محصولات تراریخته و ورود آنها به سبد غذایی ایرانی‌ها
در حالی که در دو دهه گذشته در جهان یک تریلیون محصول تراریخته مصرف شده و گزارشی از پیامدهای منفی آن روی مصرف کنندگان گزارش نشده اما برخی در ایران معتقدند که مصرف این محصولات در ایران سبب رشد بیماری اوتیسم، آلزایمر و دیابت شده و حتی می‌تواند موجب افزایش بیماری سرطان شود.
زهرا داستانی: «تراریخته یا ارگانیگ؟» این سوالی است که به تازگی به انتخاب غذایی خانوار ایرانی افزوده شده است. واژه تراریخته برای بسیاری از مردم غریب است و درکش برای آنها آنقدر سخت که سبب هراسشان شده است. اما گزینه برتر برای انتخاب محصولات غذایی در افکار عمومی، محصولات گیاهی ارگانیک است، محصولاتی که به واسطه شایعاتی که از مضرات گیاهان تراریخته در فضای مجازی منتشر شده چنان برتری در میان مردم یافته که به طور قطع به یکی از انتخاب‌های سبد غذایی آنها بدل شده است. دو واژه «ژن» و «سرطان» از زمانی که پای تراریخته به ادبیات عمومی و رسانه‌‌‌ای ایران باز شده همیشه آن را همراهی کرده است. انتقال ژنهای دستکاری شده به انسان و سرطان‌زا بودن این محصولات یکی از مواردی است که مردم را از انتخاب این محصولات گریزان می‌کند. اما به راستی آیا این محصولات سرطان‌زا هستند یا امکان انتقال ژن آنها به انسان وجود دارد؟
علیرغم اینکه واژه تراریخته و ارگانیک در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بسیار پر رنگ است اما بسیاری از مردم که مخاطبان برنامه‌های خبری و گزارش‌های تلویزیونی یا پست‌های تلگرامی و اینستاگرامی هستند، هنوز تعریف واضح و دقیقی از محصولات ارگانیک و تراریخته ندارند. بر طبق تحقیقات به عمل آمده دانشگاهی، بخش قابل توجهی از مردم «تراریخته» را محصولی می‌دانند که دارای ژن هستند. ژن برای بسیاری از مردم یک واژه ترسناک است در حالی که هیچ موجود زنده‌ای نیست که ژن نداشته باشد. با یک جست‌وجوی ساده می‌توان فهمید که رنگ چشم‌های انسان یا بوی گل یک گیاه نتیجه آرایش ژنتیک آنها است.
«دستکاری ژنتیکی» شاخص دیگری در تعاریف عامه از تراریخته است که بعضا به دلیل قابل فهم کردن آنچه که در تراریخته اتفاق می‌افتد توسط برخی از کارشناسان در رسانه‌ها به مردم منتقل شده است. واژه‌ای با بار منفی که در نظر عموم مردم گیاهان و محصولات تراریخته را محتمل به ایجاد سرطان در بدن انسان کرده است. در مقابل برخی از مهندسان ژنتیک اما معتقدند که نباید برای تعریف تراریخته از واژه دستکاری استفاده کرد چرا که این واژه در ادبیات فارسی از آشفتگی و نادانی در خلق یک تغییر حکایت دارد و بهتر است برای تعریف تراریخته از واژه «دستورزی» استفاده کرد، چرا که مهندسی ژنتیک به صورت آگاهانه ساختار ژنی گیاه را تغییر میدهد تا مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماری‌های گیاهی بهبود یابد، عملکرد گیاه بالا رود و بهره‌وری کشاورزی افزایش یابد. اما تغییر واژه دستکاری به دستورزی چقدر می‌تواند ذهن آشفته مردم را برای ورود محصولات تراریخته به سبد غذاییشان آرام کند؟
مصرف یک تریلیون وعده غذایی تراریخته در جهان
آمارهای جهانی می‌گویند در دو دهه گذشته یک تریلیون وعده غذای تراریخته در دنیا مصرف شده و ۷۰ درصد دام‌ها از این محصولات تغذیه شده‌اند و ۱۸ میلیون کشاورز به دلیل مزایای محصولات تراریخته به کشت این محصولات روی آورده‌اند. موج استقبال از محصولات تراریخته سبب شده تا در سال گذشته سطح زیر کشت این محصولات در دنیا به ۱۸۵.۱ میلیون هکتار برسد.
