ماهی تیلاپیا به دلیل شرایط خاصی که دارد ازجمله تهاجمی بودن، غیربومی بودن، وفق‌پذیری و تعامل با هر نوع محیط و شرایط، غلبه بر سایر ماهی‌ها و ایجاد مشکلات عدیده برای گونه‌های غالب تاثیرات منفی و قابل توجهی در تغییر اکوسیستم یک منطقه جغرافیایی دارد و اگر رشد و پرورش آن کنترل نشود هیچ راه بازگشتی وجود نخواهد داشت و این علت اصلی مقاومت و مخالفت بسیاری از کارشناسان با صدور مجوز پرورش تیلاپیا در ایران است.
از طرف دیگر بیان این نکته نیز ضروری است که رشد و نمو سریع این ماهی، و تمام ویژگی‌هایی که باعث می‌شود در هر منطقه‌ای امکان و شرایط رشد داشته باشد آن را از لحاظ به صرفه بودن و سودآوری و منفعت اقتصادی بالا مورد توجه سودجویان قرار می‌دهد و با چشم‌پوشی از نگاه‌های کارشناسانه می‌تواند منبع درآمد هنگفتی باشد.
خوش اشتهای بی‌مصرف!
همین چند روز پیش بود که در همایشی در ارتباط با ماهی تیلاپیا شاهد رفتارهای تند و خشن از عیسی کلانتری با مخالفان این موضوع بودیم.
بهروز دهزاد، عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: «کلانتری در دوران تصدی وزارت کشاورزی هم همین‌گونه رفتار می‌کرد و کاملا خشونت‌آمیز و با تندی نظرات مخالفان سیاست‌هایش را رد می‌کرد و به آنها توجهی نداشت.»
وی بعد از شنیدن خبر اهدای مجوز توسط سازمان محیط‌زیست جهت پرورش این نوع ماهی در کشور ادامه داد: «اولا ما ماهی‌های با ارزش و قابل پرورشی همچون کپور در کشور داریم که انواع مختلفی هم دارد و هیچ آسیبی هم به محیط‌زیست و اکوسیستم کشور وارد نمی‌آورد. به همین دلیل اصلا نیازی به پرورش این ماهی نیست.»
دهزاد با اشاره به حضور در همایشی در کشور هند در رابطه با پرورش ماهی تیلاپیا تجربیات خود را این‌گونه نقل می‌کند: «ماهی تیلاپیا در اثر یکسری فعل و انفعالات ژنتیکی و شیمیایی در چین و هند تولید شده و هیچ ریشه طبیعی ندارد و محصولی کاملا آزمایشگاهی است. رشد بسیار سریع، هزینه نگهداری پایین در قیاس با سایر آبزیان، به صرفه بودن و… از علل گرایش بسیاری از افراد به پرورش این‌گونه ماهی بوده است. ضمن اینکه در کشور هند نوعی گیاه که تغذیه این ماهی را تامین می‌کند، به وفور یافت می‌شود که آن گیاه در ایران بسیار کمیاب است.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان این نکته که تیلاپیا به‌شدت ماهی خوش اشتهایی است، افزود: «این ماهی پنج تا هشت برابر سایر ماهی‌ها تناول می‌کند و از هر چیزی تغذیه و به سرعت رشد می‌کند. نگهداری و پرورش این ماهی نیازمند فراهم‌آوری شرایط خاصی نیست و در هر شرایط و آب و هوایی با هر سطحی از اکسیژن موجود در آب، تمیزی یا کثیفی و آلوده بودن آب و حتی فاضلاب سازگاری دارد و رشد می‌کند.»
وی ضمن انتقاد از توجیهات و عللی که سازمان حفاظت محیط‌زیست و موافقان این طرح جهت پرورش ماهی تیلاپیا در ایران مطرح می‌کنند خاطرنشان کرد: «هیچ سازمانی به هیچ‌وجه نمی‌تواند مدعی شود که می‌تواند از ورود این ماهی به آب‌های روان و رودخانه‌ها و سایر آب‌های موجود در کشور جلوگیری کند چراکه این ماهی با روحیه هجومی خود و مقاومت بالایی که در هر شرایطی دارد با آب‌های خروجی از محیط استحفاظی خارج و به سایر آب‌ها نفوذ می‌کند و این نفوذ مساوی با نابودی تمام گونه‌های آبزی و ماهی‌های کشور است.»
دهزاد با اشاره به سابقه این دست سیاست‌های غلط زیست‌محیطی به موضوع دلقک ماهی‌ها اشاره کرد و گفت: «سال‌ها پیش و به دلیل نبود مطالعات کافی روی تالاب چغاخور گونه‌ای از کپور را برای پرورش به این تالاب بردند در صورتی که هیچ ملاحظه‌ای در ارتباط با گونه‌های بومی این تالاب صورت نداده بودند و همین موضوع باعث شد که دلقک ماهی‌ها که گونه‌ای گران‌قیمت و نادر در این تالاب بودند با حضور کپور دچار کمبود موادغذایی شده و برای جست‌وجوی غذا به اطراف تالاب آمده و می‌مردند. این موضوع آن روزها با عنوان مرگ دسته‌جمعی دلقک‌ماهی‌ها در رسانه‌ها بازتاب داشت. تیلاپیا نیز پیرو همین دست از سیاست‌های نسنجیده در حال وقوع است و اثرات مخرب آن از همین الان قابل پیش‌بینی است.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی در ارتباط با ارزش غذایی و پروتئینی ماهی تیلاپیا، گفت: «این ماهی ارزش غذایی بسیار پایینی دارد و در دسته ماهی‌های دارای پروتئین پست قرار می‌گیرد و از این منظر بسیار فقیر و کم ارزش است. به‌طور کلی هم کاملا آشکار است که یک موجود با این سرعت رشد و نمو و تغذیه‌ای که دارد نمی‌تواند حامل مواد ارزشمند غذایی بالایی باشد.»
