آیا می دانستید حجم مایع موجود در کیسه آب چقدر مهم است؟!

تعریف کیسه آب و مایع درون آن

کیسه آبی که جنین در آن رشد می کند به کیسه آمنیوتیک معروف است و این کیسه شامل مایع آمنیوتیک است. حجم این مایع در طول بخش اول دوران بارداری افزایش می یابد. در ماه های اول بارداری منشا اصلی مایع آمنیون، جفت و پرده های جنینی و بندناف و پوست جنین می باشد.اما با رشد جنین کم کم ادرار جنین منشا اصلی مایع آمنیون بوده و سایر اعضا نقش کمتری دارند. در 34 هفتگی به حداکثر میزان خود می رسد. پس از آن حجم مایع به تدریج کاسته می شود.

 

نقش مایع درون کیسه در شکل گیری اندام

علم پزشکی هنوز به طور دقیق کشف نکرده است که چه مکانیزمی حجم مایع آمنیوتیک را تنظیم می کند. البته می دانیم که جنین در مقدار مایع موجود در کیسه نقش دارد. در طول نیمه دوم دوران بارداری مایع آمنیوتیک اساسا شامل ادرار جنین است. جنین در درون کیسه ادرار می کند و سپس مایع را نیز می بلعد. مایع در اطراف ریه های جنین جریان می یابد که در تکامل ریه ها کمک می کند.

خطرات مایع درون کیسه آب بسیار کم

به کم شدن مقدار مایع آمنیوتیک، الیگوهیدرامنیوس می گویند. حجم مایع آمنیوتیک به طور طبیعی بعد از هفته 34 تا 36 کاهش می یابد، اما اگر از حد معینی پایین تر برود پزشک با انجام آزمایش های خاصی جنین را بیشتر تحت نظر می گیرد. یک دلیل شایع برای کم بودن مایع آمنیوتیک پارگی پرده های جنینی است که امکان چکیدن مایع را به بیرون میسر می کند. اگر بعد 18 هفته حجم مایع آمنیون بسیار کم باشد به اختلالات کلیوی جنین شک می کنیم.چون در این زمان “ادرار جنین” بزرگترین منبع تولید آب دور جنین است.

کم کاری از بدن شما و جنین است!

میزان مایعی که در حد قابل ملاحظه ای قبل از 34 هفتگی کاهش می یابد ممکن است به خاطر ابتلا به فشار خون یا لوپوس باشد پس ممکن است جریان خون کمتری به رحم داشته باشید و در نتیجه جریان خون کمتری به جنین و جفت می رسد. هنگامی که جنین خون کمتری دریافت کند کلیه هایش ادرار کمتری می سازد و در نتیجه حاصل، میزان کمتری از مایع آمنیوتیک می شود.

همه داستان به ادرار جنین ختم می شود!

اگر کاهش در میزان مایع جزئی یا متوسط باشد، کودک به دقت تحت نظر قرار گرفته شده و آزمایش هایی برای تعیین سلامت جنین انجام می شود. گاهی الیگوهیدرامنیوس نشانه محدود شدن رشد جنین است یا به ندرت به دلیل ناهنجاری هایی در مجرای ادراری کودک می باشد. گاهی اوقات نیز نشانه عملکرد نامناسب جفت است. در صورت کاهش مایع آمنیوتیک پزشک به شما استراحت و دراز کشیدن بیشتر را توصیه می کند، با انجام این کارها ممکن است جریان خون به رحم و جفت بیشتر شود و در نتیجه ادرار کودک افزایش یابد.

خطرات مایع درون کیسه آب بسیار زیاد

اصطلاح پزشکی برای مقدار بسیار زیاد مایع، پلی هیدرامنیوس یا هیدرامنیوس است. این شرایط به طور کاملا مکرر اتفاق می افتد. اغلب افزایش حجم مایع جزیی است. پزشکان همیشه علت آن را نمی دانند اما قطعا می دانند که افزایش جزیی معمولا مشکلی ایجاد نمی کند. افزایش های بیشتر ممکن است با یک وضعیت پزشکی در مادر مانند دیابت یا بیماری های ویروسی خاص مرتبط باشد. در بعضی موارد نادر وجود مایع بسیار زیاد ممکن است ناشی از مشکلات خاص جنینی باشد؛ مثلا ممکن است جنین برای بلعیدن مایع دچار مشکل باشد بنابراین مقدار بیشتری از آن در کیسه انباشته می شود.

اگر میزان آب دور جنین بسیار بیشتر از نرمال باشد به یکی از اختلالاتی که شک می کنیم اختلالت انسداد دستگاه گوارش یا دستگاه تنفسی است . چون جنین اواخر بارداری روزی 300-400 سی سی مایع را ازطریق تنفس و ریه و گوارش می بلعد.

حجم آب کیسه جنین باید چقدر باشد؟!

همانطور که قبلا گفتم حجم مایع به لحاظ مقدار در حال افزایش است.اما همیشه یک تناسب بین مایع و سن و جثه جنین وجود دارد.ط.ری که مایع آمینون در :

10 هفته حدود 30 میلی لیتر است.