هم اکنون ۷۸ درصد سویا، ۶۴ درصد پنبه، ۲۶ درصد ذرت و ۲۴ درصد کلزا در سطح جهان به شیوه تراریخته کشت میشود. در حال حاضر محصولات تراریخته در ۸ کشور آسیایی کشت و در همه کشورهای این قاره و جهان مصرف می‌شوند. از سوی دیگر هم اکنون ۱۹ کشور از ۲۸ کشوری که از این فناوری در تولید محصولات زراعی بهره‌مند شده‌اند جزو کشورهای در حال توسعه هستند.
گرچه به گفته مسئولان در ایران محصولات تراریخته کشت نمی‌شود و کشت آنها نیازمند دریافت مجوز از سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است اما گزارش‌هایی از کشت پنهانی این محصولات و ورود محصولات تراریخته به ایران گزارش میشود.
سویا، ذرت و سیب‌زمینی از محصولاتی مورد مناقشه در زمینه تراریخته در ایران هستند. برخی از مخالفان تراریخته می‌گویند که از بعد از آزاد شدن مصرف این محصولات تراریخته بیماری‌هایی نظیر اوتیسم، آلزایمر و دیابت در ایران رشد چشمگیری داشته است. برنج تراریخته اما یکی از محصولاتی است که زیر ذره بین منتقدات قرار گرفته است. محصولی که از زمان تغییر ریاست سازمان حفاظت محیط زیست و نگاه مثبت عیسی کلانتری به این محصولات موج انتقادها را دو چندان کرده است.
عیسی کلانتری البته تشخیص سلامت و ناسالم بودن این محصول را به وزارت بهداشت واگذار کرده و این وزارتخانه نیز سلامت برنج تراریخته را تایید کرده است.
ایرج حریرچی، قائم مقام وزیر بهداشت در این باره گفته است: «موضوع محصولات تراریخته یک موضوع جهانی است و با توجه به اینکه مصرف مواد غذایی بشری دچار کمبود شده‌اند روندی در کل دنیا وجود دارد که به سمت اصلاح نژاد محصولات رفته‌اند. کار وزارت بهداشت اطمینان از سلامت هر محصول غذایی است که در کشور تولید شده و یا وارد میشود. بر این اساس اطمینان می‌دهم که هر محصولی که به طور قانونی در بازار موجود است از نظر استانداردهای سلامتی تاییدیه وزارت بهداشت را دریافت کرده است. حال درباره محصولات تراریخته این بررسی‌ها با دقت بیشتری انجام میشود.»
او همچنین درباره سلامت برنج تراریخته گفته است: «آزمایش‌هایی بر روی این محصول انجام شده و نتیجه آن را اعلام کرده‌اند. آنطور که من شنیده‌ام این محصول مشکلی نداشته است.»
دکتر حسین عسکری، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی همچنین درباره سرطان‌زا بودن محصولات تراریخته در مناظره‌ای در خبرآنلاین گفت: خیلی علاقه‌مندم یک متخصص در حوزه ژنتیک پزشکی به من توضیح دهد که سرطان به لحاظ ژنتیک چطور رخ میدهد؟ من تاسف می‌خورم از این بحث که سرطان را به تراریخته پیوند می‌زنند. متخصصان می‌گویند که اوزون سرطان‌زاست. چرا؟ چون اوزون قادر است که سازمان ژنتیک انسان را بشکند و دی‌ان‌ای انسان را خرد کند. بعد از آن سازمان ژنتیک انسان به نحوه دیگری به یکدیگر بچسبد و یک نو ترکیبی به وجود آورد. در گیاه تراریخته چه چیزی وجود دارد که قادر به شکستن ژن انسان باشد؟ شما می‌توانید درباره ایجاد حساسیت در انسان‌ها به واسطه گیاه تراریخته صحبت کنید اما درباره سرطان‌زا بودن خیر.