دهزاد ضمن انتقاد صریح از چنین اقدامی در کشور افزود: «برای اجرای چنین امور و سیاست‌هایی حداقل 10 سال مطالعه و تحقیقات لازم است تا همه جوانب آن به دقت مورد بررسی قرار بگیرد. اما تا آن جایی که ما سراغ داریم هیچ مطالعه‌ای در رابطه با پرورش تیلاپیا در ایران صورت نگرفته است. تنها توجیهی که می‌توان برای صدور مجوز چنین اقدامی در کشور نام برد، منفعت اقتصادی و سود حاصل از پرورش و فروش این نوع ماهی در کشور است.»
ماهی بی‌خاصیت!
سیامک یوسفی، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین با اشاره به پرورشی بودن ماهی تیلاپیا، گفت: «این ماهی همچون بسیاری دیگر از ماهی‌های پرورشی رشد پیدا می‌کند با این تفاوت که سرعت رشد بالاتری دارد و نسبت به شرایط مختلف بسیار مقاوم‌تر است.»
وی در ارتباط با چرایی پرورش این نوع ماهی در سایر کشورها، گفت: «به دلیل آنکه این ماهی مقاوم است و شرایط پرورش آسان‌تری نسبت به دیگر ماهیان دارد، جزء ماهی‌های ارزان قیمت و برای قشر ضعیف جامعه در سایر کشورهاست، اما در ایران برعکس این اتفاق رخ می‌دهد و این ماهی آنچنان قیمت پایینی ندارد.»
یوسفی در ارتباط با مخاطراتی که این ماهی می‌تواند برای اکوسیستم آب‌های کشور ایجاد کند، افزود: «قدرت تکثیر بسیار بالا و قدرت بالای جنسی این ماهی باعث می‌شود به سرعت در آب‌ها رشد و نفوذ کند و این موضوع در کنار اشتهای بالای این ماهی باعث می‌شود تا رقیب غذایی گونه‌های بومی و ماهی‌های موجود شود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین در ارتباط با صدور مجوز برای این ماهی خاطرنشان کرد: «این مجوز تحت‌ملاحظاتی از جمله پرورش ماهی تک جنسی برای جلوگیری از تولید‌مثل آن و همچنین جلوگیری از ورود این ماهی‌ها به سایر آب‌ها در یکی از شهرستان‌های استان یزد صادر شد اما علی‌رغم اذعان پرورش‌دهندگان مبنی‌بر اینکه به تکنولوژی تک جنسی‌سازی این ماهی دست یافته‌اند، در آزمایش‌های انجام شده و نمونه‌های گرفته شده چند بچه‌ماهی هم وجود داشت که نشان می‌داد نتوانستند به این مهم دست‌یابند و این ماهی همچنان در حال تولید‌مثل است و با این تفاسیر اصلا پرورش آن داخل ایران به صلاح نیست چراکه این ماهی به‌شدت مهاجم است و برای سایر گونه‌ها مشکل‌ساز و باعث حذف آنان می‌شود.»
وی در ارتباط با این موضوع که یکسری از افراد با بهانه ورود ماهی تزئینی تعدادی از این ماهی را به کشور وارد کرده‌اند، ادامه داد: «متاسفانه افراد سودجو به بهانه تزئینی بودن این ماهی را از سایر کشورها وارد می‌کنند و در استخرها و سایر مکان‌ها در حال پرورش آن هستند. حتی اخیرا در رودخانه کارون که یکی از رودخانه‌های اصلی کشور است نیز نمونه‌هایی از این ماهی مشاهده شده است که زنگ خطری جدی برای اکوسیستم کشور است.»
یوسفی با اشاره به این موضوع که ارزش غذایی قابل توجهی نیز در این ماهی وجود ندارد، گفت: «توجه به گونه‌های بومی در قیاس با این نوع ماهی بسیار به صرفه‌تر است و نیاز و الزامی به پرورش تیلاپیا در کشور وجود ندارد و نگاه‌های سودجویانه فقط می‌تواند در حمایت از پرورش این ماهی برآیند.»
آنچه که به نظر می‌رسد اخطار‌ها و ملاحظاتی است که کارشناسان و مسئولان ذی‌ربط نسبت به تیلاپیا بیان کرده‌اند، از عواقب ورود و پرورش این ماهی در شبکه آب‌های کشور پرده برداشته است. پدافند غیرعامل نیز به‌عنوان یکی از نهادهایی که وظیفه مقابله با تهدیداتی از این دست که متوجه کشور می‌شود را دارد در ارتباط با مخاطرات ایجاد شده توسط پرورش تیلاپیا اخطار داده است.
در دوره قبلی و ریاست معصومه ابتکار نیز علی‌رغم تمام ایرادات وارد بر ریاست وی، پرورش تیلاپیا در کشور ممنوع شده بود. در حال حاضر نیز انتظار می‌رود تا مسئولان و در راس آنها عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، خیر جمعی و عمومی را مدنظر قرار داده و جلوی ورود این‌گونه مهاجم و غیربومی از آبزیان به شبکه آبی کشور را بگیرند.
معلم
قبلا هم برنامه های مشابه بدون پشتوانه علمی اجرا شده و نتایج ویرانگری داشته مثلا وارد کردن نوعی ماهی غیر بومی به دریاچه هامون در سالهایی که دریاچه وجود داشت که نتیجه اش نابودی کامل نیزارها وپوشش گیاهی دریاچه شد