16 هفته حدود 200 میلی لیتر است.

پس از 34 هفته بیش از یک لیتر است.

زندگی در ارتفاعات و میزان بالای مایعات بدن مادر، باعث افزایش مایع آمنیون و اگر مایعات بدن مادر کم باشد باعث کاهش مایع آمنیون می‌شود.

اندازه گیری مایع آمنیوتیک:

به دو روش انجام می شود.

maximum vertical pocket (MVP)  بزرگترین پاکه ی عمودی بیشترین قطر کیسه آب که هیچ عضو و اندام جنین داخل آن نباشد .مقدار طبیعی “بزرگترین پاکه آمنیوتیک”   آن 2الی 8 سانتی متر است.اما معمولا در سونوگرافی ها به این روش گزارش نمی شود.

 Amniotic  fluid  index   (AFI)-  شاخص مایع آمنیون AFI: این شاخص بطور شایع در سونوگرافی ها گزارش می شود. در این روش رحم به چهار قسمت مساوی تقسیم می شود که در هر یک از آنها بزرگترین  قطر کیسه اندازه گیری می شود. اعداد حاصل با هم جمع شده و شاخص گزارش می شود. مقدار طبیعی آن 5 الی 24 سانتی متر است.

در روش MVP مقدار طبیعی مایع بین 2 تا 8 سانتی‌متر است. بنابر‌این اگر مقدار مایع کمتر از 1 تا 2 سانتی‌متر باشد کمبود مایع آمنیون و اگر بیشتر از 8 سانتی‌متر باشد افزایش مقدار آن محسوب می‌شود. در روش AFI اگر مقدار مایع از 5 سانتی‌متر کمتر باشد کمبود مایع آمنیون و اگر مقدار آن بیشتر از 24 سانتی‌متر باشد، افزایش مایع آمنیون به حساب می‌آید

وظایف اصلی مایع درون کیسه آب

1. کاهش صدمات فیزیکی
2. جلوگیری از فشار به جنین، بند ناف و جفت
3. امکان‌پذیر کردن حرکات جنین (این عامل یکی از عوامل اصلی در رشد اندام‌ها است)
4. پیشبرد روند تکامل ریه در جنین
5. تأمین و حفظ درجه حرارت ثابت برای جنین
6. مقابله در برابر عوامل بیماری‌زا
7. تامین مقدار کمی از احتیاجات غذایی جنین
8. کمک به سرویکس (دهانه‌رحم) هنگام زایمان
9. این مایع جنین را در داخل رحم گرم نگه می دارد.
10. آب دور جنین مانند روانکار عمل می کند و قسمت های مختلف بدن جنین را جدا از هم نگه می دارد.
11. این مایع از جنین در مقابل عفونت ها محافظت می کند.

  علائم کمبود آب دور جنین:

* چکه کردن آب دور جنین از واژن. این مسئله زمانی اتفاق می افتد که کیسه آب پاره شده باشد. بنابراین همیشه احساس خیسی می کنید.

*کاهش سایز رحم. این مسئله باعث کوچک تر بودن رحم از حد مورد انتظار می شود.

* پزشک کاهش مقدار مایع را از طریق سونوگرافی مشاهده کند.

 علل کمبود مایع درون کیسه آب

1. پارگی زودرس پرده‌های جنینی که معمولا علت آن عفونت است
2. حاملگی طولانی
3. فشار خون همراه با تشنج در زمان بارداری
4. دیابت
5. نارسایی جفت
6. تشکیل نشدن کلیه‌ها
7. ‌نواقص دوطرفه کلیه
8. انسداد مجاری خروجی مثانه
9. نواقص کروموزومی
10. ‌اختلالات مادرزادی
11. محدودیت رشد جنینی
12. مصرف بعضی از دارو‌ها
13. مرگ جنین
14. در خانم‌های بارداری که دچار کمبود مایع آمنیون مخصوصا در اوایل دوران بارداری هستند، نسبت مرگ جنینی 40 تا 50 برابر بارداری با شرایط طبیعی است.
15. برخی داروها بر آب دور جنین تاثیر می گذارند و باعث کاهش مقدار آن می شوند. ایبوپروفن و قرص های فشار خون بالا از این دسته هستند.
16. کم آبی بدن

درمان کمبود آب دور جنین

اگر در سه ماهه سوم بارداری کمبود آب دور جنین داشته باشید نیازی به درمان نیست. پزشک حرکات جنین، ضربان قلب و رشد ریه را با استفاده از سونوگرافی بررسی می کند.

از طرف دیگر اگر کمبود آب دور جنین در سه ماهه اول یا دوم بارداری مشاهده شود نیاز به یکی از روش های درمان زیر دارید:

1. تزریق آب دور جنین
2. انتقال آب دور جنین
3. تزریق مایع
4. آبرسانی به مادر
5. استراحت
6. خاتمه دادن به بارداری

اگر پزشک در طول بررسی ناهنجاری ذهنی در جنین مشاهده کند توصیه می کند با پزشک متخصص ژنتیک صحبت کنید.

