تخمدان‌ها جزیی از دستگاه تناسلی زنانه هستند که در پایین شکم در هر دو سمت رحم قرار دارند. دو تخمدان در بدن بانوان وجود دارد که تخمک و همچنین هورمون‌های استروژن و پروژسترون تولید می‌کند. کیسه مملو از مایع یا همان کیست گاهی در یکی از تخمدان‌ها شکل می‌گیرد. کیست در اکثر موارد بدون درد است و علامتی ندارد.
کیست تخمدان انواع گوناگونی دارد که از آن جمله می‌توان به کیست درموئید و کیست اندومتریوما اشاره کرد. البته کیست‌های عملکردی یا فانکشنال شیوع بالاتری دارند که دو نوع کیست فولیکولی و کیست جسم زرد را شامل می‌شود.
کیست فولیکولی
تخمک در سیکل قاعدگی در کیسه‌ای به نام فولیکول رشد می‌کند که داخل تخمدان قرار دارد. این فولیکول یا کیسه در اکثر موارد باز می‌شود و تخمک را آزاد می‌کند. اما اگر فولیکول باز نشود، مایع داخل آن تشکیل کیست می‌دهد.
کیست جسم زرد
کیسه فولیکول پس از آزاد شدن تخمک حل می‌شود و از بین می‌رود، اگر این اتفاق رخ ندهد و منفذ فولیکول بسته شود، مایع اضافی داخل کیسه جمع می‌شود. این انباشت مایع به کیست جسم زرد می‌انجامد.
دیگر گونه‌های کیست تخمدان عبارت است از:
◾کیست درموئید:توده‌ها یا زائده‌های کیسه مانند روی تخمدان که حاوی مو، چربی و بافت‌های دیگر است.
◾کیست آدنوم:زائده‌های غیرسرطانی که روی سطح خارجی تخمدان ایجاد می‌شود.
◾اندومتریوما:بافت‌هایی که به طور طبیعی داخل رحم رشد می‌کند، خارج رحم شکل می‌گیرد و به تخمدان متصل می‌شود. نتیجه نهایی ایجاد کیست است.
برخی بانوان به عارضه‌ای به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک دچار می‌شوند، به این معنا که تعداد زیادی کیست کوچک در تخمدان ایجاد می‌شود. به این ترتیب تخمدان بزرگ می‌شود و اگر برای درمان آن اقدام نشود به نازایی منجر می‌شود.
کیست تخمدان غالباً علامتی ندارد. با این حال با بزرگ شدن کیست علائمی مانند موارد زیر بروز می‌یابد:
◾ورمکردنیا نفخ کردن شکم
◾دفعدردناک
◾دردلگنقبلازسیکل قاعدگی یا در طول عادت ماهانه
◾آمیزش دردناک
◾دردکمریا ران
◾حساسیت و دردناک بودن سینه‌ها
◾حالتتهوعواستفراغ
علائم شدید کیست تخمدان که به درمان فوری نیاز دارد عبارت است از:
◾دردشدید یا تیز لگن
◾تب
◾ضعفوسستی یا سرگیجه
◾تنفسسریع
این علائم نشان دهنده پاره شدن کیست یا پیچ‌خوردن تخمدان است که هر دو مورد باید به سرعت درمان شود تا عوارض جدی بروز نیابد.
علت ایجاد و راه های پیشگیری از کیست تخمدان چیست؟
از نظر طب سنتی چهار علت عمده باعث تشکیل کیست در تخمدان می‌شود که ممکن است کسی تحت تاثیر یکی از این عوامل و شخص دیگری تحت تاثیر هر چهار عامل دچار کیست شده باشد. چاقی، غلظت خون، برودت و رطوبت چهار علت اساسی به وجود آمدن کیست تخمدان هستند.
1- افزایش وزن و ایجاد کیست تخمدان
انباشته شدن مواد زائد در بدن، باعث به وجود آمدن انواع بیماریها می‌شود. در بدن افراد چاق مواد زائدی که اطراف رحم جمع می‌شوند، مانع خون‌رسانی درست می‌شوند و عملکرد رحم را مختل می‌کنند؛ درنتیجه نظم قاعدگی به هم می‌خورد و کیست در تخمدان تشکیل می‌شود. به همین دلیل چاقی یکی از عوامل اصلی ناباروری است و در برخی موارد حتی در صورت باردار شدن فرد، احتمال سقط جنین بالا می‌رود. بنابراین اگر چاق هستید، قبل از امتحان هر روش درمانی دیگری، باید حتما فکری به حال اضافه وزنتان بکنید.
