روش مانیپولاسیون یک نوع درمان دستی است که برای درمان بیماری های ستون فقرات و مفاصل محیطی کاربرد فراوانی دارد. روش مانیولاسیون یک نوع روش غیر جراحی است و نقش موثری در درمان اکثر بیماری های مرتبط با ستون فقرات و مفاصل محیطی دارد. در این مقاله تمام اطلاعاتی که باید در خصوص روش مانیپولاسیون را بدانید را آماده کرده ایم. با ما همراه شوید.
ستون فقرات دارای ساختار و عملکرد متعدد و پیچیده ای است که چالش هایی را در مسیر درمان بیماری های این قسمت از بدن ایجاد می کند. اختلال در یک قسمت از ستون مهره ای، سایر نواحی آنرا متاثر می کند مثلا بیرون زدگی دیسک کمر باعث فشار به مهره ها، مفاصل بین مهره ای (مفاصل فاست) و لیگامان شده و باعث درد و تغییرات پاتولوژیک حاد و مزمن در این ساختارها می گردد به نحوی که گاهی این عوارض ثانویه مشکل اصلی بیمار را تشکیل می دهد. بنابراین ما در درمان دیسک کمر یا گردن نباید فقط به خود دیسک توجه کنیم بلکه ستون فقرات را بعنوان یک کلیت یکپارچه در نظر بگیریم و درمان را به صورت جامع طراحی کنیم تا عملکرد جزء به جزء و کلی ستون مهره ای را ارتقا دهیم.
درمان های دستی مانیپولاسیون بر چه اساسی ایجاد شده اند و چه نتیجه ای دارند؟
درمان های دستی مانیپولاسیون بر اساس عملکرد و دامنه حرکتی طبیعی و نرمال ستون فقرات ایجاد شده است که نتیجه آن نه تنها کاهش درد بلکه بهبود عملکرد ستون مهره ای است. در حیطه درمان های دستی فقط به معلول توجه نمی شود بلکه شناسایی و رفع عامل ایجاد کننده ناهنجاری نیز اهمیت دارد. مثلا چرا فقط یکی از دو همکار که از نظر سنی و شرایط کار و زندگی مشابهند، دچار بیمار دیسک شده است؟ آیا به غیر از عوامل ژنتیک موارد قابل اصلاحی وجود دارد تا از بروز بیماری های ستون فقرات پیش گیری کرد؟ یک محدودیت حرکتی یا عدم تقارن ساختاری و عملکردی در مهره ها می تواند زمینه ساز بسیاری از موارد بیرون زدگی دیسک یا آرتروز کمر و گردن باشد.
درمان های دستی یا مانیپولاسیون
آگاهی متخصصین طب فیزیکی از بیومکانیک بدن انسان و نحوه بوجود آمدن اختلالات فیزیکی در سیستم اسکلتی بدن، راهکارهای درمانی آنها را نیز از طریق روشهای فیزیکی و حرکتی فراهم نموده است. یکی از این راهکارها استفاده از مانورهای حرکتی روی ستون فقرات توسط دستان ماهر پزشک متخصص طب فیزیکی است. این مانورها یا تکنیک های حرکتی را اصطلاحاٌ درمانهای دستی یا مانیپولاسیون می گوئیم.
درمانهای دستی یک روش فوق تخصصی در رشته طب فیزیکی و توانبخشی است. استفاده از این روش نه تنها می بایست بوسیله پزشکان متخصص صورت گیرد، بلکه گذراندن دوره های معتبر آموزشی تئوری و عملی درمانهای دستی نیز الزامی است. موفقیت در انجام این روش درمان علاوه بر دارا بودن شرایط ذکر شده نیازمند تجربه کافی نیز می باشد.
امروزه در دنیا مکاتب مختلفی از رشته های پزشکی در زمینه درمانهای دستی به فعالیت علمی و تحقیقاتی و معالجه بیماران مشغول هستند. از چند سال قبل که رشته تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی بعنوان یکی از رشته های تخصصی بالینی پزشکی قدم به عرصه تشخیص و معالجه بیماران گذاشت، انقلابی در مداوای بیماران مبتلا به اختلالات سیستم عضلانی-اسکلتی بوجود آورد.
