از این طرح به‌دلیل عدم امنیت‌شغلی استقبال چندانی نمی‌کنند و تعداد دفاتر مجاز پرستاری در کشور نیز قابل‌توجه نیست. تمام پرستاران را نمی‌توان به‌عنوان نیروهای مجرب در امر مراقبت در منزل استخدام کرد و تنها تعداد اندکی پرستار مجرب با قابلیت و مهارت مراقبت از بیمار در منزل وجود دارد. همچنین مراکز مجاز پرستاری تمایل بیشتری به ارائه خدمات ارزان و استفاده از افراد غیرحرفه‌ای در این حوزه دارند. در این حوزه شاهد نقص قوانین نیز هستیم. به‌عنوان‌مثال بیمه‌ها با وجود به‌صرفه‌بودن این طرح حمایت چندانی از آن نمی‌کنند. همچنین اکثر بیمارستان‌ها برنامه ترخیص ندارند و جزو اولویت‌های آنان محسوب نمی‌شود. قوانین مربوط به پرستاری در منزل نواقص متعدد دارد و در موارد بسیاری این قوانین روشن نیستند. یکی از مهم‌ترین مشکلات در روش مراقبت در منزل عدم‌آگاهی مردم از این طرح و منافع آن است. خانواده‌ها نیز اغلب به‌دلیل کمبود منابع‌مالی و همچنین عدم‌دسترسی به مراکز مجاز پرستاری و پرستاران مجرب تمایلی به استفاده از روش مراقبت در منزل ندارند. این طرح با توجه به شاخص‌های دینی و اجتماعی جامعه با مشکلات متعددی مواجه است و باید موانع اخلاقی و فرهنگی بسیاری را کنار بزند.
اعطای مجوز به هزار مرکز پرستاری
معاون‌سابق پرستاری وزیر بهداشت مراقبت در منزل را نیاز امروز خدمات بهداشتی و درمانی دانسته و می‌گوید: طرح مراقبت از منزل به بحث پرستاری جامعه‌نگر برمی‌گردد. پرستاران، سردمداران مراقبت از بیمار هستند که تخصص و علم مراقبت از بیماران جامعه را دارند و مراقبت از بیمار صرفا به‌معنی مراقبت و نگهداری او در چارچوب بیمارستان نیست. محمد میرزابیگی می‌افزاید: اگرچه خدمات‌بیمارستانی بخش‌مهمی از وظایف پرستاران است، اما وظایف پرستاران در سطوح سه‌گانه سلامت، یعنی پیشگیری، درمان و بازپروری است. درمان نیز به دو طیف درمان در داخل و خارج از بیمارستان تقسیم می‌شود. او خاطرنشان می‌کند: درحال‌حاضر سیمای بیماری‌ها درحال‌تغییر است و عمده بیماری‌ها بیماری‌های غیرواگیردار هستند. از سوی دیگر پدیده‌سالمندی نیز در سطح جامعه گسترش یافته است. همچنین تعداد بیمار‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی، ریوی و کلیوی افزایش یافته است. میرزابیگی می‌افزاید: این بیماران در هنگام مراجعه و بستری در بیمارستان صرفا مراقبت‌های‌پرستاری را دریافت می‌کنند و کمتر کار درمانی برای آنها صورت می‌گیرد. بنابراین باید به سمتی برویم که افراد جز در موارد ضرورت که نیاز به جراحی، اقدامات‌اورژانسی درمانی و کارهای‌درمانی خاص دارند، بستری نشده و در باقی موارد خدمات در منزل به آنها ارائه شود. او تاکید می‌کند: حدود 70سال است که روش مراقبت در منزل در خدمات‌پزشکی و درمانی ارائه‌شده در سراسر دنیا گنجانده شده است، اما در کشور در این حوزه عقب ماندیم و اگر در مواردی به این موضوع توجه شد، تمرکز بر آن پراکنده و سلیقه‌ای بود.
میرزابیگی می‌افزاید: درحال‌حاضر این طرح تحت لقای وزارت‌بهداشت و آیین‌نامه مشخص و مصوبه مجلس و همچنین تعرفه دولتی و مصوبه دولت اجرا شده و جزو برنامه‌های اصلی وزارت‌بهداشت قرار گرفته است. اقدامات در حوزه‌مراقبت در منزل در طول سالیان گذشته بی‌سابقه است، اما خوشبختانه در دوسال گذشته این اتفاق رخ داد و تاکنون بالغ بر 1000مرکز در سطح جامعه مجوز مراقبت‌های‌پرستاری در منزل را گرفته‌اند. او تصریح می‌کند: تعرفه‌های مراکز‌مجاز پرستاری در دولت و شورای‌عالی بیمه تصویب شده و اکنون در مراکز بیمارستانی دفاتری تحت‌عنوان Home Care Unit یا مراکز برنامه‌ریزی و مراقبتهای پرستاری در منزل دایر شده است. این مراکز کار مراقبت در منزل را انجام نمی‌دهند، بلکه بیمارستان‌ها را با مراکز واجد شرایط و مجاز پرستاری مرتبط کرده و با آنها تفاهمنامه امضا می‌کنند. میرزابیگی می‌افزاید: این مراکز با پزشک معالج و پرستار هر بیمار مشورت و برنامه‌ریزی می‌کنند تا بیمار را به‌خواست خود برای ادامه مراحل درمان و مراقبت به منزل ارجاع دهند. این آیین‌نامه عرصه تازه‌ای در مراقبتهای پرستاری در سطح جامعه را رقم زد و همچنین به‌منظور شفافیت طرح روش کار این مراکز نیز در آیین‌نامه به‌طور کامل ترسیم شده است. با وجود این طرح برنامه‌ریزان مستقر در بیمارستان‌ها توانستند بین 1000مرکز پرستاری متعلق به بخش غیردولتی و بیمارستان‌ها ارتباط برقرار کنند و در حال حاضر در هر شهر و دانشگاه یک بیمارستان به‌صورت‌آزمایشی این طرح را اجرا می‌کند. گام بعدی پوشش‌بیمه‌ای این خدمات است. او بیان می‌کند: مراکز بهزیستی و نگهداری افراد کم‌توان و معلول نیز می‌توانند با این دفاتر پرستاری مرتبط شده و از خدمات آنها بهره‌مند شوند.