اما آیا فرضیه انتقال ژن این گیاهان به انسان حقیقت دارد؟ عسکری معتقد است که از لحاظ علمی این فرضیه غیر ممکن است. عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در این مناظره بیان کرده: می‌دانید که انسان و همه حیوانات ژن‌خوار هستند. مطالعه‌ای در این باره انجام شده نشان میدهد یک گاو روزانه هزار میلیارد عدد کلروپلاست (همان واحد ژنتیکی در گیاهان که باعث ایجاد رنگ سبز میشود) میخورد. امروز میلیاردها سال از زمانی که گاو گیاه میخورد گذشته است و ما هیچ گاو سبزی ندیده‌ایم. اما چرا ژنهای کلروپلاست به گاو منتقل نشده است؟ ما تمامی ژنهای کلروپلاستی را ارزیابی و تمامی رده‌های جانوری از ستاره دریایی تا مار، انسان و موش را ردیابی کردیم و کوچک‌ترین شباهت‌های معنی‌داری را بین ژنهای کلروپلاست و ژنتیک این حیوانات پیدا نکردیم. با اینکه گاو سالیان درازی است که علف میخورد اما خصوصیاتش شبیه به علف نشده است. مار سالیان سال است که موش میخورد ولی صفاتش شبیه موش نشده است. سال‌هاست که انسان گوشت مرغ میخورد ولی گوشت مرغ به تنش اضافه نشده است. چرا؟ چون هضم یک مفهوم ذاتی، دقیق و عام از کلمه (Depolymerisation) است. یعنی وقتی غذا در بدن هضم میشود پلیمرها شکسته می‌شوند. این پلیمرها برای آنکه به ژنوم انسان منتقل شوند باید فرآیند بسیار پیچیده‌ای را طی کنند. اما بدن انسان به هیچ عنوان اجازه نمی‌دهد که ژن‌ها منتقل شوند. به قدری این احتمال ضعیف است که اصلا به هیچ عنوان نمی‌توان استنادی درباره آن باز کرد.
او با اشاره به نتایج یک مقاله علمی در این باره بیان کرده است: وقتی گیاه تراریخته‌ای به موش خورانده شده در خون این حیوان «مایکرو ار.ان.ای» گیاه تراریخته وجود دارد. «مایکرو ار.ان.ای» یک سازه ژنتیکی است که به راحتی وارد جریان خون میشود. وقتی شما خیار می‌خورید «مایکرو ار.ان.ای» خیار وارد بدن میشود. اما این به معنی آن نیست که سلول بدن اجازه ورود آنرا به سلول بدهد و بعد آن را بیان کند. به لحاظ علمی امکان انتقال ژن از طریق خوردن وجود ندارد. فراوان‌ترین پروتئین در عالم حیات پروتئینی است به نام «روبیسکو» که در گیاهان وجود دارد. این پروتئین توسط دو ژن در گیاهان تولید میشود. این ژن‌ها می‌توانست که در طی قرنها به موجوداتی که آن را می‌خورند منتقل شود اما منتقل نشده است.
اگرچه تمام احتمالات مبنی بر انتقال ژن یا سرطان‌زا بودن این محصولات رد شده و تا کنون مواردی از بروز مشکلات در مصرف‌کنندگان این محصولات دیده نشده اما به اعتقاد محققان و متخصصان احتیاط شرط عقل است و بهتر از محصولات تراریخته فرایند ارزیابی ریسک را طی کنند.
منبع: سیمرغ