نتایج درمان از این طریق گاهی بسیار جالب و معجزه آساست. چرا که بدنبال انجام درمانهای دستی اغلب دردهایی که به وضوح دارای منشاء ستون فقرات هستند بصورت تماشایی بهبود می یابند و حتی برخی از اوقات دردهایی که ظاهراً هیچگونه ارتباطی با ستون فقرات ندارند نیز از بین می روند. در ستون فقرات انسان، مهره ها، دیسکهای بین مهره ای، مفاصل بین مهره ها، لیگامانها، تاندونها، عروق، اعصاب و … همگی با نظم بسیار شگرف و دقیقی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و توانمندی ایستایی انسان را فراهم می آورند. هرگونه بهم خوردگی این نظم ولو در حد خیلی کم موجب بروز اختلالاتی از جمله درد می گردد. این علامت یعنی درد ممکن است در همان منطقه از ستون فقرات احساس شود یا در یک ناحیه دیگر تحت عنوان دردهای راجعه بروز کند.
علامت شایع دوم (بعد از درد) محدودیت حرکتی در آن منطقه از ستون فقرات است. بعبارتی دامنه حرکتی قطعات درگیر ستون فقرات در اثر بهم خوردگی نظم ما بین آنها از بین می رود و در بررسی بالینی متوجه علائم یا یافته هایی می شویم که دلالت کامل بر این تشخیص می کند و بعد از انجام مانیپولاسیون یا درمانهای دستی موفق این علائم برطرف می شوند. مهمترین این علائم وجود درد یا حساسیت موضعی در فشار مستقیم بر قطعه درگیر ستون فقرات است و نکته مهم همین دردناک بودن قطعه حرکتی ستون فقرات است (قطعه حرکتی مجموعه 2 مهره ستون فقرات بهمراه تمامی عناصر و ساختمانهای وابسته به آن دو مهره می باشد) و در مرحله بعد و با درجه اهمیت کمتر، محدودیت حرکتی مربوط به آن قطعه حرکتی می باشد.
بر اساس مجموعه این یافته ها، اصطلاح تشخیصی “اختلال عملکرد کوچک بین مهره ای دردناک” بکار میرود. این اختلال غالباً در نتیجه ضربه، فشار، حرکات نادرست، وضعیت های بدنی غلط حین کار و حتی نشستن و ایستادن و خوابیدن غلط ایجاد می گردند. اصطلاح کوچک برای این اختلال از این جهت بکار برده می شود که در رادیوگرافی معمولاً نشانه ای دیده نمی شود. در خیلی موارد نیز اختلالات متعدد و شدید جداگانه ای همچون بیرون زدگی دیسک ما بین مهره ها وجود دارد که در این مورد قطعاً اختلال عملکرد ما بین مهره ها نیز رخ داده است.
تجربیات ما نشان می دهند که اکثر دردهای ستون فقرات ناشی از اختلال عملکرد کوچک بین مهره ای است. سایر علائم یا نشانه های همراه با درد در این اختلال عبارتند از:
افزایش ضخامت پوست که توام با درد در هنگام گرفتن و غلتاندن پوست بوجود می آید (عصب دهی این ناحیه از پوست باید از همان قطعه مهره های دچار اختلال عملکرد باشد)
افزایش تونیسیته عضلانی موضعی (در عضلاتی که عصب گیری آنها از همان قطعه مهره ای دچار اختلال می باشد)
درد یا افزایش حساسیت موضعی در لمس محل اتصال رباط یا تاندون به عضله یا به استخوان
مجموعه نشانه های مذکور تحت نام دیگری بصورت سندرم پوستی رباطی ضریعی عضلانی دردناک قطعه ای یا (Segmental Cellulo-Teno-Periosteo-Myalgia Syndrome) نیز گفته می شود. بنابراین می تواند همه یا بخشی از علائم مربوطه بصورت علائم پوستی، علائم تاندونی، علائم ضریع استخوان یعنی درد یا حساسیت موضعی روی استخوان (ضریع یعنی هر پوست یا همان پرده پوشاننده استخوان) و علائم عضلانی بصورت ضعف یا خستگی یا درد عضلانی را دارا باشند و عامل ایجاد دردهای کاذب عصبی مفصلی و یا احشایی به حساب آیند.
تظاهر دردهای پوستی یا بی حسی و سوزن سوزن شدن پوستی در منطقه بخصوصی از پوست متعلق به همان قطعه ستون فقرات نشانه ای از آزار یا آسیب ریشه عصب نخاعی است و می تواند توجیه کننده دردهای پشتی با منشاء گردنی و یا کمر درد با منشاء ستون فقرات پشتی باشد. از اینروست که در بسیاری از مردم که نشانه های درد واقعی و علائم آزار دهنده همراه با درد را اظهار می کنند تصویر برداری ستون فقرات آنها کاملاً نرمال است و نشان دهنده ضایعاتی نیست که با درد بیمار مطابقت کند.