وزنتان را کم کنید
برای لاغر شدن لازم نیست انواع رژیم‌های عجیب و غریب هفت روزه و چهل روزه را امتحان کنید؛ فقط کافی است کمی خوددار باشید و به پرخوری نه بگویید.
√ تا گرسنه نشده‌اید، سراغ غذا نروید. هرقدر هم به نظرتان خوشمزه بیاید، به دردسرهای اضافه وزن نمی‌ارزد.
√ قبل از سیر شدن کامل دست از غذا خوردن بکشید. قرار نیست گرسنه بمانید ولی لازم هم نیست بیش از حد بخورید.
√ خودتان بهتر از هر کسی اندازه گرسنگی و سیری دست‌تان است؛ پس با خودتان صادق باشید.
√ همراه غذا سالاد و ترشی نخورید؛ چون شما را به بیشتر خوردن تشویق می‌کنند.
√ حتما در طول روز فعالیت جسمانی داشته باشید. قرار نیست هر وقت دوست داشتید، ورزش کنید؛ باید برای ورزش برنامه روزانه منظمی داشته باشید و طبق آن برنامه عمل کنید؛ منظور از تحرک روزانه این است که بدن خسته شود و عرق کند.
2– رطوبت و تشکیل کیست تخمدان
یک سری از مواد خوراکی حاوی رطوبت هستند و خوردن آنها باعث ایجاد حالت تری می‌شود. هر ماده طبیعی که آبدار باشد، این خاصیت را دارد. همچنین از نظر طب سنتی رطوبت یکی از عوامل اصلی ابتلا به چاقی است. بعضی‌ها می‌گویند «هوا هم که می‌خورم، چاق می‌شوم!» پر بیراه نمی‌گویند؛ چون هوای زیادی خنک هم باعث ایجاد رطوبت و چاقی می‌شود. کم‌تحرکی هم می‌تواند رطوبت ایجاد کند.
افرادی که در طول شبانه‌روز از مواد خوراکی حاوی رطوبت استفاده می‌کنند، استعداد بیشتری برای جذب رطوبت دارند. کسانی که مواد آبکی زیادی مصرف می‌کنند، یعنی علاوه بر اینکه برای رفع تشنگی آب می‌نوشند، از انواع آب میوه‌ها و نوشابه‌ها هم نمی‌گذرند و آنها را هم می‌نوشند در معرض این خطر قرار دارند.
افزایش غلظت خون باعث ایجاد کیست تخمدان می شود
رطوبت را دور بزنید
√ دمنوش و عرق پونه مصرف کنید.
√ دارچین مصرف کنید. می‌توانید چوب دارچین را در لیوان آب بیندازید، یا یک قاشق چای‌خوری پودر دارچین و عسل را یک بار صبح و یک بار شب میل کنید.
√ دمنوش زنجبیل میل کنید.
√ ترکیب پودر دارچین، زنجبیل و عسل بسیار مفید است. سعی کنید از این ترکیب استفاده کنید.
√ هر روز ورزش کنید.
3– افزایش غلظت خون و ایجاد کیست تخمدان
در بدن یک فرد کاملا سالم، خون از قلب و از راه رگ‌ها به تمام اعضا می‌رسد. چاقی یا به تعبیر طب سنتی مواد زائد زیادی که در بدن وجود دارد، عمل خون‌رسانی را با کندی یا اختلال مواجه می‌کند. وقتی به عضو یا بافتی خون نرسد، آسیب می‌بیند. در محیط اطراف رحم فرد چاق، مواد زائد مانع خون‌رسانی می‌شوند و عملکرد تخمدان مختل می‌شود. افرادی که مواد سودازا مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض غلظت خون قرار دارند و احتمال مبتلا شدن‌شان به کیست تخمدان افزایش پیدا می‌کند.کسانی که بعد از غذا می‌خوابند یا کسانی که زیاد عطر، ادکلن، اسپری، دئودورانت و صابون‌هایی که در تهیه آنها الکل به کار رفته را استشمام می‌کنند هم از این خطر دور نیستند. گذشته از این نفس کشیدن در هوای آلوده هم خطر غلظت خون را بیشتر می‌کند.