بیماری هایی که به خاطر کمبود آب دور جنین ایجاد می شود:

1. سندرم باند آب دور جنین
2. هیپولازی ریوی
3. احتمال بالای عفونت در جنین؛ اگر کاهش آب به خاطر پارگی کیسه آب باشد.
4. سندرم فشردگی جنین

این بیماری ها می تواند بر روش جنین تاثیر بگذارد و بارداری را به خطر می اندازد.

درمان کمبود مایع آمنیون

 روش اول درمان کمبود مایع آمنیون، افزایش مایعات بدن مادر است. چون بین مایعات بدن مادر و حجم مایع آمنیوتیک در نیمه دوم بارداری تا مراحل بعدی رابطه مستقیم وجود دارد.

روش دوم درمان

تزریق مایع به داخل کیسه آب از طریق شکم یا واژن است. در مواردی که ضربان قلب جنین افت پیدا کند،‌مایع آمنیوتیک به مدفوع جنین آلوده شود و مقدار مایع آمنیون به شدت کم شود، تزریق مایع را از طریق واژن انجام می‌دهند.

گاهی سطح مایع کیسه آب جنین افزایش پیدا می‌کند که به این حالت پلی هیدرآمنیوس گفته می‌شود. در این حالت سطح مایع کیسه آب جنین به بیش از 95 درصد می‌رسد.

نشانه‌های زیاد بودن مایع آمنیوتیک

 اول اینکه در روش اندازه‌گیریAFI مایع کیسه آب جنین، در سه ماهه سوم بارداری بیشتر از 24 سانتی‌متر باشد.

دوم اینکه در روش MVP مقدار این مایع بیشتر از 8 سانتی‌متر باشد

سوم اینکه حجم مایع کیسه آب جنین بیشتر از 2000 سی‌سی باشد. البته افزایش مایع آمنیوتیک در بیشتر موارد خفیف است.

افزایش شدید و سریع مایع آمنیوتیک همیشه در سندروم ترانسفوزیونِ قل به قل بروز می‌کند و به این‌صورت مشخص می‌شود که ارتفاع رحم خیلی سریع و شدید تا اندازه 1 سانتی‌متر در روز افزایش پیدا می‌کند.

سندرم ترانسفوزیون قُل به قُل، نوعی بیماری نادر است که در دوقلوهای همسان در رحم مادر ایجاد می‌شود. به دنبال ابتلا به این بیماری، به یکی از قل‌ها خون بیشتری می‌رسد و بزرگتر می‌شود اما قُل دیگر کوچکتر می‌ماند.

علل شایع زیاد بودن مایع آمنیوتیک

نواقص جنینی به ویژه نواقص گوارشی

تشکیل نشدن مری

نواقص سیستم اعصاب مرکزی که در رأس آنها نوزادانی هستند که سرشان تشکیل نشده

نواقص قلبی- عروقی

چندقلویی

دیابت مادر

بزرگ بودن جنین که با دیابت مادر همراه باشد و یا بدون دیابت مادر باشد

عفونت‌های داخل رحمی

سندروم ترانسفوزیون قُل به قُل و آنمی شدید جنین

تشخیص افزایش مایع آمنیوتیک

این کار با سونوگرافی صورت می‌گیرد. بر همین اساس این کارشناس مامایی درباره روش تشخیص و درمان این عارضه می‌گوید:« برای تشخیص این عارضه لازم است که مادر از نظر دیابت و رد عفونت‌های مادرزادی بررسی شود. برای درمان این عارضه هم در صورتی که مادر مشکل خاصی نداشته باشد همین‌که تحت نظر باشد کافی است. اما اگر مادر تنگی نفس یا درد شکم داشته باشد باید مایع آمنیوتیک از طریق شکم تخلیه شود. تخلیه این مایع در مواردی انجام می‌شود که تنگی نفس مادر را تسکین دهد.»

راه هایی که برای جلوگیری از کمبود آب دور جنین

* در طول روز مایعات به مقدار زیاد بخورید تا از کم آبی بدن جلوگیری کنید.

* پیش از مصرف هر گونه قرصی با پزشک مشورت کنید. این قانون برای داروهای گیاهی و مکمل ها نیز صادق است.

* رژیم غذایی سالم داشته باشید به خصوص اگر دیابت دارید.

* سیگار نکشید.

* به طور مرتب ورزش کنید.

چکاپ پیش از زایمان را انجام دهید تا در صورت وجود مشکل در جنین پزشک به موقع متوجه شود.

تست کیسه آب

بسیاری از متخصصان به خانم‌های باردار توصیه می‌کنند که از تست پارگی کیسه آب مادر در دوران بارداری غافل نشوند. متخصص با انجام این تست به بررسی ترشحات بدن مادر می‌پردازد و به این ترتیب از بروز عفونت، افزایش حرارت و کاهش یا افزایش آب موجود در کیسه آب که منجر به پارگی کیسه آب مادر می‌شود، مطلع می‌شود. به این ترتیب با تشخیص به موقع پارگی کیسه آب و بررسی احتمال‌ بروز آن در مادر می‌توان از بروز حوادث خطرناک برای جنین و مادر پیشگیری کرد.