گرچه نمی‌توان منکر شد در کشور ما به دلیل تغذیه نامناسب و پایین بودن سطح دریافت کلسیم و ویتامین D، کم‌تحرکی، نحوه نشستن، شکل سرویس‌های بهداشتی و ضعیف بودن عضلات در زنان خانه دار، آمار ابتلا به بیماری‌های روماتولوژی بویژه پوکی استخوان، آرتروز و روماتیسم بسیار بالاست، اما تصور این که همه در پیری، پوکی استخوان می‌گیرند اشتباه است.
نه‌تنها این تصور، بلکه باورهای درست و اشتباه دیگری نیز در مورد پوکی استخوان وجود دارد که در گفت‌وگو با دکتر محسن سروش، فوق‌تخصص روماتولوژی و دبیر انجمن علمی روماتولوژی ایران مروری بر آنها خواهیم داشت.
فقط پیرها پوکی استخوان نمی‌گیرند
خیلی‌ها تصور می‌کنند پوکی استخوان فقط در کهنسالی بروز می‌کند. در حالی که اصولا دو نوع پوکی استخوان اولیه و ثانویه وجود دارد که در نوع ثانویه، یک علت زمینه‌ای مثلا برخی بیماری‌ها و مصرف بعضی داروها ممکن است در سنین پایین‌تر یعنی بین20 تا 40 سالگی منجر به بروز پوکی استخوان بشود، اما در نوع اولیه بیماری، پوکی استخوان در سنین بالا دیده می‌شود.
پوکی استخوان بیماری خاموش نیست!
از آنجا که پوکی استخوان، درد و مشکل بارزی برای بیمار در شرایط عادی ایجاد نمی‌کند، خیلی‌ها به آن بیماری خاموش می‌گویند. در حالی که نسبت دادن صفت خاموشی به این بیماری کاملا اشتباه است.
این بیماری بدون علامت است، یعنی درد و مشکلی برای بیمار ایجاد نمی‌کند مگر این که با عوارضی چون شکستگی‌های لگن، زانو و ران بروز کند. حتی ممکن است با شکستگی تدریجی در ستون فقرات خود را نشان دهد که در چنین شرایطی معمولا با درد منتشر و مزمن همراه است.
سیگار، الکل و کورتون، پوک‌کننده‌های استخوان!
مصرف سیگار، الکل و قهوه زیاد در پوکی استخوان ثابت شده است. به همین دلیل، زنانی که سیگار می‌کشند سریع‌تر دچار پوکی استخوان می‌شوند.
پوکی استخوان و داروهای استروئیدی (کورتون) نیز رابطه شناخته شده‌ای دارند. یعنی مصرف طولانی مدت کورتون فرد را مستعد پوکی استخوان می‌کند، اما نکته این است وقتی بیماری به دلیل نوع بیماری‌اش بخصوص بیماران روماتیسمی ناچار به مصرف کورتون هستند، باید آن را مصرف کند. بی شک، پزشک مربوط از عوارض این دارو مطلع است و در برخی موارد راه دیگری برای بهبود بیمار جز مصرف کورتون وجود ندارد.
بیماری‌های روماتیسمی یکی دیگر از عوامل پیدایش پوکی در افراد هستند؛ البته اگر بیمار سریع برای درمان اقدام کند و تحت درمان قرار گیرد یکی از عوامل خطر ابتلا را حذف کرده است.
بیماران روماتیسمی دقت داشته باشند اگر در طول درمان، کورتون مصرف می‌کنند حتما تغذیه مناسبی سرشار از لبنیات را در برنامه غذایی خود بگنجانند و اکیدا ورزش را ترک نکنند. اگر بیماران نکات گفته شده را رعایت کنند در اولین فرصت دوز کورتون‌های مصرفی به حداقل می‌رسد و درصد ابتلا به حد قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. بیمارانی که در گیر پوکی استخوان هستند و کورتون مصرف می‌کنند هرگز نباید خودسرانه مصرف داروهای خود را قطع کنند. قطع ناگهانی کورتون باعث بروز شدیدتر بیماری می‌شود و در برخی موارد بدن در برابر کورتون مقاوم و راه درمان بسیار دشوار می‌شود.
یائسگی و پوکی سریع استخوان
از آنجا که هورمون‌های جنسی باعث تقویت بافت‌های استخوانی می‌شوند، زنان بعد از یائسگی و کاهش ترشح هورمون‌ها دچار پوکی استخوان می‌شوند. هورمون‌های جنسی،نقش دفاعی برای استخوان‌ها دارند، یعنی به طور طبیعی می‌توانند موجب تراکم استخوان‌ها شوند. به همین دلیل در دوران یائسگی به دلیل کاهش این هورمون‌ها پوکی استخوان شایع‌تر است. از سوی دیگر، پوکی استخوان بیماری ای است که بیشتر در خانم‌ها شاهد آن هستیم، چرا که یکی از مهم‌ترین دلایل ابتلا مربوط به ژنتیک می‌شود. به بیان دیگر، خانم‌ها تراکم استخوان کمتری نسبت به آقایان دارند.
ورزش، روند پوکی استخوان را کند می‌کند
با تغییر سبک زندگی، تغذیه مناسب و ورزش می‌توان جلوی پوکی استخوان را گرفت. تغذیه هر چه متناسب باشد بویژه از دوران نوزادی و تحرک نیز بیشتر باشد، روند بروز پوکی استخوان کند می‌شود. در همین خصوص می‌توان به پیاده روی اشاره کرد که باعث کند شدن سرعت پوکی استخوان می‌شود. ولی ورزش کردن صرفا سیر رشد پوکی استخوان را کم می‌کند نه این که جلوی آن را بگیرد. توجه داشته باشید تحرک بدنی و ورزش باعث استحکام استخوان‌ها در هر سنی می‌شود، بی‌تحرکی و استراحت زیاد باعث تحلیل استخوان‌ها و پوکی آن می‌شود و دردهای استخوانی را بیشتر می‌کند؛ بنابراین کسانی که بر این باورند که با کم‌تحرکی به سلامت استخوان‌ها کمک می‌کنند بسیار در اشتباه هستند.
تغذیه نقش مهمی در پوکی استخوان ایفا می‌کند. افرادی که کلسیم کافی در رژیم غذایی آنها وجود ندارد یا ویتامین D کافی دریافت نمی‌کنند، در معرض ابتلای بالاتری قرار دارند.
مرتب لبنیات بخوریم تا پوکی استخوان نگیریم
مصرف کافی لبنیات، از دوران نوزادی تا بزرگسالی به کند شدن سیر پوکی استخوان کمک و سرعت پیشرفت آن را کم می‌کند. به بیان دیگر، افرادی که در کودکی شیر مادر نخورده‌اند و در نوجوانی و دوران بلوغ لبنیات و تغذیه مناسب نداشته‌اند درصد بالایی را به خود اختصاص می‌دهند.
ناگفته نماند مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D در پیشگیری از دیابت موثر است، ولی نیاز به کلسیم روزانه می‌تواند از طریق لبنیات و برخی مواد گیاهی و پروتئینی تامین شود. نیاز روزانه به کلسیم از طریق لبنیات هزار میلی‌گرم است که در زمان رشد، بارداری و یائسگی بیشتر می‌شود.