غلظت خون را دور بزنید
* از ادویه‌جات رقیق‌کننده خون در طبخ غذا استفاده کنید. زعفران، دارچین، پونه و زنجبیل خاصیت رقیق‌کنندگی دارند.
* غذاهایی بخورید که باعث قاعدگی می‌شوند. نخودآب بخورید. از یک شب قبل نخود را خیس کنید و چند بار آبش را عوض کنید تا نفخش گرفته شود. چهار لیوان آب روی نخود بریزید و بگذارید خوب بپزد. وقتی اندازه یک لیوان از آب نخود باقی ماند، آب را به کاسه‌ای منتقل کنید و نخود و پیاز را با روغن زیتون یا روغن کنجد تفت دهید. به نخود و پیاز ادویه‌جات گرم بزنید، سپس آب غلیظ نخود را روی آن بریزید. نخود آب از غذاهایی است که باعث می‌شود خون به تخمدان برسد.
* گوشت گاو، گوشت مانده، گوشت خشک و گوشت شتر نخورید.
* عدس، کلم و پنیر کهنه نخورید.
* ماهی شور و ماهی تن مصرف نکنید. مضاف بر اینکه سودازا هستند، کنسروها مواد نگهدارنده دارند و نباید مصرف شوند.
* بعد از صرف غذا سعی کنید فعالیت سبک و مختصری داشته باشید.
4– برودت و تشکیل کیست تخمدان
برودت همان‌طور که از اسمش برمی‌آید، حالت سردی بدن است. عامل اصلی برودت، مصرف خوراکی‌هایی است که طبع سردی دارند. نکته دیگری که آن را تشدید می‌کند، روش غلط غذا خوردن است. مثلا فردی هنگام خوردن غذای گرم، یک لیوان آب یخ می‌ریزد و می‌نوشد، یا ماست و سالادی که در یخچال بوده را میل می‌کند که این به سلامتش آسیب جدی وارد می‌کند. باتوجه به سبک زندگی غلط امروزی، فست‌فود به خوراک محبوب خانواده‌ها تبدیل شده که یکی از منابع اصلی برودت هستند که باید به‌شدت از خوردن‌شان پرهیز کنید. معمولا همراه فست‌فود مقدار زیادی سس هم مصرف می‌شود که آسیب را تشدید می‌کند.
برودت را دور بزنید
– به هیچ وجه فست‌فود نخورید.
– از انواع سس شامل سس مایونز، سس خردل، سس کچاپ و. . . استفاده نکنید.
– مصرف زیاد از حد شیر، برنج، دوغ و ماست حالت سردی ایجاد می‌کند.
– در تهیه و طبخ غذا از ادویه‌جات گرم مثل دارچین، زیره، زعفران، هل، میخک و رازیانه استفاده کنید.
تشخیص کیست تخمدان
از روش‌های تصویربرداری نیز برای تشخیص کیست تخمدان بهره گرفته می‌شود:
از MRI، CT scanو سونوگرافی بهره می گیرند.
از آنجایی که اکثر کیست‌ها پس از چند هفته یا چند ماه از بین می‌رود، متخصص زنان و زایمان اقدام درمانی فوری را توصیه نمی‌کند، بلکه سونوگرافی را ظرف چند هفته یا چند ماه آینده تکرار می‌کند تا وضعیت را تحت نظر داشته باشد. چنانچه وضعیت تغییری نکند یا کیست بزرگ شود، متخصص دستور انجام آزمایش‌های بیشتر برای تعیین دیگر علل علائم بروز یافته می‌دهد.
در این مرحله معمولاً آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:
◾آزمایش بارداری: برای اطمینان از باردار نبودن بیمار
◾آزمایش تعیین سطح هورمون: برای بررسی مشکلات هورمونی مانند میزان بیش از حد استروژن یا پروژسترون
◾آزمایش خون CA-125: برای غربالگری سرطان تخمدان
فیزیوتراپیست غزل خراجی
تخمدان ها چه کارهایی انجام می دهند؟