در چنین مواردی است که پیدا کردن اختلال عملکرد کوچک بین مهره ای یا سندرم پوستی ضریعی رباطی عضلانی دردناک قطعه ای با ارزش بوده و به ما اجازه می دهد بسیاری از دردهای عمومی ستون فقرات با علت نامشخص را که تا کنون معالجه نشده اند (علیرغم مراجعات مکرر به پزشکان و درمانهای گوناگون) به لطف خداوند تشخیص بدهیم و درمان نمائیم و یا بسیاری از حالاتی که تشخیص داده شده اند مانند فتق دیسک بین مهره ای و پیشنهاد اعمال جراحی برایشان داده شده است یا آرتروز مهره ها که درمان خاصی بر ایشان وجود ندارد می توانند از طریق روش درمانهای دستی توسط متخصص طب فیزیکی حاذق و مجرب معالجه شوند.
چه بیماری هایی با درمانهای دستی مانیپولاسیون قابل درمان هستند:
- دردهای مزمن گردن
- سردردهای با منشاء گردنی
- میگرن گردنی
- گردن درد حاد (ناگهانی و شدید)
- گردن دردهای مکرر
- دردهای تیرکشنده از گردن به پشت کتف، شانه یا بازوها و دستها
- دردهای مزمن پشت ستون فقرات (پشت قفسه سینه)
- دردهای حاد (ناگهانی و شدید) بین دو کتف
- رگ به رگ شدن دنده ها
- کمر درد مزمن
- کمر درد با منشاء دیسک بین مهره ای کمری
- کمر درد با منشاء ستون فقرات پشتی (پشت قفسه سینه ای)
- کمر درد حاد (ناگهانی و شدید)
- درد سیاتیک (پشت ران)
- درد عصب رانی (جلوی ران)
- بی حسی ناحیه کنار و جلوی ران (مرالژی)
- درد دنبالچه
- خواب رفتگی اندام های فوقانی
- درد آرنج (با منشاء گردن)
- درد زانو با منشاء ستون فقرات
درد کاذب احشائی با منشاء ستون فقرات (مانند دردهای جلوی قفسه سینه که با درد قلبی اشتباه می شوند یا دردهای شکمی که با دردهای روده ای، کیسه صفرا و … اشتباه می شوند)
هدف اصلی در درمان های دستی جا انداختن دیسک کمر و گردن
پس هدف اصلی در درمان های دستی برگرداندن ستون فقرات به وضعیت ساختاری و عملکردی طبیعی است که ممکن است بعلت فتق دیسک یا بیماری دیگری از دست رفته باشد. البته در نتیجه ی این اصلاح وضعیت، درد بیمار نیز به مقدار قابل توجهی کاهش می یابد حتی با یک جلسه درمان.
اگرچه دیسک بیرون زده با درمانهای مختلف کمی جمع می شود و اغلب در اولین جلسه درمان، بیمار بهبود قابل توجهی را تجربه می کند اما اصطلاح جااندازی دیسک را نمی توان به کار برد؛ جااندازی غالبا برای مفاصل محیطی بکار می رود. مانند هر روش درمانی دیگر، برای درمانهای دستی، عوارض، موارد ممنوعیت یا احتیاط وجود دارد که پزشک معالج باید به آنها توجه کند تا این درمان عوارضی را بدنبال نداشته باشد.
موارد ممنوعیت انجام درمانهای دستی مانیپولاسیون:
پوکی استخوان شدید، روماتیسم مفصلی، سابقه شکستگی مهره، عفونت یا تومور ستون فقرات، شلی مفصلی شدید، نداشتن مهارت کافی فرد انجام دهنده ،..
تعداد جلسات مورد نیاز متغیر بوده و به نوع بیماری و شدت آن بستگی دارد و معمولا بین سه تا شش جلسه است. محدودیت سنی برای درمانهای دستی وجود ندارد اما در کودکان و افراد مسن با احتیاط انجام می شود.
بعد از انجام درمانهای دستی، ورزشهای مخصوص همان بیماری آموزش داده شده و سایر اقدامات توانبخشی باید صورت پذیرد تا نتیجه درمان طولانی مدت باشد.
هر گونه کپی برداری با ذکر نام و منبع الودکتر مجاز می باشد
بایدها و نبایدهای فیزیوتراپی